leidenfrost etkisi

• bu etkiyi anlatmak için basit bir örnekle başlayalım. su nasıl kaynar?
  su ısıtılmaya başladığında içindeki erimiş oksijen yoğunlaşır ve içine koyulduğu kabın dibindeki yarıklarda küçük balonlar oluşturup yüzeye yükselmeye başlar bu aşamada yüzeye baloncuklar yükselse de bunun kaynamayla pek ilgisi yoktur. asıl kaynama kabın dibinde buharlaşan su yarıklarda birikip yüzeye yaklaştığında nşa da 100 derece civarındayken oluşan baloncuklarla belirlenir.
  normal bir tencerede genelde olay bu noktada son bulur. ama laboratuvar koşullarında suyun 100 derecenin üstüne çıkarıldığını farzedelim su önce sütünlar şeklinde buharlaşmaya ve kabın yüzeyine yükselmeye başlar sıcaklık daha da artıtılırsa kabın dibindeki su bir katman halinde buharlaşır. buna film kaynama denir. yani su tabaksının altında tamamen buhardan oluşmuş bir tabaka daha meydana gelir. ve bu tabaka sıvı haldeki suyla ısı kaynağının arasındaki direk ısı transferini keser ısı transferi sadece radyasyon yoluyla gerçekleşir işte bu sıcaklık noktası leidenfrost noktasıdır. bu film kaynama etkisi de leidenfrost etkisi olarak adlandırılır.
  
  peki bu bilgi gerçek hayatta nerde karşımıza çıkmış olabilir?
  
  herkes en azından bir kere çok kızgın bir metalin üstüne damlamış bir su damlası görmüştür su damlası hemen buharlaşmaz ve 200 derecenin üstünde neredeyse 1 dakikayı aşkın buharlaşmadan kalabilir.
  
  işte ütünün sıcaklığına bakmak için parmağımızı ıslatmamızın sebebi budur.
  
  ateş üstünde yürüyenlerin ayaklarının yanmamasıda öyle sihir, büyü meditasyon falan değil sadece bu etki yüzündendir.(ayaklarınız terlemiyorsa denemeniz pek önerilmez tabi)
• bu etkinin adını ilk defa gündelik bilmeceler isimli tübitak kitabında duymuştum. ama bu etki beni şubat 2005 bilim ve teknik dergisinde gördüğüm manyak fizikçi jearl walker'ın http://www.wiley.com/…005/pdf/leidenfrost_essay.pdf adresinde bulabileceğiniz makalesinin özeti sayesinde etkiledi. jearl hocam bir öğrencinin dikkatini çekmek için bir profesörün yapabileceği en etkili hareketin kendini sakatlama riski olan bir hareket yapmak olduğunu düşünerek ve leidenfrost etkisine güvenerek bir takım deneylere girişmiş.
  
  bu deneyler 400 derece santigradda kaynayan cıvaya ıslak elini sokmaktan ağzına -200 derece santigradda sıvı nitrojen almaya ve hatta pek bir klişe olan kor üstünde yürümeye kadar değişiyor. gerçi kendisi bir kere dişlerini kaybetme tehlikesi geçirip, bir kere de ayaklarını yakıp bu işlerden elini eteğini çekse de, bunlara zamanında cesaret etmiş olması yeterince etkileyici.
  
  aslına bakarsanız kendisi ayağını yaktığı gösteride sorumluluğu biraz da önceki deneylerinde göğsünde taşıdığı ama bu kazalı deney sırasında unuttuğu fiziğin temelleri kitabına bağlayarak; mezuniyet programlarının sonunda fizik öğrencilerinin bilime güvenlerini kanıtlamaları için kor kömür üzerine yürütülmelerini şaka yollu tavsiye etmiş. gerçi ben düşünüyorum da tam tersine "ulan şimdi yanlış çıkacak, ayaklarım yanacak" diye korkanların ayakları terleyip bu sınavı aşarlar.
  
  bu arada bu etkinin adını, öncelikle 1932'de hermann boerhaave fark ettiği halde derinlemesine araştırıp bir makale yazan johann gottlob leidenfrost'tan aldığını da söylemeden geçmeyelim. bir de ütünün ya da tavanın sıcaklığa bakacağım diye biraz acele ederseniz(yani yüzey sıcaklığı 200 derece santigrat civarlarına gelmemişse) parmağınızı çok feci yakacağınızı da küçüklüğünde iki defa ütü bir defa da soba ellemiş biri olarak söylemeliyim.
• bir sıvının, kaynama noktasından çok daha yüksek sıcaklıkta bir yüzeye teması durumunda sıvının yüzeye temas eden bölümünün bölümünün çok ani bir şekilde buharlaşıp oluşan gaz moleküllerinin yüzeyi ile sıvı arasında bir izolasyon oluşturması durumudur. sıvı azotun çok kısa süreli temasta vücudumuza zarar vermemesi, su ile ıslatılmış bir insan elinin erimiş kurşuna daldırılıp çekildiğinde zarar görmemesi ve en bilindik olarak sobanın üstüne dökülen su taneciklerinin kayarcasına hareketi örnek olarak verilebilir.
• leidenfrost etkisi ^* en iyi annelerin bildiği metotlardan biridir. kızgın bir tavaya su damlattığınızda su damlaları kemençe sesi duymuş karadenizli gibi hoplayıp zıplamaya başlıyorsa leidenfrost etkisi'ni görmüşsünüz demektir. siz böyle uğraşmayın diye tefal özel bir tencere çıkarmış , spotlu mpotlu bişi böyle (hayır , g-spot değil.)
  
  bir zamanlar ülkemize bolca uğramış şarlatan gurular'ın en popüler aktivitesi olan "köz üstünde çıplak ayakla yürümek / yürütmek" eyleminin bilimsel temeli budur. yoksa orda gördüğünüz insanların bir çoğu "inanırsam , motive olursam köz üstünde yürürüm" dedikleri için değil önceden hafif ayakları terli şekilde yürüdükleri için ateş üstünde yürüyebilmişlerdir. şarlatanlık prim yaptığı için de kimse "ulan bu nasıl oluyor , var mıdır bunun temeli?" diye sorgulamamıştır haberlerde.
  
  bu arada belirtilmelidir ki etki sıcaklık farkı ile ortaya çıkar , yani dilin üzerine sıvı nitrojen dökmek gibi bir atraksiyona girişip sağlam çıkabilirsiniz. veya isminiz aslında leiden iken bir anda leidenfrost olabilir. (progressive gecce esprileri)
• mythbusters ekibi 2009 sezon finali mini myth mayhem isimli bölümde, erimiş kurşunun içine parmaklarını sokarak leidenfrost etkisinin doğruluğunu test edip onaylamıştır.
  
  yıllar sonra gelen edit: entry'deki video kaldırılmış, yeni bir video ile güncelledim.
• küçükken sobanın üstüne tükürüp tükürüklerin top haline gelip yuvarlanmasını seyrederek tecrübe ederdik.
• bir düz adam olarak diyebilirim ki çok şekil bir olay lan bu.
  http://www.youtube.com/watch?v=9qsefcifybw
• - https://www.youtube.com/watch?v=zzkgnngqxmw#t=54
• theodore grey diye bi adam bu etkiyi elini sıvı nitrojen dolu bir kaba sokup çıkararak test etmiş ve başarılı sonuçlar almıştır. en azından eline bi şey olmamıştır.
• (bkz: erimis kizgin metale eli ile dokunan rus)