nakibüleşraf

• peygamber soyundan olan kimselerin işlerinin halli için yine bu soyun mensupları tarafından hükümetçe seçilen temsilci-görevlinin sıfatı. maksat peygamberin aziz hatırasına ve evladına hürmeten vatandaşlık formalitelerinde bu zümreye kolaylık sağlamak falan..
• başlıca görevleri;oturumlarda ve biat törenlerinde en önce biat etmek,bayram merasimlerinde dua etmek,savaş sırasında sancak-ı şerif'in dibinde dua,salavat ve ku'ran okumak,kılıç alayında yeni padişaha kılıç kuşandırmaktır.
  bürokratik olarak doğrudan doğruya sadrazamla muhatap olup yazışmalarını onunla yaparlar,teşrifatla ilgili davetleri de ondan alırlardı.
• islâm devletlerinde seyyidlerin ve şerîflerin doğum ve vefât kayıtlarını tutan ve işleriyle ilgilenen müessesenin idârecisi. hazret-i fâtımâ ile hazret-i ali’nin evlâdından hazret-i hüseyin’in soyundan gelenlere seyyid; hazret-i hasan’ın soyundan gelenlere şerîf denir. evlâd-ı resûl olan bu kıymetli insanlara abbâsîler, memlûkler gibi islâm devletlerinde hürmet gösterilirdi. osmanlı devletinde de gösterilen hürmetin yanında, onlara âit işleri görmek için vazîfeli memur tâyin edilmiştir. nakîbüleşrâf adı verilen ve sâdâttan (seyid ve şerîflerden) seçilen bu memûr, peygamber efendimizin torunlarının işlerine bakar, neseplerini kayd ve zapteder, doğumlarını ve vefâtlarını deftere geçirirdi.
  osmanlı sultanları, osmanlı topraklarına gelen seyyid ve şerîflere, başka memleketlerde misli görülmeyen bir sevgi ve saygı gösterirlerdi. onların râhat ve huzur içinde yaşamaları için gereken her türlü hizmeti yaparlardı. onları her çeşit vergiden muâf tutarak, bunları belgeleyen birer berât verirlerdi.
  
  nakîbüleşrâflık bir ara lağvedildiyse de, seyyid ve şerîf olmadıkları hâlde hürmet görmek için bu iddiâda bulunan bâzı sahtekârların ortaya çıkması üzerine, sultan ikinci bâyezîd han devrinde 1494 yılında yeniden ihdâs edildi. nakîbüleşrâf ismi de bu târihte verildi. bu teşkilâtın başına seyyid mahmûd tâyin edildi. zamanla nakîbüleşrâflar yeni tahta çıkan pâdişâha kılıç kuşattılar.(bkz: kılıç kuşanma töreni)
  nakîbüleşrâfların resmî dâireleri, kendi konaklarında bulunur, maiyetinde çalışanlar da bu konaklarda hizmet ederlerdi. taşrada da yine sâdâttan olmak üzere, nakîbüleşrâf kaymakamları, seyyid ve şerîflerin isimlerini ihtivâ eden defterler tutarlardı. merkezde ve taşrada tutulan bu defterlere secere-i tayyibe defteri denilirdi. buraya bütün seyyidlerin ve şerîflerin isimleri peygamber efendimize kadar silsileleri, evlâdı, ahfâdı, ikâmetgâhları kaydedilirdi.
  nakîbüleşrâflar, yaptıkları kıymetli hizmet dolayısı ile iltifât görürlerdi. pâdişâhlar tarafından kendilerine yazılan ferman ve berâtlarda, makâmlarına ve yaptıkları hizmetlerin üstünlüğüne uygun tâzim ifâdeleri kullanılırdı. onlara sikâyet, yâni zemzem dağıtma vazîfesi ve dîvân-ı mezâlim, yâni adâlet dîvânı reisliği gibi yüksek memûriyetler verilirdi.
• osmanlı devleti’nde peygamber soyundan gelenlerin işlerini yönetilmesinden sorumlu görevli. ilmiye sınıfı yöneticilerindendir.
  ayrıca eyüp sultan türbesi’nde gerçekleşen kılıç kuşanma törenlerinin de düzenleyicisidir.
• doğru yazımı nakîbü’l eşrâf biçimindedir.
• osmanlı devlet teşkilatında yer alan, ilmiye sınıfının üyelerinden biri.