islam ve demokrasi

• islam ve demokrasiyi uyumlu ve uyumsuz bulan müslümanlar var. uyumsuzluk argümanını dile getirenler, çoğunluğun islam dinince yasaklanan bir politika üzerinde uzlaşması durumunda, hem siyasi rejimin hem de sosyal düzenin islami olmaktan çıkacağını vurguluyorlar.
  
  uyumluluk argümanı ise, islami sınırların siyasi iktidarca dayatılması durumunda zoraki yaşanan bir dini hayatın ortaya çıkacağı vurgusuna dayalı. bu argümanı dile getirenler, böyle bir dindarlığın, dini inanç ve pratiklerin doğasındaki içtenliğe aykırı olan suni bir durum ortaya çıkaracağını söylüyorlar.
  
  bu iki argümanın beraberinde getirdiği şöyle bir soru da var: gerçek islam'ın ne olduğuna kim karar verecek? bu soru, bizi mezheplere (ve oradan da, aynı mezhep dahilindeki farklı islami anlayışlara, yorumlara) getiriyor.
  
  bu noktada, sünniler ve şiiler farklı perspektiflere sahip. sünni islam, müslümanları müçtehidler ve diğerleri olarak ikiye ayırıyor ve islam dinini yorumlama hakkını sadece birinci gruba veriyor. (bkz: dört mezhebin hak olduğuna kim karar verdi/@derinsular)
  
  şii (ve sufi) islam ise, müslümanları "ehl-i beyt soyundan olanlar ve diğerleri" şeklinde ikiye ayırıyor ve imamlığa sadece birinci gruptan insanları ehil görüyor.
  
  islam dininin köklü ve geniş kaynaklarını yorumlayarak hükümler çıkarmanın bir uzmanlık işi olduğu muhakkak. şiilik gibi mistik/gnostik öğeler barındıran bir mezhebin usta-çırak ilişkisini merkeze alması da doğal ve belki kendi içinde tutarlı. ancak "bu yaklaşımlar demokrasi ile uyumlu mudur?" sorusu bunlardan bağımsız.
  
  demokrasi, eğitimliden eğitimsize, kadından erkeğe, gençten yaşlıya herkesin eşit olduğu varsayımına dayanan bir idari sistem. yasama üyelerinin herkesin eşit oyuyla göreve gelmesi bu prensibin bir yansıması. nihai hükmün bir müçtehide ya da imama ait olduğu bir ortamda
  ise, böyle bir eşitlik söz konusu değil. (iran'da seçimlerin olmasına rağmen parlamentonun ve hatta hükümetin ruhani lidere nazaran zayıflığı böyle bir uyumsuzluğun sonucu.)
  
  denebilir ki, bu eşitsizlik dindarları ya da dini alanı bağlar. ancak bu argüman, ancak laik bir sistem içinde geçerli sayılabilir. yoksa, her iki sistemi de kendi içinde laiklikle uzlaştırmak son derece zor. zira, şiiliğin zaten temelinde siyasi liderliğin kureyş'e ve imamet esasına bağlı olması var. yani seküler alan ile dini alanı birbirinden ayırmak, şiiliğin en temel akidelerine ters. (örneğin, humeyni'nin https://tr.wikipedia.org/wiki/velayet-i_fakih velayet-i fakih formülasyonu tam da bu prensibi dikkate alarak bir tür geçici hükümet ortaya çıkarıyor.)
  
  sünni islam için de durum çok farklı değil. zira sorun sadece herkesin karar sürecine dahil olamaması değil. buna ek olarak, içtihad kapısı da kapalı. yani 1200 sene önce dondurulmuş hükümleri (temel kaynaklarla çelişmeden dahi) değiştirmek kolay kolay yapılabilecek bir iş değil. pratikte çok şeyler değişmiş olsa da, teoride halen icma deyince akan sular duruyor.
  
  bütün bunlardan önemlisi, laik alan ile seküler alan arasındaki çizginin aslında bugünün bir gerçeği olması. 1200 yıl önce dondurulmuş olan hükümlerde, böyle bir ayrım yok. aksine, ilgili hükümler, doğrudan sosyal hayatı düzenliyor. esirlerin, kölelerin hukukundan, kadınların haklarına dek pek çok konuda verilen hükümler, doğrudan yasamanın alanında. sünni islam'ın 1200 yıl önce bu konularda verdiği (ve kıyamete dek dondurduğu) hükümler, güncel demokratik değerlere temelden aykırı. daha da önemlisi, değil sıradan insanların, alimlerin dahi bu hükümleri değiştirme yetkileri yok. böyle bir anlayışı demokrasi ile bağdaştırabilmek mümkün değil.
  
  bu yapı değişebilir mi? değişebilir. ama, değiştiği an, sünni islam ortadan kalkmış olur. o noktada da, "geleneksel sünni islam"a karşılık, "reforme edilmiş sünni islam"dan söz etmeye başlarız.
  
  önemli not: bütün bunlar, "müslümanlar demokrasiye inanamazlar" demek değil. çünkü, (a) müslümanlar başka, islam başka, ve (b) islam dünyası, sünni islam ve şii/sufi islam'ım toplamından ibaret değil. ya da: "islam dünyası > sünni islam + şii/sufi islam"
  
  tema:
  (bkz: islam /@derinsular)