karbon borsası

• karbon borsası bireysel olarak yatırım aracı değildir, belki cüzdanınızdaki paraları arttırmaz ama geleceğiniz için en büyük yatırım aracıdır. ve kesinlikle yatırım tavsiyesidir. ülkeler ve şirketlerin yapacağı hamleler doğrultusunda, günümüzde yaşadığımız şartların olumluya dönmesi için atılacak adımların ve karbon emisyonlarının varlığının azaltımına yönelik şahane bir borsadır.
  
  öncelikle bu işleyişin ilk sınırlarının belli olduğu kyoto protokolü ile başlayalım. karbon borsası kyoto protokolü kriterleri, co2 (karbondioksit) emisyon değerleri yüksek olan şirketlere co2 kredisi kullanma zorunluluğu getirdi. bu durum co2 emisyon ticareti ve borsasını ortaya çıkardı. 1992 yılında, rio de janerio'da yapılan dünya zirvesi'nde kabul edilen birleşmiş milletler iklim değişikliği çevre sözleşmesi'ne ek olarak, 1997 yılında japonya'da kyoto protokolü kabul edildi ve protokol 2005'te yürürlüğe girdi.
  
  kyoto protokolü, sayısallaştırılmış sera gazı azaltım hedefleri ortaya koymanın yanı sıra, sera gazı azaltımına yönelik taraflara esneklik sağlayan mekanizmaları devreye soktu. kyoto protokolü esneklik mekanizmaları olarak adlandırılan bu mekanizmalarda amaç, iklim değişikliği ile mücadelede maliyet etkin bir yöntem ile ülkelerin sera gazı azaltım hedeflerine ulaşmalarını sağlamaktır. protokolde tanımlanan temiz kalkınma mekanizması (tkm), ortak yürütme (oy) ve emisyon ticareti (et) ile sözleşmeye taraf olan ülkeler, kendi aralarında ya da kendi ülkelerinin dışında sera gazı emisyonları azaltmaya yönelik proje yatırımları ile sera gazı azaltım hedeflerine ulaşabilmekte, elde ettikleri karbon kredilerini (karbon sertifikalarını) piyasada satabilmektedir.
  
  kyoto protokolü ile düzenlenen esneklik mekanizmaları gibi zorunlu araçların yanı sıra ülkeler ve firmalar gönüllülük esasına dayanan gönüllü karbon piyasası sayesinde de sera gazı azaltımına katı atık yönetimi, ormanlaştırma ve ağaçlandırma gibi çeşitli konularda projeler ve yatırımlar gerçekleştirmeye başlamıştır.
  
  bu çalışmada, dünya genelinde iklim değişikliği ile mücadelede bir araç olarak kullanılan ve ticari hacmi gün geçtikçe artan karbon piyasalarının mevcut durumu ve piyasa türleri incelenmiş ve türkiye’nin iklim değişikliği rejimi kapsamında sahip olduğu ayrıcalıklı konumu nedeniyle halen belirsizliğini koruyan karbon piyasalarından yararlanabilme imkânları üzerinde değerlendirmeler yapılmıştır.
  
  temiz kalkınma mekanizması
  kyoto protokolü’nün 12. maddesi ile düzenlenen tkm’nin amacı, ek-1’de yer almayan taraflara, sürdürülebilir kalkınmayı gerçekleştirmek ve sözleşme’nin nihai amacına katkıda bulunmak üzere destek sağlamak ve ek-1’de yer alan tarafların 3. madde’deki sayısallaştırılmış salım sınırlandırma ve azaltım taahhütlerini yerine getirmelerine yardım etmektir. bu projeler sayesinde ek-1 ülkeleri projeyi finanse etmekte ve yapmış oldukları bu yatırımlar karşılığında elde ettikleri azaltılmış emisyonları kendi envanterine kayıt etmektedirler.
  aynı zamanda gelişmekte olan ülkeler de bu projeler sayesinde sürdürülebilir kalkınma yolunda ilerlemekte ve finansman ve teknolojik açıdan gelişmiş ülkelerden yararlanmaktadır. ek-1 ülkeleri ise her bir ton co²’ye eşdeğer sera gazı azaltımı için sertifikalandırılmış emisyon azaltım kredisi (cer- certified emission reduction) elde ederler. kazanılan cer miktarı kadar, ek-1 ülkeleri ilâve emisyon salma hakkına sahip olurlar ve bu kredileri emisyon hedeflerini tutturmakta kullanırlar.
  
  ortak yürütme
  oy, kyoto protokolü’nün 6. maddesinde tanımlanmıştır. maddeye göre: ek-ı’deki herhangi bir taraf, 3. madde’deki taahhütlerini yerine getirmek amacıyla, ekonominin herhangi bir sektöründe, insan faaliyetlerinin neden olduğu sera gazlarının kaynaklardan salımlarının azaltımını ya da insan kökenli yutaklarca uzaklaştırılmasının arttırılmasını amaçlayan projelerden elde edilen salım azaltım birimlerini diğer herhangi bir taraf’a, aktarabilir veya edinebilir.
  maddede belirtildiği üzere, ek-b ülkelerinden biri diğer ek-b ülkesinde emisyon azaltımına yönelik proje geliştirebilir ve projeye ev sahipliği yapan ülke emisyon azaltım birimi (eru-emission reduction units) kazanır ve elde ettiği bu kredileri diğer ek-b ülkesine satabilir. transfer edilen emisyon azaltım miktarı kadar ev sahibi ülkenin toplam emisyon salma hakkı azalırken, kredileri satın alan yatırımcı ek-b ülkesinin toplam emisyon salma hakkı artmış olur.
  
  emisyon ticareti
  et’yi diğer mekanizmalardan farklı kılan özellik, diğer mekanizmalar proje temelli olarak gerçekleşirken; et ise, piyasa temelli olarak gerçekleştirilmektedir. kyoto protokolü’nün 17. maddesinde emisyon ticareti şu şekilde ifade edilmiştir: ek-b’de yer alan taraflar, 3. madde’deki taahhütlerini yerine getirmek amacıyla salım ticaretine katılabilirler. böyle bir ticaret, maddedeki sayısallaştırılmış salım sınırlandırma ve azaltım taahhütlerini karşılamak amacına yönelik ülke içi eylemleri tamamlayıcı olacaktır.
  protokole taraf ülkeler tarafından gerçekleştirilen emisyon ticaret sistemi, emisyon azaltım yükümlülüğüne göre daha fazla azaltım sağlayan taraf ülkeye ilave azaltımlarını başka ülkeye satma hakkını sağlar (çob 2011). dünya genelinde avrupa birliği emisyon ticaret sistemi (eu-ets), japonya emisyon ticaret sistemi, norveç emisyon ticaret sistemi gibi bölgesel ya da ülke düzeyinde birçok emisyon ticaret sistemi mevcuttur ve ülkeler aralarında kabul ettikleri kurallar dahilinde aralarında sera gazı azaltım kredilerini alıp satmaktadırlar. eu-ets dünyadaki en gelişmiş ve en büyük ticari hacme sahip emisyon ticaret sistemidir.
  
  gönüllü karbon piyasası
  gönüllü karbon piyasası (gönüllü emisyon ticareti), bireylerin, işletmelerin, etkinliklerin, kurum ve kuruluşların, firmaların ve kar amacı gütmeyen kuruluşların sera gazı emisyonlarını gönüllü olarak azaltımını kolaylaştırmak amacıyla oluşturulan bir pazardır. her ne kadar işleyiş süreci zorunlu piyasalardaki gibi olsa da, gönüllü karbon piyasasını esneklik mekanizmalarından ayıran temel fark, bu piyasalarda emisyon azaltımlarının ülkelerin ulusal ya da uluslararası yükümlülüklerine bağlı olarak değil, gönüllülük esasına göre gerçekleştirmeleridir. gönüllü karbon azaltım projelerinden elde edilen onaylı salım azaltımları (ver-verified emission reductions) genellikle sosyal sorumluluk çerçevesinde iklim değişikliğine duyarlı firmalarca talep edilmekte ve bu talep yükseliş göstermektedir.
  gönüllü sistemler arasında üst sınır ticaret esasına dayalı şikago iklim borsası’nın yanı sıra tezgahüstü (otc) gönüllü karbon piyasaları da mevcuttur (çob 2011). 2009 yılında tezgahüstü gönüllü karbon piyasalarındaki projelerin %41’i metan, %24’ü ormancılık ve %17’si de yenilenebilir enerji ile ilgili projelerdir.
  
  türkiye’de karbon piyasaları
  türkiye iklim değişikliği rejimi kapsamında diğer ülkelerden farklı bir konuma sahiptir ve bu nedenle karbon piyasasına erişim için bir strateji oluşturmaya çalışırken zorlu bir süreçle karşı karşıyadır.
  türkiye oecd üyesi olduğundan, 1992’de bmidçs’nin ek-1 ve ek-2 listesinde yer almıştır. fakat türkiye sanayileşme sürecini tamamlamamış olduğundan, ek-2 ülkelerinin getirdiği finansal yükümlülükleri üstlenmek istememiş ve gerçekleştirilen müzakerelerde ek-2 listesinden çıkarılmayı talep etmiştir. talebi 2001 yılında kabul edildikten sonra, 2004 yılında bmidçs’ne ve 2009 yılında kyoto protokolü’ne taraf olmuştur. ancak, kyoto protokolü imzaya açıldığında türkiye sözleşmeye taraf olmadığı için ilk taahhüt dönemi olan 2008-2012 dönemi için herhangi bir sayısal sera gazı azaltım yükümlülüğü bulunmamaktadır.
  bir ek-1 ülkesi olmasına rağmen kyoto protokolü ek-b’de yer almayan türkiye’nin herhangi bir emisyon tavanı bulunmamaktadır. bu nedenle, türkiye mevcut durumda, kyoto protokolü esneklik mekanizmalarından yararlanamamakta ve ilgili piyasalarda yer alamamaktadır. bunun yanı sıra, ek-1 dışı ülkelerden olmadığı için de temiz kalkınma mekanizması’nda ek-b ülkelerinden herhangi bir finansal destek alamamaktadır. türkiye mevcut durumda sadece gönüllü karbon piyasasında aktif olarak yer almaktadır.
  
  son olarak piyasaya hazırlık ortaklığı (pmr) kapsamında ülkemizde sera gazı azaltımını hızlandırmak amacıyla karbon fiyatlandırma araçları hakkında kapasitenin geliştirilmesi ve bu araçların ülkemize uygunluklarının çalışılarak bilgiye dayalı karar alma yönünde altyapı oluşturmayı hedeflemektedir.
  
  türkiye’de emisyon ticaret sisteminin uygunluğunun değerlendirilmesi” faaliyeti ise aşağıda belirtilenleri yerine getirerek ülkemiz için bir yol haritası geliştirmektedir:
  -ets tasarım parametrelerini ve bunların türkiye’ye uygunluklarını analiz edip ets uygulaması için olası senaryolara dönüştürmek
  -ets’nin mevcut ve planlanan enerji ve iklim politikaları ile etkileşimini analiz etmek
  -türkiye’deki kurumsal ve yasal alt yapı bakımından boşlukları analiz etmek ve bu boşlukları kapamak için eylemler önermek
  -bu bulguları, türkiye’de bir ets kurmak için adım adım bir uygulama kılavuzuna veya eylem planına dönüştürmek.
  
  görsel sisteme ait olan ve hazırlık aşamasında olan ülkelerin haritasını buradan görebilirsiniz.
  
  ülkemizde hem gönüllü piyasalarda hem de zorunlu piyasalarda daha etkin rol almak için gerekli kurumsal altyapı eksiklikleri giderilmelidir. bu bağlamda, emisyon azaltımı sağlayan projeleri onaylamak ve takip etmek için karbon yönetim birimleri kurulmalıdır.
  karbon piyasalarındaki yenilenebilir enerji, enerji verimliliği, ormanlaştırma ve yeniden ormanlaştırma gibi projelerin ülkemizde yaygınlaştırması, böylece doğal kaynakların sürdürülebilir şekilde kullanımına ve iklim değişikliği ile mücadeleye katkı sağlanmalıdır.
• sanayi devrinde dünyanın anasını belleyen gelişmiş ülkelerin gelişmekte olan ülkeleri sömürmek için kurduğu yeni platform. ulan onun bunun evlatları 1900lü yıllarda buharlı makinelerle dünyayı mahvederken sorun yoktu şimdi gelişmekte olan ülkelerin yarattığı emisyon mu sorun oldu. olması gereken gelişmiş ülkelerin gelişmekte olan ülkelere sanayinin dönüşümünde kullanılmak üzere tazminat vermesidir. geçmişte sömürdükleri ülkeleri bir de karbon emisyonu bahanesi ile tekrar sömürmelerine izin verilmemeli.