deniz ve akarsu diplerinde ölmüş hayvan kabuklarının ve kemiklerinin üst üste birikmesi, daha sonra yeryüzündeki kayaların ısı ya da yer kabuğunun çeşitli hareketleri sonucunda oluşan kuvvetler yoluyla kristal yapılarının değişmesiyle
kireçtaşı ve türevi başkalaşmış kayalar oluşurlar. örneğin türkiye'nin bundan milyonlarca yıl öncesinde altında bulunduğu iç deniz sayesinde torosların büyük bölümü ve ülkenin çeşitli yerleri kalın kireçtaşı katmanları ile örtülüdür. bu sayede torosların tepesinde deniz kabuğu fosilleri bulabiliyoruz..
işte bu kireçtaşı asidik suda çözünme oranı en fazla olan kayalardan biridir. havada bulunan karbondioksid su içinde erir ve su ile birleşerek zayıf bir karbonik asit oluşturur. yani bu su kireçtaşı arazisinde akmaya başladığı zaman, yavaş yavaş kireçtaşı su içerisinde çözülmeye başlar ve akan suyun içerisinde bir miktar çözünmüş kireçtaşı minerali bulunur. bu dengede iki yönlü değişme olabilir:
a- bu su daha çok kireçtaşı oyarak akar da akar, "karst röliyefi" olarak adlandırılan kireçtaşı alanlarının kapalı havzalarında yerin altına girerek kayaları oymaya devam eder mağaralar oluşur, ya da bu bölgeleri bölerek
kanyonları
vadileri oluşturur.
b-eğer suyun içerisindeki karbondioksid tekrar atmosfere karışırsa sudaki kireçtaşı mineralleri tekrar kristalleşerek binbir şekilde
sarkıt,
dikit,
traverten ve envai çeşit kristal oluştururlar. bu oluşumlar genelde rüzgar, ısı değişimi gibi dış etkenlerden yalıtılmış mağaraların içerisinde oluşuyorsa da,
pamukkale gibi muhteşem travertenler de ortaya çıkabiliyor.
tabii bütün bu anlatılanların milyonlarca senede oluştuğunu söylememe gerek yok sanırım, bu yüzden insan ırkı, yarasalar falan gelip geçici şeylerdir mağaralar için.
"bir mağara durur, ötekini dinler mağrur.."
mağaraların giriş noktası ile ulaşılan en derin noktası arasındaki yükseklik farkı ile dünyanın en derin mağaraları sıralaması belirlenir. yeryüzündeki mağaraların keşifleri henüz tamamlanmadığından yeni keşiflere göre bu sıralama sürekli değişmektedir. şu anda dünyanın en derin mağarası -1710 m ile gürcistan kafkaslardaki voronja mağarasıdır (krubera mağarası). ülkemizde bulunan
evren günay mehmet ali özel düdeni -1429 m ile bu sıralamada 12. sıradadır. diğerleri için:
http://www.pipeline.com/~caverbob/wdeep.htm mağaraların giriş noktalarından itibaren katedilen yatay ilerleme mesafeleri ile ulaşılan uzunluk sıralaması dünyanın en uzun mağaralarıdır. birleşen mağara sistemleri ve dallanıp budaklanan tüm kolları bu uzunluk ölçüsüne eklenir, bu sayede yüzlerce km yi bulan hayvan uzun mağara sistemleri ortaya çıkar.. yeni keşiflere göre bu sıralama da sürekli değişmektedir. şu anda dünyanın en uzun mağarası 574 küsür km ile a.b.d. kentucky'deki mammoth mağara sistemidir. türkiye'nin en uzun mağarası ise ısparta'da bulunan 15 km'lik pınargözü mağarasıdır.
diğerleri için:
http://www.pipeline.com/~caverbob/wlong.htmtürkiyenin en derin mağaraları için:
http://www.bumak.boun.edu.tr/…lamasi&navigasyon=vartürkiyenin en uzun mağaraları için:
http://www.bumak.boun.edu.tr/…lamasi&navigasyon=var