mevali

• eski dilde efendiler, sahipler, azad edilmiş köleler...
• arap olmayan müslümanlar.
• mevla'nın çoğulu anlamına gelen arapça kelime. dervişlik aşamasında ermiş kimseler için kullanılır.
• emevilerin "aşağılama" maksatlı kullandıkları bir sıfat. emeviler "arap milliyetçiliği" ni mevaliden haraç alacak kadar ileriye götürüp arap olmayanın müslümanlığını dahi zımnende olsa kabul etmemeyi devlet politikası haline dönüştürmüşlerdi.
• ari ırk yaratmak için çıkartılmış bir politika olarak değerlendirilmelidir...
• abbasi ihtilali neticesinde, yeni yönetimin sosyal tabanını oluşturan ve emevi döneminde oynadıkları rolün aksine bürokrasi ve yönetim içerisinde kendilerine yer bulan ortadoğu'nun yerli insanları.
• osmanlı devleti' nde görev yapan yüksek dereceli ilim adamları anlamında isim.
• emeviler'in uyguladığı, arap olmayan müslümanların 2.sınıf kabul edildiği politikadır. bu sebepten türkler islamiyeti kabul etmemiş ve müslümanlarla mücadele etmişlerdir. (bkz: türgişler)
  daha sonra abbasiler'in ümmetçilik politikasıyla türkler müslüman olmuştur. (bkz: karahanlılar)
• 4 halife dönemini takiben emevilerle birlikte genişleyen islam coğrafyasında arap olmayan müslümanlara verilen isim. islamiyetin arabistan'dan sonra ilk nüfuz ettiği ve yayıldığı toprakları gözümüzün önüne getirdiğimizde^*, bu toprakların bin yıllardır yerli topluluklarını oluşturan aramiler, suryaniler, nesturiler, persler ya da farslar gibi halklar, yani genel konjonktur açısından "doğu yunan coğrafyası halkları" dediğimiz insanlar bu gruba girerler. yerleşik düzenin kadim temsilcisi olan bu halkların çoğu emeviler döneminde müslüman olmuşlardır. bu dönemde emevilerin bir nevi "merkezi kabilecilik" şeklinde niteleyebileceğimiz anlayışlarının eseri olarak ikinci plana itilmişlerdir. emevi iktidarına olan muhalif seslerin yükseldiği bir ortamda da bu muhalefetin en temel destekçileri olup, 750'lerdeki bir isyan hareketiyle abbasiler'in iktidara gelmesinde önemli rol oynamışlardır. dolayısıyla abbasi döneminde devlet kademelerinde rol almışlar ve böylece çevre-merkez ilişkisinde çevrenin iktidarını sembolize etmişlerdir. bu nedenledir ki, abbasiler dönemi daha ümmete dönük, daha evrensel bir siyasi-toplumsal politik kıvamda inkişaf etmiştir.
• arap olmayan müslümanlara denir. yani kölenin bir üst modeli; azad edilmiş köle demektir. mevaliler cizye (haraç,vergi) ödemek zorundadır.
  
  emevilere göre araplar üstün ırktır. başka ulusları asimile edebilmek için, islam'a sokabilmenin bir yolunu arayan emeviler, mevalilik tanımını icad etmişlerdir. daha sonra abbasiler, islam'ın evrensel olduğunu iddia ederek mevaliliği kaldırır.
  
  kuran'da cizye: "kendilerine kitap verilenlerden allah'a ve âhiret gününe inanmayan, allah'ın ve resulünün yasakladığını haram saymayan ve hak dini din edinmeyenlerle, boyun eğerek kendi elleriyle cizye verecekleri zamana kadar savaşın." (9:29)
  
  kafa parası gibi bi şey yani cizre. zamanında gayrimüslimlerden de -zorla ya da güzellikle- istenmiştir.