nadir şah

• maalesef omru yetmedigi icin bizim (birinci mahmut) yaptirdigimiz heybetli topkapi hanceri'ni goremeden diger tarafa intikal etmi$ iran $ahi.. hancer de bize kalmi$ tabi, bu sayede topkapi sarayi'na gidip gorebiliyoruz..
• avşar nadir şah olarak bilinir.osmanlı ile yaylak ve kışlak konusunda anlaşamayan avşarların büyük çoğunluğu nadir şah liderliğinde irana geri dönmüş,bir darbeyle yönetimi ele geçirerek kısa bir süre iranda hüküm sürmüş avşar imparatorluğunu kurmuştur.
• mazlum uyar'ın "iran'da modernleşme ve din adamları" isimli kitabında kendisiyle ilgili güzel örneklerin bulunabileceği, safevilerden sonra bir dönem iranı yönetmiş ve osmanlı ile iyi ilişkiler kurmuş devlet adamı.
  şah ismail'in uygulamalarının kan ve üzüntüden başka birşey getirmediğini görmüş, iran'ın refaha ulaşmasının tek yolunun sunniliğe dönüş ile mümkün oldugunu anlamış ve böylelikle şii karşıtı politikalara girişmiştir.
  şii ulemanın elindeki vakıfları devletleştirmiş, şii kadieler ile hüküm veren sözde şeri mahkemeleri örfileştirmiş, şah ismail'in kendi döneminde getirdiği her türlü sapkınlığı bidat olarak görmüş ve bunların kaldırılması için uğraşmıştır. ashaba ve özellikle ilk üç halifeye şiiler tarafından sövülmesi geleneğine son vermiş özellikle hutbelerde onların övülmelerini sağlamış ve gadir-i hum ve muharrem gibi şii etkinliklerine elinden geldiğince izin vermemiştir.
  caferi mezhebinin tanınması için yoğun çaba göstermiş ve bağdat'ın osmanlı valisi ahmed paşa'nın yardımı ile sunni ve şii ulemayı biraraya getirerek caferiliğin beşinci sunni mezhep olarak kabul edilmesi için diyalog çağrısında bulunmuştur. böylelikle şii ulemaya üç raşid halifenin meşruluğunu kabul ettirmiş karşılığında sunni ulema da caferiliğin dört sunni mezhebiyle birlikte beşinci olacağını kabul etmişlerdir. 56 alimin imzasını taşıyan bu anlaşma, dönemin devlet büyüklerinin desteğinin az olması ve akabinde nadir şah'ın suikast sonucu öldürülmesiyle son bulmuştur.
• hindistan'a yaptığı seferlerden öyle bir ganimetle dönmüş ki iran'da halktan 2 yıl vergi alınmamış.
  
  tabii bir de hindistan'dakilere sormak lazım ne oldu, nasıl oldu diye.
• iran'a hakim olmak için ilk önce doğudaki afganlar'ı silkeleyen afşar hükümdar. daha sonra batıya gelip çökmek üzere olan safeviler'in başkenti isfahan'a girip şehre hakim olmuş. kendini yeni iran hükümdarı ilan ettikten sonra yeni başkent olarak meşhed'i seçmiş. farsi olmayıp türklüğünü öne çıkarmasına rağmen, iran'a bölgesinde yeniden saygınlık kazandırdığından fars tarihçilerin övdüğü birisi.
• kürt aşiretleri'nin büyük desteğini kazanmış olan çevresindeki devletleri^* sürekli uğraştırmış, büyük türk hükümdar.
• jean-paul roux'nun hakkında "çılgının biriydi. daha sonra iyice delirecektir. artık ona katlanamayan askerleri onu bir hayvan gibi öldürürler. ölümünden birkaç yıl sonra bedeninden geriye kalanlar da yakılmış ve insanlar her gün üstünde tepinebilsinler diye kemikleri sarayın önüne bırakılmıştır." diye yazdığı şah.
• fransız devriminden çok önce yaşamış olan horasan hakanıdır. milliyetçilik diye bir ideoloji dünyaya gelmeden önce turan ülküsünü gerçekleştirmeye çalışan türk büyüğüdür. kısa süren hakanlığında büyük işler bırakmıştır. sizi nadir şah'ın hayatıyla başbaşa bırakıyorum:
  
  1688-1698 yılları arasında türkmenlerin yoğun olduğu kuzey horasan'da dünyaya geldi. oğuzların afşar boyuna mensuptur. küçük yaştayken babası öldürüldü ve annesiyle birlikte köle tacirlerinin eline düştü. küçük yaşına rağmen köle tacirlerinden kurtulup haydutluğa başladı. haydutlar arasında çok hızlı şekilde yükselip haydut başı oldu. annesi ve babasının intikamını tacirlerden almasıyla safevilerin dikkatini çekti. horosan'da başta afşarlar olmak üzere türkmenlerin kısa sürede lideri konumuna yükseldi.
  
  safeviler 18. yüzyıl başlarından itibaren, çökmeye başlamıştı. şah abbas döneminden sonrası türklüklerini yitirdikleri için 100 yıl boyunca yerinde sayan bir devlet haline geldiler. hotakiler isyanı ile zor günler geçirip iktidarını kaybettiler. sünni afgan olan hotakiler safevilerin başkenti isfahan'ı uzun bir kuşatma sonrası ele geçirdi ve kendilerini iran şahı ilan ettiler. safevilerin lideri şah hüseyin'in hotakiler tarafından tutsak edilmesi üzerine safevi devlet büyükleri eski başkenti kazvin'e kaçtılar. sadece türkmenlerin yaşadığı bölgeler safevilere sadık kalmıştı. tarihte zor günler yaşanırken türklerin gene türklerden başka dostu kalmamıştı.
  
  safeviler 2. tahmasb önderliğinde tekrardan organize oldular ve 19. yüzyılda iran'ı yönetecek olan kaçarla ile ittifak yaptılar. fakat elde edebildikleri güç yeterli olmamıştı. nadir şah'ın yaşadığı horosan bölgesi tamamen afganların egemenliğine girmişti. afganlar tarafından afgan vali atanmasına şiddetle karşı çıkan nadir şah'ın hotakiler ile arası bozuldu. 2. tahmasb ile nadir şah çok geçmeden ittifak kurdular. büyük türk boyları olan safeviler, afşarlar ve kaçarlar başta olmak üzere bütün türk boyları birlik olup nadir şah önderliğinde afganlara karşı zafer kazandılar. hotakiler iran üzerindeki haklarından vazgeçerek afganistan'a geri dönmek zorunda kaldı.
  
  tahmasb kuvvetli ve dirayetli bir türk şahı olmuştu. kafkaslardaki sünni milletler ve hindistandaki türk kökenli babürlüler ile iyi anlaşıyordu. fakat türk yönü nadir şah ile kıyasla yetersizdi ve şii olmayanlara pek iyi gözle bakmıyordu. iktidara gelmesi nadir şah sayesinde olmuştu. devlet içerisinde büyük güç edinen nadir şah orduda ve yönetimde büyük reformlara öncülük etti. şah tahmasb'ın kız kardeşi ile evlenerek saltanat ortağı elde etti. fakat tahmasb hükümdarlığı üzerindeki nadir şah etkisinden kısa süre sonra rahatsız oldu ve bunu kırmak için çeşitli kulislere başladı. bunu öğrenen nadir şah 2. tahmasbı tahttan indirip oğlu 3. abbas'ı tahta oturttu.
  
  3. abbas'ın çocuk yaşta bir şah olması osmanlılar tarafından bir fırsat olarak görüldü ve osmanlı-safeviler savaşı tekrar başladı. aynı şekilde ruslarda kafkasya üzerine sefer hazırlıklarına başlamıştı. nadir şah kuvvetleri osmanlı ordusunu mağlup etti. daha sonra kafkaslarda ruslar ile büyük savaşlar yaptı. her defasında kazanan afşarlar oldu. ruslar uzun süre boyunca kafkasların güneyine girmeye cesaret edemedi. çocuk yaşta olan şah ile devlet yönetilemeyeceğini anlayan nadir şah devlet büyüklerinin tavsiyesiyle 3. abbas'ı tahtından indirerek kendini şah ilan ederek afşarlılar hanedanlığını kurdu.
  
  tek başına iran, azerbaycan ve kafkasya hakanı olan nadir şah ülke yönetiminde köklü değişiklikler yaptı. ilk olarak eski düşmanları olan hotakiler üzerine yürüdü. afganistan topraklarının tamamını fethederek hotakilere son verdi. doğduğu topraklarda büyük yağmalar yapan hotakiler tarihin kara sayfalarına gömülmüş oldu. fakat hotakilerin radikal sünni olması müslüman dünyasında pek hoş karşılanmamıştı. afşar hakanı ordusunda çok sayıda sünni türkmen bulunduruyordu. böylesine bir zafer kendisine dosttan çok düşman kazandırmıştı.
  
  babürlüler nadir şah'ın fetihlerinden çok rahatsız olmuştu. bunun üzerine nadir şah afgan seferinden sonra hindistana yöneldi. babürlerin yönettiği hintli ordusu sayıca afşarların 4-5 katı olmasına rağmen büyük yenilgiye uğradı. delhi'yi yağmalayan nadir şah pakistan ve batı hindistanı kendi topraklarına kattı. bu savaştan sonra babürlüler hindistanda eski gücüne ulaşamadı. hindistan seferi sonrası elde ettiği ganimetlerden dolayı 3 sene boyunca vergi toplamadı.
  
  hindistan seferi sonrası başkentine geri dönen nadir şah büyük şok yaşadı. büyük oğlu rıza'nın hindistan seferi sırasında öldüğünü sanıp safevilerin kendisine karşı ayaklanma korkusuyla 2. tahmasb ve 3. abbas'ın hayatına son verdiğini ve sonrasında tahmasb'ın kardeşi olan eşinin canına kıydığını öğrendi. adalete saygısı sonsuz olan nadir şah kendi oğlunu tahtından men ederek bütün görevlerinden uzaklaştırdı.
  
  türklük bilinci çok yüksek olan nadir şah kökenini asla unutmadı. hükümdarlığı süresince kafkasyadan bengale kadar bütün devlet görevlileri türkçe konuşmayı mecbur kıldı. osmanlının, türklerin kurduğu en büyük ve en köklü devlet olduğunu kabul edip sıcak ilişkiler geliştirmeye çalıştı. amacı iki türk devletini birleştirip çift monarşi ile yönetilmesini sağlamaktı. devletin en üst görevlerinde kaçarlar ve afşarlar yer aldı. turan düşüncesine 1740'lı yıllarda inanıp bunun için uğraştı. orta asya türk devletleri olan hive ve buhara hanlıklarına üstünlüğünü kabul ettirdi. bu uğurda elinden geldiği kadar az kan döktü.
  
  mezhep ayrımının türklerin en büyük sorunu olduğunu yüzyıllar önce görebildi. safeviler ile osmanlılar arasındaki sürtüşmelerin en büyük sebebinin mezhepsel olduğunu düşünüyordu. bunun için safevilerin uyguladığı katı şii uygulamalara son verdi. camilerde 4 büyük halifenin ismini okutup sahabeler hakkında kötü konuşmayı şiddetle yasakladı. necef kentinde şii ve sünni ulemayı bir araya getirerek ortak noktalarda buluşturdu. caferiliğin 5. mezhep olarak kabul edilmesi için büyük uğraş verdi. sünni-şii ayrımını tamamen bitirip islami reformu hedefledi. ayrıca muta nikahını yasakladı.
  
  osmanlı-afşarlar ilişkilerinde belli bir yumuşama olmasına rağmen savaş durumu devam ediyordu. nadir şah osmanlılara karşı önemli bir barış teklifinde bulundu. caferiliğin 5. mezhep olarak kabul edilip osmanlı halifesinin üstünlüğü ve caferilerin hicaz topraklarında rahatlıkla hac vazifesini yerine getirmesini istiyordu. safeviler zamanında zorla şiileştiren devletin bu derece dönüş yapması büyük şaşkınlık yaratmıştı. nitekim osmanlı uleması böyle bir teklifin siyasi olduğu ve gerçekleşmesinin mümkün olmadığını savunuyordu. erzurum'da osmanlı destekli bir safevi şehzadesi olduğunu iddia eden bir şahsın ortaya çıkması nadir şah'ın sabrını taşırdı. musul, erzurum ve bağdat'ı hızlı şekilde işgal edip osmanlı'yı istediği barış şartlarına zorlamak istiyordu. hızlı şekilde kerkük ve erbil'in ele geçirilmesinden sonra musul'da türk komutan'ın 40 gün boyunca direnmesi sonucu nadir şah isteklerinden vazgeçmek zorunda kaldı. halbuki istekleri osmanlı'nın oldukça lehineydi. kasr-ı şirin anlaşmasından daha net sınırları belirleyen bu anlaşma sonrası uzun süre osmanlı-iran savaşı yaşanmadı. osmanlı sultanının iyi niyet göstergesi olarak gönderdiği özel hançer ise yoldayken nadir şah hayatını kaybettiği için geri döndü ve topkapı sarayına konuldu. bugün bile görebiliriz. osmanlı gene de nadir şah'ın gönlünü alabilmek için caferilerin haç vazifesini yerine getirmesine izin verdi.
  
  osmanlı sultanı 1. abdülhamid ile nadir şah arasında gerçekleşen sıcak hava bazı afşar ve kaçar liderlerinin canını sıkmıştı. nadir şah kendisine isyan eden lur~irani bir millet~ kökenli vatandaşları doğuya sürgün etti. bunların arasında afşarlar sonrası iran şahı olacak zendliler de vardı. safeviler döneminden beri radikal şii yönetime sahip devlet değişime ayak uyduramıyordu. nadir şah bu yüzden pek çok iç düşman edinmiş ve suikastlere maruz kalmıştı. içinde kendi akrabalarının da bulunduğu son suikast girişimi başarılı oldu. ölmeden önce 2 suikastçıyı öldürmüş ve pek çoğunu yaralamıştı. horosan'ın yenilmez aslanı bu suikast ile hayatını kaybetti.
  
  nadir şah sonrası afşarlar uzun yıllar boyunca iç savaşlar yaşayıp sonunda tarihten çekildi. nadir şah sonrası sadece 3 sene şah olarak kalabildiler. bu 3 sene içerisinde 3 farklı hükümdar başa geçti. nadir şah'ın torunu şahruh küçük yaşta şah olmasına rağmen önce tahtan indirilip gözlerine mil çekildi sonra kumandanları sayesinde tekrar tahta oturdu. fakat küçük yaşı ve mil çekilmiş gözleri yüzünden zendlilerin kuklası olarak kaldı. en sonunda kaçarlar tarafında tahtından indirilip işkenceyle öldürüldü. aynı şekilde nadir şah'ın akrabalarının hepsinin ya gözlerine mil çekildi yada öldürüldü. gözlerine mil çekilenlerin torunu afşar nadiri soy ismini alarak onun ismini devam ettirdiler. bugün bile nadir şah'ın torunları aynı soyadlarıyla iran'da bulunmaktadır.
  
  nadir şah doğunun son fatihiydi. batılı tarihçiler kendisini 2. iskender veya doğu'nun napolyonu olarak anar. büyük topraklar hükmetmesine rağmen türklük şuuru çok yüksekti. girdiği her savaşta zafer kazandı. sadece 11 yıl hükümdarlık yapmasına rağmen döneme damgasını vurdu. kazandığı büyük zaferler ve fethettiği büyük topraklara rağmen osmanlılar ile sıcak ilişkiler kurup onların dini üstünlüğünü tanımak istedi. eğer amacı gerçekleşseydi turan ülkümüz belki o yıllarda gerçekleşmiş olacaktı. ne yazıkki ne osmanlı uleması içerisindeki yobaz sünni alimler, ne de bağnaz şii din adamları böyle bir şeyin gerçekleşmemesi için elinden geleni ardına koymadı.
  
  not: bu yazı alıntı değil el emeği göz nurudur. okuyan herkese ayrı ayrı teşekkürlerimi sunarım.
• şah ismail'in iran'ı (ve idaresi altındaki diğer ülkeleri) şiîleştirme siyasetinin ne kadar zararlı olduğunun farkına varan afşar boyuna mensup iran şahı. bu yüzden ülkesini tekrar sünnîleştirmek istemiştir. elbette dinî sebeplerden dolayı değildi, yani ittihad-ı islâm mefkuresi yoktu. civar memleketlerdeki insanlar umumiyetle sünnî idi. topraklarını genişletmek isteyen bu zat nasıl bir itiraz ve mukabele ile karşı karşıya kalacağını anlamıştı. iran'ı sünnîleştirme teşebbüsü olsa da muvaffak olamayacağını anlayan nadir şah, en azından şia'nın biraz ılımlı bir mezhebi olan caferîliği yaymak istemiş, hattâ devlet-i âliyye ile yapılan bir muâhedede osmanlı'nın caferîliği beşinci mezheb olarak tanımasını talep etmiştir. aynı antlaşmada iran'dan hac kafilesinin yollanabilmesi için müsade istemiştir. daha evvel de dediğim gibi bu talepleri müslümanları düşündüğü için yapmamıştır. nadir şah dindar bir şahıs değildi (hattâ bazı kaynaklara göre dinsizdi), derdi daha çok güç ve daha çok paraydı. caferîliği beşinci mezheb olarak tesis ettiğinde komşu memleketlere yapacağı harekatlar meşru olacaktı (yani ilhak edeceği ülkelerdeki halkın tepkisiyle karşılaşmayacağını tahmin ediyordu) ve hac kafilelerinden oldukça yüklü miktarda para kazanabileceğini anladığı için bu taleplerde bulundu.
  
  pek sevdiğim bir zat olduğu söylenemez, fakat giderayak bari iran'ı tekrar sünnî hüviyetine kavuşturmasını isterdim.
• büyük bir türk lideridir.3 taraftan boku yiyen safevilerdevletine darbe yaparak avşar devletini kurmuş ülkeyi şahlandırmıştır.erken ölümü ile devler parampinçik olmuş ve neticede kaçar türkleri iranı yeniden birleştirmişir.