malatya ağzı

• "aşhan bacının askerdeki oğlu hüsameddin’e mektubu
  
  nazlı oğlum, canım, ciğerim oğlum hüsameddin;
  
  mekdubuma başlıyken en evveli gara gözlerinden öpüyüm, seni yaradana havel ediyim. gınalı goçum, asger oğlum benim. nasısın, eyimisin, halın keyfin nassı, işallah eyidirsin çağam. bizler eyiyik, baban eyyi, yengelerin eyyi, dayın aboş eyyi, amin bekir eyyi, veysel eyyi, amin avratları omoş eyyi, hüsülünün zekiye eyyi, gavasın fadime eyyi, abizer gilin hacce eyyi, bibin ulviye eyyi, sen heç marağ etme çağam, hepisi eyyi…
  
  evdeki boz at eyyi, sarı inek eyyi, senin it’inde eyyi, senin niyetine itoğlu it’e eyle bağıyımki deme getsin…
  
  gajjoların kör hanifi ikide bi seni soruyu “ula diyim bi diyeceğin varsa bana sor diyim” sölemiyi. ben bülüyüm bi sınığ yağı var amma ne. o ğeyirsiz adam olmaz ula, yegi yanı yere gelesice he, bilmiyim ki senden ne isdiyi? hııı, çatlamıyı ya, bugün yarın gelirsin hebet de, ne diyise sana desin, beni neye tügediyi? olmaz olasıca he…
  
  geçende kerneg’e köpücnen öteberi yığamaya getmişdig. bide bağdımki orada bize bağıyı! de gel göynün ne isdiyi? nola ipsiz sapsız biri işde…
  
  benim çiğerimin köşesi nazlı boz oğlum, gağemine’nin gelini fadime çoğ ğasdeymiş, beçere gocası bekir’de iki büklüm olmuş eyice. torpağcılar’ın miyese’de aynı olmuşdu, allah rahmet eyleyesice…
  
  gurban ola sana anan hüsameddin, eee daha daha nasısın oğlum, ne var ne yoğ, heç bize havadis yazmıysın ula… postacı her cegetten geçişinde senden mekdup var mı diye soruyum, herifde sufatsızın bir zaten, bana dikleniyi “yoğ anam yoğ işde” diyi… gözüme uyğu girmiyi… çıntıların nayle de çoğ gonuşup beni eyice marağlandırıyı… biliymisin oğlum aşağı zovağdaki pot osman dayıda, sana uzun ömür, geçende öldü. mezarını da debbeli cumali eşmiş diyiler, hanıya sözde küsülülerdi ya… pot osmanın ölümüne aha o doksanlığ dik mamoş dayıda çoğ ağlamış diyiler… vağ vağ ki ne vağ çağam.. allah gençleri esirgeye, nedek oğlum…
  
  ğumarcı ahmed’in oğlu haci de felç geçirmiş… o beçerede gedikli olan oğlu bünyami’nin kalp sektesinden ölümüne çoğ üzülüp çok yandıydı, ondan hebet de herhalım. maheramoğlu memet dayında sana ömür geçindiydi. evelsi gün gırğı çığdı… teze arvadı da gırğının ardından evde ne var ne yoğ arabaya doldurup götürmüş, oğlanlarıda gızı da heç bişey alamamışlar…
  
  daha ne diyem çağam sana… böyük abenin arvadı çağanın altına sıcağ öllüg bağlamış, çağa haşlanmışdı, çağanın gıçı daha yeni yeni eyileşiyi, durmadan zeytin yağı sürüyük. nedek oğlum gız çocuğu hebe, ne olu ne olmaz… ele mi ele delmi oğlum…
  
  gadan alır gözün yerim hüsameddin, yığığ pegin yan tarafındaki hozelek şaben çarşı da ganereye gideriken otobos çarpmış, altına almış, debelemiş… aman yaman demeden ğasdehane’ye götürmüşler… oğlu heyirsiz mamo paytonnan eve getirmiş, havluya sedirin üsdüne döşek serip uzadıp yatırmışlar. çoğ lazımmış gibi torpağcıların elif bacı duz çevirdi, gurşun tökdüler. ha öldü ha ölecek dediler ammaaa dert bile yapışmadı olmaz olasıcaya… nola, eddiklerini çekiyi, az bile bunar ona. otobosun altına girmesiynen üsdü başı hep yırtılmış, avradı sünepe zeynebide bülüysün işde pejmurdanın biri, avratlığı mı varki bu talaş içinde bişeyler becere de ortaya goya. ben gonşuluğumu yapam deyi öteberiyi eve getirdim, bi gözel yudum, yırtığlarını yamadım, gopcalarını tikdim, teze tikilmiş gibi, cıcığ gibi oldu valla. bu yapdığlarımızın bi eme yarayacağını da zannetmiyim ya amma nedesin ki gonşu işde oğlum, allah üçün yapıyığ işde. canı da pıt pıt, isot gızartması, sümütlü pilo isdemiş, yapdığ götürdük. şimdi acığ eyi, yavaş yavaş ayağa gağıymış, dert bile soğmadı işde…
  
  oğlum gecennerde evde canım sığılıydı, gendi gendime dedim ki “yarın olada yalanız başıma hamama gidem de bi gözel yığanam”. ğarikcilerin bağının çalı’sını yarmışlardı ordan atlayıp poğlu cegeti geçip gavur hamamına getdim. hamam da havletdi, şendik yoğdu, irahat irahat bi gözel yığandım, yundum, arındım. eve geldim, havludaki taş havizin içinde yoğurtlu şorva vardı, yüregim yanıydı, anığını da bol goymuşdu teze gelin, bi gözel gaşığ gaşığ yedim. nedem ula, canım çok isdedi hebet de, uyaman, yemeyem mi del mi ya çağam. babanın da evelsi gün canı gavurmalı, şareli pilav isdemiş, gağamda yapam dedim. hıznada şareyi gavururken gavurma tenekesinin ağzını açığ unutmamışmıyım, abooov, içine sıçan düşmüş, bi teneke gakırdağ, gavurma telef oldu, atdığ…
  …"
  
  erol ali aydoğan, malatya mektubu
• "adam gıymıy ki baka"
  "güzel" demek. ama "güzel" kısa ve yetersiz geliyo sanırım.
  "bi gelini var, gör kü göresin adam gıymıy ki baka"
  ya da "bir ev düzmüş adam gıymıy ki otura" vs.
• aşağıda örnek olarak verilen cümleleri tercüme ederek has malatyalı olup olmadığınızı öğrenebileceğiniz yöresel ağız.
  
  1- çapın uşahlar cegetin başında pisikler birbirini yiyiyi ^{* * *}
  
  2- arvat godofaynan isot eletiyi ^*
  
  3- it cegetin başında havlamış, gettim ki çağa çıtlıyı ^{* *}
  
  4- pisik tahtibekten hopladı, bi godofa mişmişi havluya töktü: ^{* *}
  
  5- çağa piloya çömçeynen aşgere girişti. bibisi zokunun ordan egişi gapdığıynan zinhar gavuştu ( bu kazık bir soru oldu) ^{* * *}
  
  6- it pege guzlamış, hışşıgin üstü enik dolu, gopledim ki gideler ( bu da bayağı kazık) ^{* * *}
• - uşah nidiğiniz la ...
  
  +nidek sei bekliğik...
  
  yada
  
  - gülü nittin la..
  + nidem seni bekliğim..
  
  ve
  
  +nire gidiğin..
  - nire gidem bibim(halam) gile gidiğim..
  
  ha bide unutmadan
  helbe, baale(bak hele) ,
  
  atasözlerinden
  
  -akı bokunu kurtarmaz...
  -ciğer işte it yesin...
  
  vs...
• özelikle bir kadın konuştuğunda kolaylıkla kendini deşifre eder.
  -keaazzz anam .........
• her zaman yarı istanbul türkçesi yarı malatya ağzı olarak kullanılan.
  
  örnekleyelim:
  
  "geliyik gidiyik sizi evde bulamıyoruz."
  
  veya
  
  "geliyoruz gidiyoruz sizi evde bulamıyıh."
• toprak'a torpah, yaprak'a yarpah, köprü'ye körpü denir. ama nedense kirpik de kiprik olarak telaffuz edilir.
• esnaftan:
  "ula babam dur ki durağh" ---> durağh=durak=duralım
  
  "yav, elini öptügüm görmüy müsün?" ---> görmüy müsün=görmüyor musun
  
  "hala, başka bir istegin var mı?" ---> hala (h, arapçadaki hı harfi gibi hırıltılı)=teyze
  [bibi ise hala demek, kafanız karışmasın; yani babanın kız kardeşi bibi, annenin kız kardeşi hala]^*
  
  anneanne bonusu :
  "gara geçiyi gören içini yağ bellermiş."
  [kara keçiyi gören içi dolu yağ sanır.]
  (yani; dış görünüşe aldanma.)
  
  "halımıza bağhmıyığh da 'hasen badirig'e oduna gidiyik."
  [halimize bakmıyoruz da hasan badırık'a oduna gidiyoruz.]
  (yani; ayranı yok içmeye atla gider çeşmeye.)
  
  not: hasan badırık, şimdiki ismi fethiye' olan bir belde
• bastığ, bastuh: pestil
  
  çömçe: kepçe
  
  çortun: oluk
  
  zokku: dibek, taş havan
• bol miktarda beddua da barındıran ağız'dır.
  
  yerişip yetmeyesin.
  yanın yere gele.
  alnının çatından vurulasın.
  gidişin ola, gelişin olmaya.
  ekmek at ola, sen it olasın, çapasın çapasın yetişemeyesin.
  yattığı yer yum (yün) tarağı olasıca. (ölüler için söylenir.)
  salacan yürüye.
  tatarhamına tutulasın.
  üç günlük derde gidesin.
  sürünesice.
  sürünesin emi.
  yılan gibi yüzüstü sürünesin.
  teneşire gelesin.
  saçın tahtaya döküle.
  düşmanın yegin ola.
  yarına çıkmayasın.
  yüzün gülmeye.
  allah’ın hışmına gelesin.
  tatar okuna gidesin.
  kabir kabir geze de, yatacak yer bulamaya. (ölüler için söylenir.)
  dili lal olasıca.
  dilin tependen çekile.
  çenen tutula.
  çenene hırsız taşı değe.
  kulağına kuşun aka.
  bakasın da, görmeyesin.
  bakar kör olasın inşallah.
  kör olasıca.
  türemesin.
  türemeyesice.
  yaşın yerde sayıla.
  yanı karaya gelesice.
  eline bir tas su veren bulunmaya.
  yatışın ola, kalkışın olmaya.
  boğazında kala.
  adam içine çıkamayasın.
  yaraların başından aşa.
  derdin ola, derman bulamayasın.
  ellere avuç açasın.
  gördüğünden geri kalasın.
  gözlerin avcuna döküle.
  dişin kesmeye beleki.
  tırnağın uzamaya.
  nefesin kesile.
  fırsat bulamayasın.
  eline fırsat geçmeye.
  çağalarından çekesin.
  gün görmeyesin.
  muradın gözünde kala.
  murat alamayasın.
  tabutuna örtüle.
  kızıl kurda gidesin.
  kızarasın da tandıra düşesin.
  baba çıkasıca.
  başın dertten kurtulmaya.
  allah bin türlü belanı versin.
  deliye duş olasın, akıllıya hasret kalasın.
  bir lokma ekmek bulamayasın.
  zıkkım yiyesice.
  zıkkımın pekini ye.
  zıkkım iç.
  zıkkımlan.
  içerini sıyırsın.
  kara yerin kahrı zemin dibine gidesin.
  essalat safirine gidesin.
  boynun altında kala.
  boynu altında kalasıca.
  kırılasınız belekim, emi.
  yemesi nasip olmaya.
  başın dertten kurtulmaya.
  yüzün ensene döne.
  paran gövdene yapışa.
  gözünü toprak doyura.
  karnın doymaya.
  elin ekmeğe yetmeye.
  dilin tutula.
  dişin döküle.
  o günleri görmeyesin.
  tez vakitte gidesin.
  itten beter olasın.
  güvendiğin dağlara kar yağa.
  derdin ola, dermanın olmaya.
  kapılarda kalasın.
  postun deline.
  gün yüzü görmeyesin.
  sonun gelir inşallah.
  ocağın bata.
  ocağı batasıca.
  ocağına incir dikile.
  kınayanın başına gele.
  boyun devrile.
  boyun boz ipiyle ölçüle.
  malamat olasın.
  faş olasıca.
  karnına kurt düşe.
  cigerine kurt düşe.
  cigerinden vurulasın.
  can evinden vurulasın.
  yağlı kurşuna gidesin.
  
  derleyen: necati güngör