mübadele edebiyatı

• neresinden bakılsa toplumların tarihinde derin bir travma içeren mübadelelerin sanata yansıması.
  
  yaşar kemal': bir ada hikayesidörtlemesi,
  dido sotiriyu': asıl adı "kanlı topraklar" (matomena homata) olan benden selam söyle anadolu'ya
  tasos avgerinos: sefiller kervanı
  yukarıdaki örneklerin çoğaltılması umulur.
  
  linkler:
  http://www.insanokur.org/?cat=10217
  http://www.herkulmillas.com/…eler&itemid=96&lang=tr
  http://www.dr.com.tr/…ye-roman/urunno=0000000195506
  http://kitap.radikal.com.tr/…-bir-aile-drami-336114
• başarılı bir şekilde yansıtılıdğında , okurken göz yaşlarınızı tutamayacağınız eserlerdir.
  
  (bkz: mor kaftanlı selanik)
• (bkz: emanet çeyiz)
• (bkz: büyükbaşlar 1922)
• (bkz: girit'ten cunda'ya)
• ''1. kuşak mübadillerin hemen hemen tamamı memleket hasretiyle bu dünyadan sessizce göçüp gittiler. onlardan geriye sadece anılar kaldı.” (rigas, güvenç, 2015: 9) özellikle doksanlı yılların sonunda mübadeleyi ele alan birçok romanın ve hikâyenin iz bıraktığı edebi eserler. tarihi.
  
  fügen ünal şen’in bir avuç mazi,
  demet altınyeleklioğlu’nun ah bre sevda ah bre vatan,
  yılmaz karakoyunlu’nun mor kaftanlı selanik,
  kemal yalçın’ın emanet çeyiz - mübadele insanları,
  levent deniz’in midilli’de söğüdün gölgesinde,
  canan tan’ın hasret,
  ahmet yorulmaz’ın ulya –ege’nin kıyısında,
  handan gökçek’in ah mana mu,
  ertuğrul erol ergir’in giritli mustafa,
  akın üner’in çalı harmanı,
  sefa taşkın’ın pembe sardunya,
  belgin karabulut’un mübadele günlerinde aşk,
  saba altınsay’ın kritumu “gritim benim”,
  ertuğrul aladağ’ın maria (göç acısı),
  handan öztürk’ün mübadil,
  celal özcan’ın toprağım teos can suyum ege,
  murtaza kölemezli’nin elveda rumeli,
  sevgi soysal’ın yenişehir’de bir öğle vakti,
  fikret otyam’ın pavli kardeş,
  ferda bozoklar ardalı’nın sinesaf düşlerde kalan mübadele,
  kemal anadol’un karşıyaka memleket, büyük ayrılık,
  yılmaz gürbüz’ün mübadiller, mehlika,
  yaşar kemal’in fırat suyu kan akıyor baksana, karınca’nın su içtiği, tanyeri horozları,
  ahmet yorulmaz’ın savaşın çocukları, kuşaklar ya da ayvalık yaşantısı ve girit’ten cunda’ya adlı romanları...
  
  bunların dışında bir anadolu göçmeni olan dido sotiriyu’nun 1962 yılında kanlı topraklar adı ile yayımlanan ve 1970 yılında türkçeye benden selam söyle anadolu’ya adı ile çevrilen romanı da bu konudaki önemli eserler arasında gösterilmektedir.
  
  ayrıca celal özcan’ın istafiller oldu mu?,
  iskender özsoy’un ah vre memleket,
  firdevs tuncay’ın kalbim rumeli’de kaldı,
  müfide pekin’in mübadele öyküleri adlı kitaplarında da mübadele konulu hikâyelerle karşılaşılır.
  
  günümüzde mübadele ilgili hikâyelerin yer aldığı kitaplar şunlardır:
  
  iskender özsoy – ah vre memleket /mübadele öyküleri
  
  iskender özsoy’un bağlam yayınlarından 2014 yılında yayımladığı ah vre memleket /mübadele öyküleri kitabında mübadele olgusunu işleyen hikâyeler de yer almaktadır.
  
  içerisinde; memleketin yıldızları, bir dal zeytin-bir avuç toprak, kiraz ağacındaki çocuk, ensar bey ile hambi ağa, zaman alışmayı öğretti, iki dimitris’in bir annesi, ibrahim eleni’yi sevince, ali’yi gören oldu mu?, ah vre memleket, sakız’dan çeşme’ye hicran yolculuğu, kostas’ı uğurlarken, yerli oğlu-macar kızı adlı öykülerin bulunduğu kitapta mübadele olgusunun çeşitli şekillerde işlendiği görülür.
  
  celal özcan – istafiller oldu mu
  
  celal özcan’ın 2011 mayısında ikinci baskısını yayımladığı istafiller oldu mu kitabında da mübadele meselesini işleyen hikâyeler bulunmaktadır.
  
  eserde kitaba adını veren istafiller oldu mu adlı öykünün dışında hüzün fotoğrafları, sıradan bir sonyaz serabı, bir sığacık güncesi, bayan su, villa selanik’te bir özge can, uzattığımız zeytin dalları, uçurduğumuz ak güvercinler, ben şimdi şiir yazıyom, hayat neşe güneştir, bahtının rüzgârında bir can, vurungistanlı arnavut rüstem, ciftek ali, düşsel hevesler engininde bir gezinti, galata kulesi gülümsüyor adlı öyküler yer alır. özellikle kitaptaki ilk iki hikâye istafiller oldu mu ve hüzün fotoğraflarının bizzat mübadele olayını işlediği görülür.
  
  firdevs tunçay – kalbim rumeli’de kaldı ‘sardunya kokan toprakların öyküleri’
  
  bir mübadil çocuğu olan firdevs tunçay’ın kalbim rumeli’de kaldı kitabının ikinci baskısı 2014 yılında pia yayınlarından çıkar.
  
  anı hikâye olarak da değerlendirilebilecek bu öyküler, yaşanmış mübadele anılarından oluşmaktadır. kitapta, bir drama masalı / güzel hüsnü, kavala öyküsü / kavalalı ayşe hanım, iskeçe öyküsü -1 / bir şehzade masalı, iskeçe öyküsü -2 / iskeçeli halil ağa ve ailesi, iskeçe öyküsü -3 / onlara dostluğu anlat, pürsıçan öyküsü / sardunya kokan toprak, bir doksat öyküsü / turnalar urumeli’ye uçun, bir filibe masalı / gül kokulu sokaklar adlı öyküler yer alır. mübadeleyi yaşayan ailelerin anlattığı hikâyelerden oluşan hikâyelerde zorunlu göçü yaşayan insanların hazin hikâyeleri nakledilir.
  
  haris rigas ve sefer güvenç– hasretin iki yakasından mübadele öyküleri
  
  sula aslanoğlu ve tanaş çimbis’in çevirdiği hikâyeler lozan mübadilleri vakfı ve istos yayınlarınca ortaklaşa yayımlanan kitapta toplanır. kitabın başlığında her ne kadar mübadele öyküleri ifadesi yer alsa da anılardan oluşan bu anlatıların bir araya getirilme hikâyesi önsözde şöyle anlatılır: “lozan mübadilleri vakfı, mübadelenin 90. yıldönümü münasebetiyle 2013 yılında mübadillerin yoğun olarak yaşadıkları yerleşim yerlerinde çeşitli anma etkinlikleri düzenledi. bu etkinliklerin bir tanesi de ‘hasretin iki yakası – mübadil aile öyküleri’ projesidir. proje kapsamında yapılan çağrıya türkiye ve yunanistan’dan 82 aile katıldı. aile bireylerinin kendileri tarafından yazılan göç öykülerinin özetlerinden ve aile albümlerindeki fotoğraflardan bir sergi hazırlandı. türkiye’de izmir ve istanbul’da, yunanistan’da selanik, midilli, edessa, kozani-neopoli/nasliç, yanya, taşoz ve kavala kentlerinde açılan sergi binlerce kişi tarafından gezildi. gönderilen aile öykülerinden sergiyle birlikte bir tane de kitap yayımlandı.
  
  ailelerin albümlerindeki fotoğraflardan ve öykü özetlerinden hazırlanan hasretin iki yakası – mübadil aile öyküleri kitabı bir tür sergi kataloğudur…
  
  gerek sergimizi gezenlerin, gerekse de aile öykülerini paylaşanların önerileri doğrultusunda aile öykülerinin tam metinlerini, türkçe ve yunanca olarak iki dilde yayımlamaya karar verdik. öyküler tanaş çimbis ve sula aslanoğlu tarafından türkçe’ye ve yunanca’ya çevrildi. metinler semra bayrı ve haris rigas tarafından tekrar gözden geçirildi ve tashihleri yapıldı.
  
  kapak tasarımı kudret güvenç, iç tasarımı aykut kaplan tarafından yapılan kitap, haris rigas ve sefer güvenç tarafından yayıma hazırlandı, lozan mübadilleri vakfı ve istos yayınının ortak yayını olarak basıldı.” (rigas, güvenç, 2015: 10) kitapta şu anılara yer verilir.
  
  alanur özalp - 3. kuşak mübadil olmak, ariadni andoniadu- alagözidis dimitros- çitinidu konstandina (büyükannemin ebeveyni), melek ve gülsüm özerol - 3. kuşak girit mübadilleri, ariadni andoniadu - yeorgios ve ariadni andoniadu: babamın ebeveynleri, şule kılıç -molla yusufzadeler, maria çakmakidu-köse ve ioana dyamandi glaraki -bigalı maryoriça ve yanis dyamandis, cansu duman - rupistalı sadık dede ve meliha nine, petros hacıiliadis - adanalı bodosakis ailesi, hamdiye cerrahoğlu - karacaova-bico mahallesi’nden meriç’e bir mübadele öyküsü, hristos stathelis -ayvalık’tan midilli’ye, aycan yılmaz - ailemin göç öyküsü, hristos maheridis - arada kalmış bir hayat hikâyesi, firdevs tunçay - bir drama öyküsü: güzel hüsnü, berrin durmaz - bu da başka bir göç öyküsü, evdokia çelebi -livisili (karaköylü) kız, gökçe kuzucu - korkunun adı kırmızı, anatoli paraskeva - yokaraki ve paraskevas aileleri, firdevs tunçay - kavalalı ayşe hanım’ın öyküsü, ioanis glavakis -yorgos glavakis, firdevs tunçay - pembe sardunya, kiryaki ve despina stavridu - moça soyundan ekaterini stavridu, vedia elgün - ailemin soyağacı, eleni meletiadu - gürümce’den pela’daki neos milotopos’a, lütfiye güner seçer - midilli-yera mübadili emine hanım ile kavala-zigoş mübadili hüseyin beyin öyküleri, andreas papukidis - atalarım andreas ve parthena papuklidis, yavuz başarır - mehmet başarır’ın hikâyesi, olga hioti - olga hioti’nin öyküsü, meral özsoy - insan dediğin kuş misali, leyla erdem - lembet ailesi, stavros dubaracis - dubaracis ailesinin öyküsü, süreyya aytaş - kesriye-jervenili kasım aytaş’ın öyküsü, yaşar ürük - girit’ten türkiye’ye bir serüven, tülin karadağ eldener - asırlık bir çınar: lütfü karadağ, semra bayrı - mahmut cemal bayrı (namı diğer giritli mahmut reis), semra bayrı - mukaddes bayrı, lütfiye güner seçer - kayalar’dan giresun’a uzanan yol, zehra tan - mübadil öykümüz, müfide pekin - aile öykümüz, filiz çalışlar yenişehirlioğlu - mütevellizadeler, namık kemal nomak - kalburuma takılanlar: annemden eski fotoğraflar, sevin öktem önal - elveda drama: nuh bey masalı, süleyman kara - osman bey kayalar’dan erbaa’ya: bir mübadele öyküsü, yılmaz dirim - babaannemin anlattıklarından!, banu bulut - girit resmo’da başlayan bir evvel zaman içinde masalı, erdoğan özmen - başel ailesi’nin öyküsü: bize soran bile olmadı, hayriye leyla sayder - giritli büyüklerim: büyük dedem kasımzade hamit bey, dedem kasımzade şakir bey ile babaannem hayriye hanım ve aileleri/girit’teki yaşamları, siyasi ilişkileri, çiftlikleri ve mübadele sonrası istanbul’daki yaşamları, yavuz başarır - nevrekoplu ibrahim ve kavalalı cemile başarır’ın öyküsü, nuri egeli - molladaki ailesi (egeliler), arif ümit işler - kayalarlı küçük mehmet pehlivan’ın hikâyesi, firdevs tunçay - iskeçeli halil ağa ve ailesinin hazin öyküsü, sadri soylu - kırçık ve soylu aileleri, belgin çallıoğlu- karaferye’nin çamları, ibrahim zeki şen - kalopsiti bayramiçi ailesi, mustafa çetin özer - selanik-langazalı eder ailesi’nin hikâyesi, mert rüstem - hamza rüstem ailesi, celal özcan - nasliç doğumlu kâmile teker özcan anlatıyor, politis dubaracis - nikolaos (1874) ve anthipi (1887) nalbantis, mihalis hurdakis - prodromos vasiliadis ailesi, mehmet hakan özbek - uzbek (efendizâde) ailesi, evangelia körçi hacidu - çatalcalı ilias hacidis ve evdoksia apsiotu, hüsnü yazıcı –yazıcı ailesi, muratios hacıiliadis - gürümze’den neos milotopos’a, melih kırlıdoğ - dramalı tahsin nahit kırlıdoğ, aslı sakıpağa erden - yoğurtçu sakıpağa ailesi, mihail kokinaris - ayvalıklı kokinaris ailesi, belgin çallıoğlu - yüreği yorgun, gönlü engin rauf dedem, ariadni andoniadu - papayanidis dimitrios ve konstandina yalasi: dedemin anne tarafından ebeveynleri, themistoklis sucopulos - 1. kuşak küçük asya-safranbolu mübadili, selma elgün - selanikli bir aile, hüseyin yılmaz - sarışaban’dan samsun’a dedemin mübadele öyküsü, nur renda taşan - yahya renda ve ailesi, iskender özsoy - bir çürük elmanın ederi, saime yeruşan - serezli mehmet remzi yeruşan, angela marnelu - lukas lukidis ailesi, berat melik kırca - kırca ailesi tarihi, sofia g. kosmosoğlu - kosmos ve despina kosmoğlu ailesi, füsun şimşek - ailemden bildiklerim, torun esat halil ergelen - gülsüm-halil ergelen ailesi, sefer güvenç - langaza’dan malkara’ya zorunlu göç .
  
  müfide pekin – mübadele öyküleri
  
  lozan mübadilleri vakfı, 2008 yılında, türk yunan zorunlu nüfus mübadelesinin 85. yılı anısına ‘mübadele öyküleri yarışması’ düzenler. yarışmaya 130 öykü katılır. semih gümüş, lamia gülçür, füsun akatlı, feyza hepçilingirler, füsun çeliker ve müfide pekin’den oluşan jüri, 130 öyküyü değerlendirir.
  
  jürinin değerlendirmeleri neticesinde dört öykü dereceye girer. bu dört hikâye ile birlikte 20 öykü daha bir araya getirilerek, müfide pekin’in yayına hazırladığı mübadele öyküleri ‘mübadelenin 85. yılı öykü yarışması seçkisi’ adlı kitapta toplanır ve lozan mübadilleri vakfı’nca 2009 yılında yayımlanır. kitabın 2. baskısı ise 2014 yılında yapılır.
  
  kitapta şu yazarların hikâyelerine yer verilir: erhan ceylan – kör bir durakta, mahir ulaş yeşil – gülcemal ile nikomedya, a. samet çamoğlu – kıyıya vuranlar, hakkı inanç – dora’nın kedisi, büşra akkuş – sakızın serzenişi, ali aksoy – davul zurna sesi, ayhan altay – yorgi, pelin böke – dua, maruf evren – babam, vodina ve armut ağacı, serap gökalp – kanunla çalınan, h. ilhami gülcan – necip uğlan, ümran kartal – taş basamak, ihsan tevfik kırca – kuzman usta, tamer kütükçü – gözünü süzme deniz: kızaran dalgaların gönlümü çok yaktı, hasan faruk levent – ayrılık, ahmet murat – eşikte hayat kuranlar, saba öymen – unutulmayan, hülya sarıkaya – merguşe laleleri, aysun sezer – karanlığın gölgesinde, muzaffer tansu – azrail’den önce mübadele, kaan temizel – marıa’nın peçesi, latife türkyılmaz – hanım teyze, akın üner – bir dalda iki kiraz, m. hakkı yazıcı – dedem dimitri.
  
  kaynak: fatih sakallı / doç. dr., gazi üniversitesi, edebiyat fakültesi, türk dili ve edebiyatı bölümü
  
  tam metin
• küçük asya araştırmaları merkezi -göç , rumlar'ın anadolu'dan mecburi ayrılışı [1919-1923]
  
  böyle bir enstitü varmış yunanistan'da. nüfus mübadelesi öncesi düzensiz biçimde giden, nüfus mübadelesi ile düzenli bir biçimde giden rumların tanıklıklarından derlemiş oldukları bir kitap bu da.
  
  tanıklardan bazıları çok kinli türklere ve atatürk'e karşı. okuyorken bir türk olarak duymak istemeyeceğimiz türden çok yaşanmışlıkları var adamların. tüm tanıkların hikayeleri farklı tabii ama hepsinin anadoludaki son hatıralarına dair birkaç ortak noktaları var benim anladığım kadarıyla. türk çetelerden çok çekmişler.yunan ordusunun geri çekilişinden haberler yokmuş tedbir alacak fırsatları olmamış.neredeyse tüm erkekleri sürgün edilmiş, ağır işlere koşulmuş bu yüzden de telef olmuşlar. malları yağmaya uğramış. giderken yanlarına altın, gümüş, elmas almalarına müsade edilmemiş. müttefik bildikleri ingilizlerden hayır görmemişler. aileleri darmadağın, ellerinde para pul olmadan yunanistana atmışlar kendilerini.
  
  yunan topraklarından anadolu'ya gelen göçmenlerin de benzer söylemleri olduğunu biliyorum, ailem de buraya bu şekilde gelmiş insanlar olduğundan.
• yunan edebiyatında bizim edebiyatımızda olduğundan daha çok yer kaplayan dönem