kazakça
-
muştular olsun kazakistan latin alfabesine geri döndü. kazakça (kazak türkçesi) yeniden latin alfabesiyle yazılacak.
kazakça 1912 senesine kadar pek çok türk dili gibi arap alfabesi ile yazılıyor, 1912 senesinde büyük kazak aydını ahmet baytursunoğlu arap alfabesi'nin türk dillerini yazmakta yetersiz kaldığı için bir revizyon yapıyor. baytursunoğlu'nun düzenlemesiyle artık her harf sadece bir sese karşılık gelecek ve her ses bir harfle ifade edicekti, ayrıca kazakçada olan ama klasik arap alfabesinde olmayan sesler için de yeni harfler icad ederek arap alfabesi temelli yeni bir kazak alfabesi oluşturdu.
baytursunoğlu'nun bu alfabesi töte jazu olarak adlandırılıyor. baytursunoğlu'nun yeni alfabesi sayesinde kazakistan'da okur yazar oranı epey artmıştı. daha sonra tiljan şonanıf başta olmak üzere kazak aydınları, türkologları, dilbilimcileri kazakçanın latin alfabesiyle yazılması gerektiğini belirtti. 1928 senesinde kazakistan latin alfabesini kullanmaya başladı. ancak bünyesindeki türk milletlerinin türkiye ile yakınlaşmasını istenmeyen stalin'in yönetimindeki sscb'nin baskısı neticesinde 1930ların sonunda kazakçada kril alfabesinin hükümranlığı başlamıştı.
geçtiğimiz yıllarda kazakçanın tekrar latin alfabesi ile yazılması gündeme gelmişti. bu yıl 28. 01. 2021 de kullanılacak olan alfabe ilan edildi. bizim için kazakça öğrenmek daha kolay olur diye umuyorum.
kazakça doğu türkçesinin kuzeybatı yani kıpçak grubundandır. biz yani oğuzlar doğu türkçe'sinin güneybatı koluyuz. o nedenle türkmence, horosan türkçesi, azerbaycan türkçesi, gagavuz türkçesi gibi hemen anlamasak da dikkatli bir dinlemeyle ve biraz çabayla kolay öğreniliyor, sonuçta aynı dil.
kazakistan'ın latin alfabesine geri dönüşünden sonra bağımsız türk devletleri arasında yazı birliği büyük ölçüde sağlandı. an itibariyle türkiye, kktc, azerbaycan, türkmenistan, özbekistan (hem kril hem de latin) ve kazakistan latin alfabesiyle yazıyor. umarım en kısa zamanda kırgızistan da latin alfabesine geçer de tamamımızın ortak alfabesi olur.
görsel -
gun itibariyle dunyanin en komik dili ilan ettigimdir. azericeyi falan gecin abi kazakcadir ya olay. barda tanistigim kazak bir kiz karsima gecip
- numrani ver de sana telefon sokam!
diyebiliyorsa, geciceksin ne var ne yok. -
türkçeye ne çok yakın ne de türkçeden çok uzak bir dil. iki taraf da yavaş yavaş ve tane tane konuşursa işinizi görecek kadar anlaşabilirsiniz.
bazı yaygın ama farklı fiilleri bilmek işinize yarayacaktır. birkaç örnek:
(fiillerden mastar eki atılmış, kök yani emir hali verilmiştir)
kazakça -- türkçe
kara -- bak
bar -- git, var
ket -- git
iste -- çalış, işle
kala -- iste
jasa -- yap
izde -- ara
tab -- bul
jiber -- gönder
ayt -- de, söyle
ekel, alıp kel -- getir
ayırbasta -- değiştir
ju -- yıka
tüsin -- anla
tüsindir -- anlat
keşir -- affet
oyla -- düşün
tüs -- in
tüsir -- indir
tur -- dur (ayakta), kalk (uykudan)
tur -- yaşa (bir yerde yaşamak)
tokta -- dur
jügir -- koş
kula -- düş
küt -- bekle
dayında -- hazırla
kayta -- dön
kaytala -- tekrarla
kömektes -- yardım et
jab -- kapat
töle -- öde
burıl -- dön
sındır -- kır
uyğar -- karar ver
jönde -- tamir et
aralastır -- karıştır
söyle -- konuş
usta -- tut
kezdes -- görüş, buluş
joğal -- kaybol
joğalt -- kaybet
sana -- say
tanda -- seç
öt -- geç
köter -- kaldır
diğer yaygın filleri ya türkçeyle aynıdır ya da biraz ses değişmesi vardır. örnekler:
je -- ye
iş -- iç
bol -- ol
al -- al
ber -- ver
kel -- gel
bil -- bil
şık -- çık
kir -- gir
otır -- otur
jaz -- yaz
okı -- oku
aş -- aç
süy -- sev
sat -- sat
satıp al -- satın al
oyna -- oyna
uyıkta -- uyu
kes -- kes
javap ber -- cevap ver
sura -- sor
kör -- gör
koy -- koy
üyren -- öğren
okıt -- öğret, okut
kiy -- giy
iter -- ittir
şakır -- çağır
tası -- taşı
kül -- gül
jıla -- ağla
bayla -- bağla
kork -- kork
basta -- başla
bitir -- bitir
umıt -- unut
jür -- yürü
sakta -- sakla
oyan -- uyan
oyat -- uyandır
koldan -- kullan
yesit -- işit
uş -- uç
körset -- göster
jat -- yat
tında -- dinle
jak -- yak
söndir -- söndür
alıp bar -- götür
jet -- yetiş
min -- bin
ur -- vur
jüz -- yüz
kal -- kal
böl -- böl
köris -- görüş
jazala -- cezalandır
tanı -- tanı
tanıs -- tanış
pisir -- pişir
kaynat -- kaynat
toltır -- doldur
ölşe -- ölç, tart
as -- as
kabılda -- kabul et
kutkar -- kurtar
katıs -- katıl
tak -- tak
bas -- bas
dikkat çekeceği gibi genelde;
türkçe y - kazakçada j --- yak - jak gibi,
türkçe ş - kazakçada s --- başla - basta gibi,
türkçe ç - kazakçada ş --- aç - aş gibi,
türkçe v - kazakçada b --- ver - ber gibi,
türkçe g - kazakçada k --- gör - kör gibi,
türkçe b - kazakçada m --- bin - min gibi,
türkçe d - kazakçada t --- toltır - doldur gibi
ses değişimleri olmuştur.
soru kelimeleri şu şekildedir:
ne - ne
kim - kim
kayda - nerede, nereye
kay jerde - nerede
kay jerlik -- nereli
kayjerliksiz -- nerelisiniz
kaydan - nereden
kay jerden - nereden
nege - niye, niçin, neden
kanday - ne tür bir
kaysı - hangisi
kalay - nasıl
kaşan - ne zaman
kanşa - ne kadar, kaç
neşe - ne kadar, kaç
kazakistan'a giderseniz veya bir kazakla konuşursanız yukarda verdiğim kelimelerle türkçe dilbilgisine göre konuşun, o sizi az çok anlayacaktır. zaten kazakça dilbilgisi türkçe dilbilgisine paralel, hatta birçok yönden tıpatıp aynı.
mesela kazakça bir kelime aklınıza gelmedi veya bilmiyorsunuz, o kelimenin türkçesini bulun ve yukarıda verdiğim ses değişimlerine göre (y'yi j yapmak veya ş'yi s yapmak gibi) söyleyin, büyük ihtimal tutturursunuz.
ayrıca 'değil' kelimesi kazakçada 'yemes' tir. örnek:
ben iyi değilim -- men jaksı yemespin.
sen öğrenci değilsin -- sen okuvşı yemessin.
o evde değil -- ol üyde yemes.
kazakçada mastar eki -uv'dur. örnek: okuv - okumak, minüv - binmek gibi.
senin kitap okuvın kerek -- senin kitap okuman gerek.
uşakka minüv üşin sizge bilet kerek -- uçağa binmek için size bilet gerek.
gibi. -
türkçe'ye yakın olmakla beraber azeri türkçesi kadar da yakın değildir. yine de az çok anlaşılabilir bir dildir. bir zamanlar yüz binin üzerinde türkçe kelime barındıran baba bir dilmiş. anlaşılamaz olan ise kazakların bu dili konuşmamalarıdır. evet bir ülkede birlik beraberliğin sembolü olan ana dil yerine gidip rusça konuşmaktadırlar. halkın bir kısmının rus kökenli olmasının bunda olan etkisi düşünülse de eğer ülkenin adı kazakistan ise dili de kazakça olmalıdır diye düşündürtmektedir. tıpkı cezayir ileride de türkiye'nin olacağı gibi vatandaşları kendi anadillerini kullanmaya çekinir olmuşlardır. niye böyle dediğinizde ise bir cevap veremezler ilginçtir.
-
basbaya türkçedir.
-
şöyle bir ilginçliği olan dil:
kz = tr
bas = baş
bastadı = başladı.
ve
ayak = ayak
ayaktadı = bitirdi.
ilk duyduğumda çok ilginç gelmişti.
not: aynı zamanda kazakçada 'bitir' anlamına gelen türkçedekinin aynısı 'bitir' fiili de vardır. -
araya giren sscb donemi yuzunden gelisimini tamamlayamamis bugunlerde tekrar diriltilmeye calisilan dildir.
kazakistan'in ve cin halk cumhuriyeti'nin resmi dilleri arasindadir. cin halk cumhuriyeti tarafindan sincan uygur ozerk bolgesi ve altay civarinda yasayan uc milyon civari kazak nufus oldugu icin azinlik haklari cercevesinde ve kazakistan'a yalaklanma amacli olarak resmi dil olarak kabul edilmistir.
ilk olarak orhun alfabesini kullanan kazaklar daha sonra arap, latin ve kiril alfabelerini kullanmistir. kazakistan da 42 harfli kiril-kazak alfabesi kullanilmaktadir. cin'de ve mogolistan'da yasayan kazaklar ise arap alfabesi kullanilmaktadir. avrupaya goc edenler dogal olarak latin alfabesini kullanmaktadir. ulkenin latin alfabesine gecmesine dair yirmi senedir suren bir tartisma var. kuvvetle ihtimal rusya ile yakinligi bilinen nazarbaev baskanlik koltugundan inene kadar yani olene kadar gerceklesmeyecektir.
ne acidir ki sscb doneminde uygulanan baskilar ve yasaklamalardan oturu bugun adi kazakistan olarak gecen ulkede dahi dogru duzgun konusulmamaktadir. soviet famine of 1932–1933 olarak bilinen aclik doneminde ulkeden goc etmek zorunda kalan milyonlarca kazak bugun farkli ulkelerde farkli dillerde konusmaktadirlar. ornegin bugun turkiye de dogup buyuyen kazaklar konustuklari dil dedelerinin goc esnasinda kisa sureli yasadiklari ulkelerden oturu urdu, ingilizce ve turkce dillerinin karisimindan olusan ne idugu belirsiz bir kazakca olarak kalmistir. kazakistan da ise durum cok farkli degildir. rusca konusmaya zorlanan, kazak dilini asagi ve gereksiz bir dil olarak niteleyen sovyet rejimi yuzunden bugun hala kazakca konusamayan, bilse dahi konusmaktan cekinen bir nesil peydah olmustur.
gocebe bir toplum olmalarindan mutevellid yazilidan ziyade sozlu edebiyat oldukca zengindir. bugun turkiye'de de hala var olma savasi veren ozan ve ozanlik kavramlari kazak dilinin en buyuk zenginligidir. halk arasinda sosyal ve kulturel bir eylem olan atismalar gunumuzde de surdurulmektedir. tarihe gecmis bir cok unlu yazar vardir. en onemli yazarlardan birisi belki de en unlusu abay qunanbayuli'dir. su gunlerde tekrar toparlanmaya calisilan kazak dili icin buyuk paralar yatirilmis, umut baglanmistir. kazakca televizyon kanallari ve basili urunler gunluk ve haftalik olarak basiliyor, kulture ve gunumuze uygun sarkilar bestelenip filmler cekiliyor lakin kazakistan'in tek ana dil olarak kazakca'yi kullanabilmesi icin en azindan bir kac nesil gecmesi gerekiyor.
hic kazakca bilmeyen bir insanin bile kolaylikla aksan farkini anlayabilecegi bir kac ornek buldum.
yukari da bahsi gecen kazakistan da sovyet rejimi altinda buyumus dedesi unlu bir bestekar olan kazak kizinin ruscadan devsirme kazakcasiyla sadece iki satir soyledigi parca. klip kulturel ogeler tasimasi ve cekim kalitesinden oturu bence cok basarili fakat hatunun bozuk kazakcasiyla ciklemesi kulaklarimi tirmaliyor.
[http://www.youtube.com/watch?v=boxzqqw57bu http://www.youtube.com/watch?v=boxzqqw57bu]
house muzik tadinda yine hayvani rus aksaniyla hos bir bagyanin seslendirdigi parca:
[http://www.youtube.com/watch?v=c_ydza126yo http://www.youtube.com/watch?v=c_ydza126yo]
bu ise cin'de yasayan kazaklarin tarihi bir dans olan kara jorga esliginde soyledikleri revize edilmis kara jorga parcasi. bu parca da kazakca'nin turk dildes bir dil oldugu digerine gore daha net farkediliyor.
[http://www.youtube.com/watch?v=rvjc8_i1f6w http://www.youtube.com/watch?v=rvjc8_i1f6w]
sonuncusu ise her seyi ile en basarili buldugum temiz kazakca ile soylenmis olan parca. klibi de cok hos.
[http://www.youtube.com/…lnf0rqckwrm&feature=related http://www.youtube.com/…lnf0rqckwrm&feature=related] -
son bir haftadır, üzerinde cebelleştiğim dildir. aslında kazakça'yı konuşurken anlayabilirsiniz. hatta çoğu zaman insanda atalarıyla konuşuyormuş hissi uyandırıyor. ama iş yazıya geçince "sıçtı cafer bez getir" oluyor insan. kiril alfabesiyle yazılan kazakça dili bir anda o duruluğunu ve güzelliğini kaybediveriyor.
bu durum "türk'ün türk'ten başka düşmanı yoktur" sözünün çok güzel bir örneği; yahu iki türk toplumu düşünün, ikisi de aynı dili konuşuyor. ama birbirleriyle yazılı olarak anlaşamıyorlar. birbirimizle anlaşabilmek için rus alfabesini kullanıyoruz. umarım 2025 olarak hedef koydukları latin alfabesine başarılı bir şekilde geçerler. yoksa zaten bu kiril eziyetini ancak türkler birbirine yapabilirdi. -
turkmen dili ve ozbekce turkce'ye daha yakin, hepsi turki dillerin cagatay kolundan zira (ogrenme suresi 1 ay).
kazakca ve kirgizca ise bu digerlerinden biraz daha farkli (kelimeler ve telaffuz acisindan, gramer o kadar da farkli degil), kipcak koluna aitler cunku. ha kazakca biliyorum diye rahat rahat kazakistan'a gidebiliri misiniz, hayir! ozellikle kuzey kazakistan'da kazakca'nin hic hukmu yok, privet, pajalusta, kak dila seklinde iki uc kelime rusca ogrenin de gidin. -
yavaş konuşuluyorsa biraz anlaşılıyor.
kazakistan'da bir işi halletmek için birileriyle türkçe/kazakça konuşarak anlaşmaya çalışmak, ingilizce bilen birini bulmaktan çok daha kolay.
ekşi sözlük kullanıcılarıyla mesajlaşmak ve yazdıkları entry'leri
takip etmek için giriş yapmalısın.
hesabın var mı? giriş yap