kutalmış

• selçuk bey'in oğlu arslan israil'in oğlu.
  
  orta asya steplerinde yahudi hazar imparatorluğu çatısı altında yaşayan babasının ve de amcalarının (mikail, musa yabgu ve yusuf yınal) isimlerinin çağrıştırdığı musevilik etkisi, fethin islâmî coğrafyaya doğru yönelmesiyle kırılmış ve yerini kendisinin, kuzenlerinin (çağrı, tuğrul, yusuf, ibrahim yınal, ertaş) ve yeğenlerinin (yakuti, alp arslan, kavurt, melikşah) isim tercihlerinde iyice belirginleşen türk/müslüman etkisine bırakmış.
  
  ama işte o kandaki şaman damar, illaki bulmuş dışarı çıkacak bir kaynak: kutalmış bin israil, gaîbden bilgi alıp bunları yorumlayan bir müneccim, astrologmuş.
  
  "tuhaftır ki kutalmış türk olduğu halde ilm-i nücme [astronomi] vakıftı ve bu ilmi mükemmel derecede biliyordu. kutalmış bu ilimden gayrı başka ilimlere de vakıftı. onun ölümünden sonra çocukları da [yani anadolu selçukluları] eskilerin bu ilimlerini (el-'ulumü'l-evveliye) tahsil etmeğe, bu ilimin üstadlarını yanlarında barındırmağa devam ettiler, bu sebeple de dinlerine zarar verdiler."
  ibn esir'in 13.yy'da kaleme aldığı el-kamil fi't-tarih'ten (x, s.40) aktaran a.c.s.peacock, selçuklu devleti'nin kuruluşu çev. zeynep rona, s. 147.
• "hükmetme gücüne sahip" anlamına gelen ender görülen bir erkek ismi.
• mutluluk almış anlamına gelen eski türkçe isim...
• türkiye selçuklu devleti sultanlarının atasıdır. tuğrul bey'in amcası arslan yabgu'nun oğludur. tuğrul bey'in son yıllarında başladığı isyanına alp arslan'a karşı da devam etmiş ve taht için giriştiği bu mücadelenin bedelini hayatıyla ödemiştir. alp arslan'ın kutalmış'ın ölümüne çok üzüldüğü, ağladığı ve matemini tuttuğu söylenir.
• kutalmışoğlu süleyman şah'ın babası.
• 1045 yılında gence önlerinde bizans imparatoru konstantin monomakosun general liparit komutasında gönderdiği bir orduya karşı parlak bir zafer kazanmıştır. böylece bir bizans ordusunu mağlup eden ilk selçuklu hanedan üyesi olmuştur.
  
  edit: bu savaşın sebebi büyük selçuklu vassalı konumunda bulunan şeddadoğulları beyliğine karşı olan bizans ve gürcü tecavüzleridir.
• gazneli mahmud, hile ile yakaladığı arslan yabgu’yu oğlu kutalmış ve bazı arkadaşlarıyla birlikte hindistan’daki kalincar kalesi’ne hapsetti. kutalmış bir fırsatını bulup kaleden kaçarak buhara’ya döndü ve emrindeki oğuzlar’la birlikte babasını kurtarmak için harekete geçti. ancak başarılı olamadı ve onun yedi yıl sonra zindanda ölümü üzerine amca çocukları tuğrul ve çağrı beylerle iş birliği yaptı.
  
  dandanakan zaferinden sonra toplanan kurultayda cürcan ve damgan’ın fethiyle görevlendirilen kutalmış, tuğrul bey’in ırak’ı idaresi altına almasının ardından azerbaycan ve irmîniye’nin fethine memur edildi. kendisine verilen görevleri başarıyla yerine getirdi.
  
  1048’de kuvvetleriyle birlikte pasinler ovasında bizans ordusunu bozguna uğrattı; bu çatışma türkler’le bizans arasında yapılan ilk büyük savaş olarak tarihe geçti.
  
  tuğrul bey’in halife tarafından doğu’nun ve batı’nın hükümdarı ilan edildiği muhteşem törende kutalmış da hazır bulundu.
  
  kutalmış 1061'de tuğrul bey'in kardeşi süleyman’ı veliaht ilan etmesi üzerine isyan etti ve girdkûh kalesi’ne kapandı. tuğrul bey, kutalmış’ın üzerine asker gönderdiyse de kuvvetleri mağlûp oldu. bunun üzerine girdkûh kalesi’ni bizzat kendisi kuşattı; fakat o da başarılı olamadı.
  
  tüm selçuklu idaresini tek elde toplamak isteyen alparslan, tuğrul bey'in ölümü sonrası kendi kuvvetleriyle kutalmış’ın üzerine yürüdü ve ordusunu bozguna uğrattı; oğlu süleyman şah ile bazı kumandanlarını esir aldı. kutalmış, dağılan ordusundan geriye kalanları kendi kalesi girdkûh’a doğru çekmeye çalışırken kayalık bir bölgede atından düşerek öldü; naaşı rey’e getirilip tuğrul bey’in türbesine gömüldü.
  
  islâm ansiklopedisi