nazım hikmet için yazılanlar

• nazımhikmet için onun kaybından sonra çeşitli yerlerde yayımlanan düz yazı ve şiirlerdir.
  
  pablo neruda (1904-1973) şilili şair
  
  güz çiçeklerinden nâzim'a çelenk
  
  niçin öldün nâzım?
  ne yaparız şimdi biz
  şarkılarından yoksun?
  nerde buluruz başka bir pınar ki
  onda bizi karşıladığın gülümseme olsun?
  seninki gibi ateşle su karışık
  acıyla sevinç dolu,
  gerçeğe çağıran bakışı nerde bulalım?
  
  kardeşim,
  öyle derin duygular, düşünceler yarattın ki bende,
  denizden esen acı rüzgâr
  kapacak olsa bunları
  bulut gibi, yaprak gibi sürüklenir,
  yaşarken seçtiğin
  ve ölümden sonra sana barınak olan
  oraya, uzak toprağa düşerler.
  
  al sana bir demet şili kasımpatlarından,
  al güney denizleri üstündeki ayın soğuk parlaklığını,
  halkların savaşını, kendi dövüşümü
  ve yurdumun kederli davullarının boğuk gürültüsünü
  kardeşim benim, dünyada nasıl yalnızım sensiz,
  çiçek açmış kiraz ağacının altınına benzeyen yüzüne hasret,
  benim için ekmek olan, susuzluğumu gideren, kanıma güç
  veren dostluğundan yoksun.
  
  hapisten çıktığında karşılaşmıştık seninle,
  zorbalık ve acı kuyusu gibi loş hapisten,
  zulmün izlerini görmüştüm ellerinde,
  kinin oklarını aramıştım gözlerinde,
  ama parlak bir yüreğin vardı,
  yara ve ışık dolu bir yürek.
  
  ne yapayım ben şimdi?
  tasarlanabilir mi dünya
  her yana ektiğin çiçekler olmadan?
  nasıl yaşamalı seni örnek almadan,
  senin halk zekânı, ozanlık gücünü duymadan?
  böyle olduğun için teşekkürler,
  teşekkürler türkülerinle yaktığın ateş için.
  
  çeviren: ataol behramoğlu
  
  howard fast (1914-199?) a.b.d.'li romancı
  
  nâzim hikmet'e
  
  kendi duvarların nasıl tutamadıysa kelimelerini,
  bizim duvarlarımız da tutamadı, kardeşim,
  kelimelerin buldu bizi.
  o gün cezaevinde geldi yanıma
  pek iyi bildiğin cezaevi fısıltısıyla
  o ince yazar, albert maltz...
  hayatı anlatan şeyler söylemekti onun suçu da,
  barışı, umudu, özlenen şeyleri...
  özgür olduğunu söyledi bana.
  özgür, dedi, nâzım hikmet özgür artık,
  özgürlük içinde dolaşıyor kendi ülkesinde,
  açık alınla söylüyor türkülerini bütün insanlar için.
  nasıl anlatırım dostum, yoldaşım, kardeşim,
  hiç görmediğim ama çok yakından bildiğim,
  başımın üstünde tuttuğum kardeşim benim...
  nasıl anlatırım bunun anlamını sana?
  o anda biz de kurtulmuştuk çünkü.
  çünkü seninki gibi bir türkü tutturmuştu benim kalbim de,
  kimseyi senin kadar yakından tanımadım,
  senin kadar, senin gibiler, bizim gibiler kadar,
  ulusların üstünde bir kardeşlik kuran;
  bir de bizi susturacaklarını sanıyorlar,
  suspus edeceklerini duvarların ardında.
  senin uğruna ufak bir tokat atmıştık bir zamanlar,
  ama sen oldun bizi kurtaran
  ülkenden millerce ötedeki bir ülkenin iki yazarını,
  kötülerin kötü işler çevirdikleri bir ülkenin,
  özgürlüğün utançla başını eğdiği bir ülkenin,
  ama uyanacak bir ülkenin yazarlarını.
  sen kurtulunca anladık biz
  kısa süresini kendi duvarlarımızın,
  soytarıların, yılışık katillerin kurduğu duvarların;
  ışığa, zafere giden yolda kısa bir süredir bu...
  ama bunları anlatmanın ne gereği var,
  sen zaten biliyorsun yüreğimizin türkülerini!
  
  çeviren: ülkü tamer
  
  yevgeni yevtuşenko (d.1933) sovyet şairi
  
  nâzim'in yüreği
  
  usanınca gerçeklerin yalanından,
  kaygan, yüzsüz baskıdan,
  tunç nâzım'ı anımsarım
  ve sesini
  biraz hançerimsi :
  "merhaba kardaşım...
  ne o, neden yüzün asık öyle
  boş ver!
  yoksa şiir mi takıldı bir yerde?
  gel, birlikte bitirelim.
  paran mı yok?
  bakarız bir çaresine, dert değil.
  kız mı?
  aldırma bulunur..."
  oysa asıl kendisinde var bir şey,
  içini kemiren
  yüz çizgilerinden dehşetle akan :
  "hepsi iyi de,
  şu yürek ağrısı...
  adam sen de
  ağrıyadursun, yaşıyoruz ya..."
  kimisi için şiir bir roldür,
  kimisine bir dükkân,
  kazançtır.
  onun içinse ağrıdır şiir,
  rol değil.
  nâzım'ın yüreği de ağrıdı durdu işte.
  üzerine titreyen doktoru bir gün,
  hani pek de güvenemeyerek,
  uyarmıştı beni :
  "bakın" demişti,
  "keskin konulardan kaçının ki
  ağrımasın nâzım'ın yüreği..."
  hey gidi doktor...
  hastanız gitti.
  yaramadı çabalarınız.
  yüreğiyse onun
  gizli gizli çarparak
  sürdürdü ağrısını
  ölümünden sonra da.
  içindeki acı için ağrıyor,
  türkler için, ruslar için ağrıyor,
  kendisi gibi mahpusta özgür olanlar için
  özgürlükte mahpus gibiler için
  ağrıyor.
  hapishane acılarıyla yanan o yürek
  - ölümden sonra bile -
  dinlemiyor doktorları,
  korkak olduğumuz zaman
  ağrıyor.
  neme gerek dersek
  ağrıyor.
  onun gibi açık yürekle :
  "merhaba kardaşım..."
  diyemezsek ağrıyor...
  
  varsın ağrısın
  hepsi için yüreklerimiz,
  tek ağrımasın nâzım'ın yüreği.
  
  çeviren: ziya yamaç
  
  cahit sıtkı tarancı (1910-1956)
  
  bir şey
  
  i
  
  bir şey ki hava gibi ekmek gibi su gibi
  lazım insana lazım onsuz yaşanılmıyor
  ana baba gibi dost gibi yavuklu gibi
  kalp titremeden göz yaşarmadan anılmıyor.
  
  bir şey ki gözümüzde memleket kadar aziz
  aşk ettiğimiz kendimize dert ettiğimiz
  adını çocuklarımıza bellettiğimiz
  bir şey ki artık hasretine dayanılmıyor.
  
  ii
  
  bir şey daha var yürekler acısı
  utandırır insanı düşündürür
  öylesine başka bir kalp ağrısı
  alır beni ta bursa'ya götürür.
  
  yeşil bursa'da konuk bir garip kuş
  otur denmiş oracıkta oturmuş
  ta yüreğinden bir türkü tutturmuş
  ne güzel şey dünyada hür olmak hür.
  
  benerci jokond varan üç bedrettin
  hey kahpe felek ne oyunlar ettin
  en yavuz evladı bu memleketin
  nâzım ağbey hapislerde çürür.
  
  attilâ ilhan (d.1925)
  
  müjgân'a aşk şarkilari
  
  - 2
  
  o akşam da lambamızı söndürmüştük nedîm ile
  nedîm'den bile kıskandığım sevdiğim ile
  son şarkılar dağılmıştı mevsim ile
  yalnız çamlıca'da bir ud yankılanırdı
  
  dünyayı tumturaklı bir yalan sayanlar
  yalanın dehşetini yaşlandıkça anlar
  nâzım'ın piraye'yi sevdiği zamanlar
  ölse ölümünden ne suçlar çıkarılırdı
  
  boğucu bir sessizlikte ateşten goncalardır
  o demirden şiirler ki sanki tabancalardır
  umutsuz hangi gününde el atsan ateşe hazır
  nâzım onları yazarken duvarlar çatırdardı
  
  gördün sessizce buluştuğunu nâzım'la nedîm'in
  lacivert ıssızlığında yıldızlı bir serviliğin
  birinin elinde varidat'ı simavnalı bedreddin'in
  birini ağzında gül elinde mey kâsesi vardı
  
  arif damar (d.1925)
  
  ferhat'in kazmasi düşmez elinden
  
  bizim anadolu'muz var ya erzurum yaylası palandökenler
  ağrı çukurova'mız
  aklıma düşünce öyle bir seviniyor öyle bir seviniyorum ki
  bizim çetin halkımız
  çanakkale kurtuluş savaşı'mız
  şeyh bedreddin pir sultan nâzım hikmet
  aklıma düşünce öyle bir seviniyor öyle bir seviniyorum ki
  kızılırmak yeşilırmak dicle fırat
  bütün öteki akarsular
  hep birlikte akıyorlar akıyorlar akıyorlar
  aklıma düşünce öyle bir seviniyor öyle bir seviniyorum ki
  
  dörtlük
  
  büyük şairdi sevdi sevdalandı nâzım hikmet
  karasevdamızı sevdi türküsünü güzel de söyleyerek
  o kadar aşk her şey türküsünü sürdürmek içindi
  karasevda emekçinindi emek içindi
  
  turgut uyar (1927-1985)
  
  büyük gurbetçi
  
  senin adın bir deftere yazıldı
  eskimez bir mavi deftere
  adın
  yazıldı
  
  erenköyünde bir bahar eskir
  savrulur ve eskir sürekavları
  kuzey yarımkürenin çok koyu mavi bir gecesinde
  aşkı türkçe kavramanın sağlamlığı başlayınca
  bir öğrenci yatakhanesinde
  uzak asyalı bir başka öğrenciyle çatışınca
  bir sürü ıvır zıvır ve ekimler
  bir kahramanlık sandığımız kendimizi
  eskir ucuz ormanlarda yürek avları
  ve eski anaların belbağladığı hekimler
  eskimez senin gurbetçiliğin
  yanar, tüter, dağılır
  ve ince bir duman eskir bir kalın duman adına
  
  gurbet bir yazgıdır ulusuna
  güneşe çıkmak gibi, alınteri bilinir
  gurbet bilinir, bir duyarlıktır, bir meslektir
  
  sen herhalde en iyi bilirdin bayramları
  paşalarla, yalılarla uzlaştırılan
  kısa kış akşamlarını, uzun yaz akşamlarını
  kayalar, kayalar ve sahipsiz dağlar adına
  bir türkü gibi öfkede söylenen
  issız hanlar, bilgece susmalar, bakımsız bağlar adına
  puslu ve telaşlı garlardan kaçırdığın
  bir pençeden, bir katılıktan kayırdığın
  her ülkede söylenen bir türkü gibi
  aklığın, eskimez bir kış güzelliğinde
  sıcak evler, karlı yollar, bağlılıklar adına
  bir zorbalığa direnmek adına
  anlaşılmazsa
  söğütler yeşermez, balıklar bırakmaz döllerini
  
  ellerin bir gezinmedir uykularda
  kimine korkudur, ısınmak kimine
  
  eskimez bir kış güzelliğinde
  kuzey yarımkürenin çok koyu mavi bir gecesinde
  büyük bir alanda, küçük bir cezaevinde
  ve çok yabancı dilden iki istasyon-arası biletinle
  biliyorum nasıl yaşadığını senin türkçe yokken
  mahzun ve yaşamaklı - eskimez elbet -
  ülkeni dirençle yaşamak, ülken olmayınca sözlüğünde
  
  sen bir ağlayış gibisin neden
  bir çocukluğu sürüklüyorsun kanında
  bir güvercin gibi parlar şaşkınlığın
  ölüme yakınlığında bir köylünün, uyumasında
  gök durur ve boncuklar durur pazarlarda
  iğdır'da, orta anadolu tarlalarında
  akşam oldu muydu gaz lambası yakılır
  nerde olursa olsun artık. coğrafyada
  sürekli bir gurbet vardır.
  
  eskimezsin bir mayıs serpintisi gibi
  bir mayıs serpintisi ki sağlıklı
  ağustos günlerini hazırlayan. güllerini
  sürer gurbetçiliğin.
  halksız bir yazarın acısını taşıyan
  kalebent bir şehzade gibi mahzun
  börklüce gibi sabırsız haklılığında
  
  öyle bir şey
  biraz uzak, biraz çıplak, ve yayan.
  
  cemal süreya (1931-1990)
  
  kalin abdal
  
  ağıtı önce söylenen
  sen nereye uçuyorsun,
  ağıtı önce söylenen
  ölüm korkusunu atar,
  sen nereye uçuyorsun
  boynu usul telli turna
  
  pir sultan benim ağıtım
  ben de senin ağıtınım
  uzar gideriz bu yolda,
  sen nereye uçuyorsun
  gökyüzünde kana kana
  
  benim söylendi ağıtım
  yazda kışta haziranda,
  ben hep zindanlarda yattım,
  en müşkülü daha sonra
  kendi kendim sürgün ettim,
  sen nereye gidiyorsun
  bir yerlere konmayana
  
  silah çatuben askerler,
  neden silah çatıyorsun
  dostum dostum aslan dostum
  sen nereye uçuyorsun,
  kerem aslı'nın koynunda
  çiçeği hiç solmayana
  biz ki nâzım'dık dünyada
  rumelli kalın abdal,
  uçan kuşa selam saldık
  sevdik oluklar boşaldık,
  cemi cümle bir sofrada
  muhannetlik kalmayana
  
  "nâzım hikmet'in önemi şurda : bir devrim düşüncesini toptan üstlenmiş ve sonuna kadar götürmek cesaretini göstermiştir. öte yandan şiirinde - anlatımında, kullandığı imgelerde, dil tutumunda - düşüncesinin, hayatının, varoluşunun karşılığını bulmuştur. başka şairlerde görmeye alıştığımız, düşüncenin süs ve biçim olarak, iğreti olarak serpilişi, fikrin biçim cilveleri ve anlam oyunları halinde kalıp sırıtışı yoktur onda. düşünce biçimsel olarak değil, yapısal [structurel] olarak yerleşir nâzım hikmet'in şiirine. tümdengelmez onda düşünce. daha çok hayatın verilerinden çıkışını yapar. bu yüzden tevfik fikret gibi düşünceye boğulmaz. 'bereketli bir ırmak' gibi çoğala çoğala büyür.
  "nâzım hikmet, şiirini hayatıyla tam doğrulamış bir şairdir. ama daha önemlisi, siyasal tutumdaki birçok şairin aksine, hayatını şiiriyle eksiksiz bir planda doğrulamayı da bilmiştir. devrim düşüncesiyle şiirsel yük müthiş bir bütünlenme içindedir onda. ve bu bizim şiirimizde nâzım hikmet'e kadar rastlanmayan, dünya şiirinde de seyrek rastlanan bir özelliktir. şiirsel onur yiğitlik tavrıyla bir arada gider nâzım hikmet'te. şiirin en büyük deneylerinden biri." ("sonuna kadar" adlı yazısından)
  
  gülten akın (d.1933)
  
  nâzim nâzim
  
  suç çağında suçsuzluğa katlananları
  ben şairim, nasıl bağışlarım
  gül değse incinen bu yürek
  yandı bir başka biçimde nâzım nâzım
  
  tavus tüylerine şiir dizdiler
  can gözüyle baktım ayağını gördüm
  yani çirkinliği gördüm, yani cüceliği gördüm
  ömrümde kişiye şiir yazmadım
  
  nâzım nâzım
  
  yurdunu satanın adını anmam
  hayına hırsıza yok sözüm
  duydum ki dünyayı aşıyorlar
  yadellerin yiğitleri, dal boyluları
  ne sağcı oldular ne solcu
  beni aşsın diye doğurduklarım
  bir kez daha yandık, bir kez daha yandım
  
  nâzım nâzım
  
  her bilgi bir yeni burjuva
  her üst okul birkaç kuru başı çekip çıkarmaya
  ne alçalma bir lokma bir çul için
  bir yol bulup kurtulan kurtulana
  ittin sınıfını rahatını, düştün mapusa yokluğa
  bey soylum paşa soylum güzel emekçim
  
  nâzım nâzım
  
  ülkende şiirlerin dolanıyor
  kavgan içten içe sürüp dayanıyor
  uzak mezarında bir kırmızı karanfil
  ne denli tutsam kendimi
  usul usul bir yerlerim kanıyor
  sonsuz gurbetçim, koca şairim
  
  nâzım nâzım
  
  suç çağında suçsuzluğa katlananları
  ben şairim, nasıl bağışlarım
  gül değse incinen bu yürek
  yandı bir başka biçimde nâzım nâzım
  
  kemal özer(d.1933)
  
  3 haziran 1973
  
  korkmadan yazdı şiirlerini sokağa çıkar gibi rahat
  ancak yalan söylemeyenler korkmaz rahat yazmaktan
  sokağa çıkarken bildi karıştığını kimlerin arasına
  kimlerin yanında yer alacağını kimlere karşı
  bildi bir kavgaya raslayınca kaçmayacağını
  güçlüyse bir yanı kavganın bir yanı haklı
  bildi yerini alacağını haklının yanında
  savaşacağını yılmadan boyun eğmeden güçlüye
  
  apaçık yazdı şiirlerini bir avuç su içer gibi yalın
  ancak haklı olanlar korkmaz yalın konuşmaktan
  ırmağa bakarken dedi su nasıl her şeyi gösterirse
  hangi kaynaktan çıktığını döküleceğini hangi denize
  ağaç nasıl sererse gözler önüne tohumu ve çiçeği
  duru olmalı öyle konuşulan söz de eylem de
  insana aykırıdır çünkü doğaya aykırı olan
  çünkü engelleyen yok bulanıklıktan başka gerçeği
  
  umutla yazdı şiirlerini sabahı bekler gibi doluyürek
  ancak emek verenler korkmaz yarını beklemekten
  içeri girerken düşündü bir gün açılacağını kapıların
  toprakta tohum neyse insan odur dört duvar arasında
  ne çaresizlik yaraşır ona ne eli kolu bağlı oturmak
  yeter ki bilsin terden varılacağını mutluluk harmanına
  bilsin girdi mi savaşa dayanmak gerekeceğini
  güneşin er geç buluttan çıkacağını ihanet etseler de
  
  verimli bir şafak dölüdür nâzım'ın şiiri
  inmiş yeryüzü tarlasına insan dilinden
  eğitir bilinç ocağında kiminin yüreğini
  kiminin ateş yağmurudur ter dökmeyen alnına
  
  özdemir ince (d.1936)
  
  ozan
  
  i.
  
  kar yağdı bütün kış. bir ağır düş.
  kar yağdı bütün kış kederli ülkemize
  ormanın soluğu ıslak toprakla birleşti
  karayel budayıp geçti bütün yamaçları
  ak kefenler sarardı ve çürüdü durup dinlenmeden
  buruştu çocuklar silinip gitti çoğu
  kızamık gülleri açmıştı omuzlarında
  
  kar yağdı bütün kış
  ve ben düşledim seni
  ülkemiz yurdumuz sevdamız kardeşliğimiz
  ülkemiz yurdumuz aydınlığımız gençliğimiz
  yedi yaşında otuz yaşında yetmiş yaşında
  çağların tuzlu kemiklerinde birleşen
  ülkemiz yurdumuz yani yenilmez umudumuz
  ülkemiz yurdumuz kocamayan gelinimiz
  yazan kalemimiz öfkeli sevincimiz
  alın yazımız bitmez çilemiz
  
  ülken ve yurdun
  ıslak hücreler dar odalar ağır anahtarlar
  yetesin diye bu taşlar ormanında
  kulak zarın yırtılsın diye sessizlikten
  sararsın diye sesin demir parmaklıklarda
  kireç tutsun paslansın diye eklem yerlerin
  ülkeler ve yurtlar kurdular sana
  kara anahtarlar ve soğuk odalardan
  
  kar yağdı bütün kış
  kederli ovaya
  
  bir madenciydin ayağa kalkışınla
  bir sabır yarattın köylü duyarlığınla
  dostlar her zaman dost olmasa bile
  metrelerle ölçülse de genişlik
  bir işçi bir köylü gibi yaşadın günü-geceyi
  umudun işçisi sabrın köylüsü
  bayram yeri gibi onurlu yüreğin
  dostlara pay ettin yıllar boyunca.
  
  ii.
  
  sen memleketten uzak
  hasretin bir türlüsüyle delik deşik yürek
  dalgın yorgun ve yalnız
  bir otel odasında
  malın-mülkün olmadı
  hasretten başka
  
  sen memleketten uzak
  hasretin bin türlüsüyle delik deşik yürek
  dalgın yorgun ve yalnız bir otel odasında
  tepeden tırnağa âşık
  sevilen her kadına
  tepeden tırnağa âşık
  mavi tana köpüren suya yeşeren ota
  kırmızı balıkların
  
  kara gözlü karıncaların dostu
  trenlerin uçakların vapurların eksilmez yolcusu
  on dokuzunda delikanlı
  altmışında delikanlı
  usanmaz ve uslanmaz sevdalı
  belki paris'tesin st. michael rıhtımı'nda
  hava güneşli ve sancımıyor yüreğin
  sen memleketten uzak
  hasretin bin türlüsüyle delik deşik yürek
  bir güvercin gibi geçer istanbul
  mavi gözlerinin içinden
  sarayburnu kadıköy gülhane parkı
  bir acı sözünle geçer
  mavi kederli gözlerinin içinden
  belki uçarsın karlı ukrayna ovalarını
  aklında tuz gölü konya ovası
  aklında ülken sekiz bin metre yukarlarda
  lejyonerler köprüsü'ndesin belki prag'da
  vıltava suyunun köpüklerinde gözün
  ama aklın istanbul'da beyazıt meydanı'nda
  bursa'da çankırı'da diyarbakır'da
  yaşarsın en belalısını sanatların
  yaşlı yorgun ülkenden uzak
  ekmeğini kendi öz kanına banarak
  kederli bir ırmak gibi çoğalarak
  kendi sıcak dost masmavi denizlerinden uzak
  yaşarsın en kanlısını sanatların
  
  sen memleketten uzak gurbet işçisi
  hasretin bin türlüsüyle yaralı ozan
  senden öğrendim umudun söz dizimini
  senden öğrendim inancın tatlı dilini
  sen on dokuzunda sevdalı ve delikanlı
  sen altmışında sevdalı ve delikanlı
  sen memleketten uzak gurbet işçisi
  hasretin bin türlüsüyle yaralı ozan
  ustam benim! hasretlerin, ayrılıkların ozanı!
  
  metin demirtaş(d.1938)
  
  sorguda
  
  ilerlemiş bir saatinde gecenin
  sorgudayım
  uykusuz ve yorgunum
  karanlık, sidik kokan
  bir mahzende geçiyor günlerim
  suçluyum nâzım'ı okumaktan
  emperyalizme karşı olmaktan
  halkımı sevmekten
  
  soruyorlar
  söylüyorum budur suçlarım
  biri bir tokat savuruyor yüzüme
  biri bir tekme
  ama ben devam ediyorum yine
  suçlarımı sayıp dökmeye
  
  tarlalarda ekip biçenlerin
  fabrikalarda dokuyanların
  tütün yolunda tükenip gidenlerin
  dostuyum
  düşmanıyım onları sömürenlerin
  ve bilmiyorum ne ad veriyorsunuz
  bütün bunlara
  "müesses nizamı yıkmak" mı
  "bir sınıfı bir sınıfa düşürmek" mi
  ama bir şey var çok iyi biliyorum
  yüzyıllardır değişmemiş bir gerçek
  fakat değişecek.
  
  tristan tzara (1896-1963)
  
  "baştan başa türk ulusunun umutlarını soluyarak nâzım hikmet'in şiiri bütün ulusların ortak dileklerinin alabildiğine insansı anlatımını kucaklıyor. bu anlamda, nâzım'ın şiiri günümüz insanının ekinsel alanının sahibidir ve tarihsel değerinin gürlüğüyle sürekli bir hakikat değeri kazanır.
  "her ne kadar yadsınamaz bir özgünlüğü de olsa, nâzım'ın şiiri çağdaş batı şiirinin yapısına yabancı değildir. özellikle mayakovski ve garcia lorca'nın yapı çizgisindedir. (...)
  "nâzım'ın memleketinin edebiyatında oynadığı tarihsel rolün bilincine varanlar artık biliyorlar ki, nâzım'ın adı, yığınların karşıdevrimin karanlık kuvvetlerine karşı yapmakta olduğu gürlütüsüz ama güçlü savaşla bağlantıdadır." ("nâzım hikmet üstüne" başlıklı yazısından.)
  çeviri : mehmet tuncay
  
  louis aragon (1897-1982)
  
  "nâzım, senden bana ilk 1934'te söz ettiler, sen hapisteydin, o zaman bir şeyler yazabildim. dostluğumuz otuz yıl sürmedi. ne kadar az, otuz yıl. 1950'de, bizler, yani türk halkı ile dünyanın her köşesindeki şairler seni hapisten kurtardığımız zaman, bir on dört temmuz günü dosdoğru hayatın içine daldın. ama bu yıl, sabırsızlığından, temmuzu bekleyemedin... hapisane dışında on üç yıl, ya da buna yakın bir şey, kırk sekizinden altmış birine dek, güzel bir yaşam bu. on üç yıl, çok şey. hapisane dışında öldün, bu da çok şey." ("nâzım hikmet için" başlıklı yazısından.)
  çeviri : bertan onaran
  
  philippe soupault (1897-1990)
  
  "nâzım hikmet bir insandı, büyük bir şairdi. onunla hep rastlantıyla karşılaşmışımdır. daha ilkinden, sevinçle benimsedim onun parlaklığına tutulmayı. yaşamının bazı dönemlerini tanıyordum yalnızca; uğradığı ve üstesinden geldiği deneylerin bazılarını biliyordum. masallaşmıştı. bakışıyla karşılaşınca insan, onun kaderinin örnek bir kader olduğunu görmezden gelemiyordu. korkunç acı çekti uzun zaman, ama hiç yenilmedi. (...) şiirleri, bilindiği gibi, hayran olunası şiirlerdi. şiirlerini okuyanlardan, dinleyenlerden hiçbiri, okumalarından, dinlemelerinden önceki gibi kalmadılar. (...)
  "çağımızda şairin yeri, yalnızca doğrulanmış değil, aynı zamanda yükseltilmiş oldu onunla." (1964'te, paris'te yayımlanan nâzım hikmet şiini antolojisi'ne yazdığı önsözden.)
  çeviri : afşar timuçin
  
  jean-paul sartre (1905-1980)
  
  "ben her şeyden önce onun insan olarak büyüklüğünü ve kabına sığmaz enerjisini hatırlatmak istiyorum. onu ağır hastalığı sırasında tanımış, yaşamak ve savaşmak iradesi karşısında şaşıp kalmıştım. ama beni asıl etkileyen onun hüzünlü ve alaycı uyanıklığı oldu. eziyetlerden, ölümlerden kaçıp kurtulan bu adam - başkalarının yaptığı gibi - dinlenmiyordu. biten hiçbir şey yoktu onun için. dıştaki düşmanla savaşırken içteki dostların hatalarına karşı da kardeşçe bir savaşı sürdürüyordu. herkesle birlikte barış uğruna, emperyalizme ve faşizme karşı savaştığı sırada bile, moskova'da oynanan bir piyesinde, bürokrasinin tehlikelerine karşı arkadaşlarını uyarıyordu. ne militan disiplininden geçti, ne de yazar eleştiriciliğinden. bu çelişmeyi sonuna kadar yaşadı. bu sürekli gerginlik, son yıllarda, mahpusluktan artakalan güçlerini de yedi bitirdi. ama asıl bu yönüyle bugün bir örnek insan olarak kalıyor aramızda.
  "vefalı dost, yiğit militan, insan düşmanlarının amansız düşmanı, her yerde hizmet etmek ama hiçbir şeyi görmezden gelmek istemiyordu. (...)
  "durup dinlenmeden nöbet tutan bir insanın eserleri, ölümünden sonra da, sizin için aynı işi yapıyor." ("nâzım hikmet'e saygı" başlıklı yazısından.)
  
  ahmet haşim (1885-1933)
  
  "bu vezin bildiğimiz vezinlerden değil, bu lisan şiirin bizde bugüne kadar kullandığı lisana benzemiyor. nâzım hikmet bey, tarzını kendi icat etmedi, bu biçimde şiirler şimdi dünyanın her tarafında yazılıyor. nâzım hikmet bey bu tarzı anlamış, türkçeleştirmiş, bu iklimin toprağında tutturabilmiş büyük bir yeni şairimizdir. bu şiirin eskisine nazaran rüchanı muhakkak. eskiden şiir bir tek düdükle söylenirdi. nâzım hikmet bey bir tek alet yerine koca bir orkestra takımı vücuda getirmiş. fakat bu zengin orkestra, yalnız marş nevinden birtakım heyecanlı havalar çalıyor."
  
  yakup kadri (1889-1974)
  
  "835 satır türk şiirindeki, hatta türk dilindeki inkılabın ilk satırıdır. (...) o, yalnız türk şiirinde çığır açmış bir edebiyat inkılapçısı değil, hiç görmeğe alışık olmadığımız yepyeni bir şair tipidir."
  
  nurullah ataç (1898-1957)
  
  "herhangi bir eserin güzel olup olmadığını anlamak için elimizde heyecanımızdan başka bir ölçü yoktur. ben şeyh bedreddin destanı'ndaki manzumeleri heyecandan sarsılarak okudum. demek ki onlar benim için güzeldir. bir insan için güzel olanın, daha birçok insanlar için de güzel olması pek muhtemeldir." (28 kasım 1936 tarihli "şeyh bedreddin dostum" başlıklı yazısından.)
  
  mehmet ali aybar (1908-1995)
  
  "güzel günler göreceğiz çocuklar..."
  
  "'nâzım hikmet'i getirdiler!..' paşakapısı cezaevi'nde haber bomba gibi patlamıştı. güneşli bir bahar günüydü. mayısın ilk günleri olmalı. yıl 1950. fırladım müdüriyet'e. merdivenleri bir solukta çıktım. tam kapının önüne gelmiştim ki, camlı kapı açıldı : nâzım... sarıldık birbirimize. yıllar nasıl da geçmişti. bakışıyorduk konuşmadan. ve birden nâzım : 'ne iyi ettin de komünist oldun,' dedi. 'aman yerin kulağı var,' dedim. gülüştük.
  "bir an nâzım'ı benim koğuşa verirler diye umutlandım; boşuna umutlandığımı bilerek. nâzım komünistlerin koğuşunda kalacaktı tabii. indik merdivenleri. bir gardiyan bizi bekliyordu. koğuş hemen oradaydı. mutluluk sahneleri bir daha yaşandı. galip usta ile arkdaşları nâzım'ın yatağını hazırlamışlardı bile.
  "kâh ben onların koğuşuna gidiyordum, kâh nâzım bana geliyordu. mutluyduk beraber olmaktan. nâzım bursa'da başladığı açlık grevini sürdürmeye kararlıydı. oysa millet meclisi seçimler için tatile girmişti. yani açlık grevinin 'muhatabı' yoktu. ama nâzım, kamuoyunda yanlış yorumlara neden olmasından çekindiği kadar, yeni meclis'i ve hükümeti de duvara dayamak için, greve hemen başlamak kararındaydı. demir sıcakken dövülürdü. haklıydı. bizlerse onu kaybetmekten korkuyorduk. biz de haksız sayılmazdık.
  "greve başladı. yalnız su içiyordu. ve sigara... yatmasını söylüyordum. boş veriyordu. ziyaretçilerin de biri gidiyor, biri geliyordu. nâzım'ın paşakapısı'nda ilk günleri müdüriyet'te geçti desem yalan olmaz. neşesinden bir şey kaybetmemişti. ama günler geçtikçe sanki hareketleri yavaşlıyordu. grevi doktor kontrolünde sürdürmesini önerdim. 'sen de başlama,' dedi. ziyaretine gelen dostların hastaneye yatmasını istediklerini biliyordum. 'ben olaya politik açıdan bakıyorum. sen türk solunun en güçlü kozusun; ölmeye hakkın yok,' dedim. güldü. 'abartma,' dedi.
  "nâzım'ın açlık grevi geniş yankılar uyandırmıştı. gazetelerde olayla ilgili haberler çıkıyordu. artık nâzım'ın 'donanmayı isyana teşvik' filan gibi bir suç işlemediğini, hemen herkes biliyordu. ve kulaktan kulağa bunun mareşal çakmak'ın işi olduğu söyleniyordu. üniversiteli gençler bir dergi çıkarıyorlardı; adı 'nâzım hikmet'. ve kimi aydınlar imza topluyorlardı serbest bırakılması için. annesi elinde bir levha, köprü üstünde oğlunun salıverilmesine halkın yardımcı olmasını istiyordu. yabancı basında da haberler çıkıyordu. nâzım'ın açlık grevi günün olayı haline gelmişti.
  "bir gün laf arasında nâzım, 'senin vatan'daki yazılarını okudum,' dedi. bunlar inönü'nün çok partili rejime ışık yakması üzerine kaleme alınmış taşlamamsı yazılardı. ne var ki dizinin sonunda, ne tür bir sosyalizm düşündüğüm de açıklanıyordu. amacı insan olan bir sosyalizm öneriyordum (vatan, 13 ekim 1945). bir an nâzım'la konuyu tartışmak aklımdan geçti. yormaktan korktuğum için vazgeçtim. bir daha da fırsat çıkmadı. oysa her şiiri insanla, insan sevgisiyle dopdolu olan nâzım'ın, bu konuda söyleyeceği kim bilir ne ilginç şeyler vardı.
  "günler geçtikçe nâzım'ın durumu ağırlaşıyordu. sonunda hastaneye gitmeyi kabul etti. cerrahpaşa'ya götürüldü. doktorlar durumun ciddi olduğunu söylemişler. vâlâ ile zekeriya da meclis tatilde olduğu için boşuna ölmüş olacağını bir kez daha vurgulayarak, nâzım'ın açlık grevine son vermesini sağlamışlardı. iktidara gelen demokrat parti bir süre sonra 'genel af' ilan etti ve nâzım'ın 13 yıldır süren çilesi de böylece sona erdi.
  
  ***
  
  "nâzım ipekçiler'de iş bulmuştu; senaryo yazıyordu; imzasız tabii. münevver'le, annesinin cevizlik'teki evinde oturuyorlardı. biz de siret'le kuzguncuk'ta. pek uzak sayılmazdık. sık sık buluşuyorduk. münevver hamileydi. tosun gibi bir oğlan doğurdu. adını mehmet koydular : memo. mutluydular.
  "derken nâzım askere çağrıldı. oysa deniz harp okulu'ndan sonra çürüğe çıkarılmıştı. yıllardır cezaevinde ikide bir kalbi tekliyordu. karaciğeri de iyi değildi. cezaevi müdürlüğü durumu biliyordu. dolayısıyla adalet bakanlığı da. bildikleri halde nâzım'ın askere çağrılması, bir şeylerin döndüğü kuşkusu yaratıyordu. nâzım şube'ye gitti. durumu anlattı. şube başkanı anlayışla karşılamış, ankara'ya bildireceğini söylemişti. aradan aylar geçip de ses seda çıkmayınca, hepimiz ferahlamıştık.
  "ama günün birinde şube'ye tekrar çağrıldı. askere alınması için emir gelmiş. adını şimdi anımsamadığım doğu illerinden birine sevkedilecekmiş. bir hafta sonra gel demişler. hepimiz şaşırmıştık. nâzım iki yıl askerliğe dayanamayacağını söylüyordu. ama asıl onu da, hepimizi de düşündüren, bu çağrının arkasındaki maksatlardı. iki yalancı tanıkla yeniden içeriye alınabilirdi. ya da bir kaza kurşunu...
  "hepimizin kara kara düşündüğümüz o günlerin birinde, nâzım, 'gidiyorum,' diye çıkageldi. baba tarafından bir akrabası, gencecik bir insan; milyonda bir rastlanan ya da rastlanmayan, yürekli bir delikanlı, refik erduran, 'abi, hani uçar gibi denizde kayıp giden tekneler var ya, seni o teknelerden biriyle karadeniz'e çıkaracağım. yukarıya çıkan gemilerden birine binip gidersin,' demiş. refik'e güveniyordu. 'çok rizikolu,' dedim. 'evet, rizikolu. ama başka çarem yok,' dedi.
  "sarıldık, vedalaştık. nâzım'ı bir daha görmedim. yıllar sonra öldü; yad ellerde. güzel günler göreceğimize olan inancını hiç kaybetmeden." (7 ekim 1990 tarihli yazısı.)
  
  abidin dino (1913-1993)
  
  "günün birinde, durup dururken haşarı küçük nâzım bir cam kıracak olmuş.
  "'neden kırdın bu camı?' sorusuna çocuğun karşılığı aydınlatıcı :
  "'camdan bir uçak yapmak için!'
  "belki yeni bir şiir türünün başlangıcı sayılabilirdi bu söz. çok sonra bursa hapishanesi'ne 'taş tayyare' adını koyacaktı tutuklu şair. acayip bir ilişkisi olacaktı nâzım'ın uçaklarla. pekin'de geçirdiği 'enfarktüs' krizi üstüne apar topar moskova'ya dönüş serüveni örneğin...
  "havana'ya uçuşu bir sevinç olmuştu, ona karşılık tanganika'ya uçuşta yüreği çok ağrımıştı. ve elbette oralara kadar gitmesi kesinlikle doğru değildi. hangi sersem bu yolculuğu istemişti nâzım'dan? lübnan'a giderken uçak türkiye toprakları üzerinden geçmişti, öylesine yüksekten ki, türkiye boz bir kilime benziyordu.
  "kederli kederli anlatmıştı nâzım uçak lombozundan memleket manzaralarını seyredişini. aşkla seyretmişti bozkırları, dağları, ırmakları, ovaları son kez." (24 eylül 1990'da yazdığı "yazılmamış bir kitaba başlangıç" başlıklı yazısından.)
  
  mahmut dikerdem (1916-1993)
  
  nâzim hikmet ve bariş
  
  "nâzım hikmet'in her yönüyle zengin, cömert kişiliğinin ülkemizde en az tanınan yanı onun barışçılığı, barış savaşımına ve dünya barış hareketine katkılarıdır. nâzım'ın yaşamı ve yapıtları üzerinde yapılan incelemeler, yayımlanan yazılar bu konuyu yeteri kadar aydınlatmamıştır. bunun başlıca nedeni, sanırım, onun sanatçı kişiliğinin ve görkemli, sarsıcı, büyüleyici şiirlerinin hep öne çıkarak tüm ilgi ve dikkatleri üstünde toplamasıdır. diğer bir neden ise barış savaşımına yurt dışında iken, zoraki sürgünlük döneminde katılmış olmasıdır. çünkü o yıllarda nâzım hikmet'in adı gibi 'barış' sözcüğü de türkiye'de yasaklı idi, türk dış politikası doludizgin savaş kışkırtıcılığı yapıyordu. gerçi dost bildiği birkaç kişi nâzım'ın barış hareketindeki etkinliklerine yurt dışında tanık olmuşlardır, ama onlar da büyük ozanın barışçı yönünü çarpıtarak yansıtmışlardır. nitekim bunlardan biri nâzım'ın barış kongrelerini kapitalist ülkeleri ziyaret edebilmek için bir vesile saydığını yazacak kadar büyük haksızlıkta bulunmuştur.
  "oysa nâzım hikmet'in gerçek bir tutku ile sarıldığı barış ülküsü yaşamının son on yıllık dönemine ayrı bir anlam kazandırmış, yurdundan ve halkından ayrı kalmanın acısına katlanabilmesine bir ölçüde yardımcı olmuştur. bunu, dünyanın çeşitli ülkelerine yaptığı barış gezilerinin izlenimlerini taşıyan eşsiz güzellikteki şiirlerinden anlayabiliyoruz.
  "nâzım'ın dünya barış hareketi ile tanışması moskova'ya varışından hemen sonra olmuştur. o sırada dünyada soğuk savaş rüzgârları tüm şiddetiyle esmeye başlamıştı. hiroşima'nın üstünde patlatılan atom bombası tam 40 yıl sürecek bir siyasal çatışma dönemini, aynı zamanda bloklar arası çılgın bir silahlanma yarışını başlatmıştı. öte yandan ise, insanlığın mutlak bir felakete doğru sürüklendiğinin bilincine varan, çeşitli ülkelerdeki bilim, sanat adamları, düşünürler, yazarlar - siyasal inançları ne denli değişik olursa olsun - militarizme, savaş kışkırtıcılığına karşı koymak, evrensel barışı savunmak amacıyla bir araya geldiler. böylece 1950 yılında dünya barış hareketi ve onun örgütsel birliğini temsil eden dünya barış konseyi doğdu. kurucuları arasında picasso, neruda, aragon, paul robeson, langston hughes'un da bulunduğu konsey'in ilk başkanlığına ünlü fransız fizik bilgini frédéric julot-curie seçildi. kısa zamanda konsey'in bünyesinde insanlığın yüzakı olan büyük bilginler, sanatçılar ve devlet adamları toplandı. bunlardan biri de türkiyeli büyük ozan nâzım hikmet idi. ilerki yıllarda dünya barış hareketi bir çığ gibi büyüyecek, başta işçi sınıfı olmak üzere geniş yığınları kucaklayacaktır. nâzım hikmet yorgun kalbinin son atışına değin barış hareketinin içinde, savaşsız ve sömürüsüz bir dünya uğrunda mücadele verenlerin ön safında yer alacaktır.
  "barış uğraşı nâzım için hiçbir zaman kişisel hevesini tatmin ya da boş zamanını değerlendirme aracı olmadı. barış savaşımı onun yaşamının son yıllarındaki çalışmalarının önemli bir parçası haline geldi. asya, afrika ve latin amerika'yı kapsayan gezilerinde hem sanat gücü, hem sıcak kişiliğiyle kitleleri dalgalandırarak, çevresinde toplanan gençliğe coşku aşılayarak dünya barış hareketinin canlılık ve etkinliğine katkıda bulundu. bu gönüllü eylemlerinden dolayıdır ki nâzım hikmet dünya barış ödülü'ne layık görülmüştür. onun hiroşima'da ölenlere ağıt niteliğindeki 'kız çocuğu' başlıklı kısa ama okuyanı derinden kavrayan şiiri birçok dillere çevrilmiş, ingilizce çevirisi amerikalı ünlü zenci ozan paul robeson tarafından bestelenerek barış kurultaylarında bir ağızdan söylenen bir türkü olmuştur.
  "nâzım hikmet'in barışçılığı yalnız yüreğindeki engin insan sevgisinden değil, kendisini adadığı davanın doğasından da kaynaklanmıştır. tüm değerlerin yaratıcısı olan insan emeğinin savaşla yok olmasına en başta emekçi sınıflar razı olamazdı. nâzım da kendini bildiğinden beri onların yılmaz, yiğit savunucusu olmuştu. bu kimliği ile de katıldığı barış hareketindeki seçkin yeri unutulmayacaktır." (eylül 1990 tarihli yazısı.)
  
  memet fuat (d.1926)
  
  "nâzım hikmet türk kültürünün bütün insanlığa armağan ettiği uluslarüstü bir değerdir. ingiliz şairi shakespeare ne kadar ingiltere'ninse, ya da ispanyol şairi lorca ne kadar ispanya'nınsa, türk şairi nâzım hikmet de ancak o kadar türkiye'nindir." (ocak 1989'da yapılmış bir konuşmadan.)
  
  selahattin hilav (d.1928)
  
  "nâzım'ı zindanlarda çürütenler, şiirlerini, güzel el yazılarıyla not defterlerine geçirirlerdi. kendi rütbelerinden kapıkulları arasında (yani yabancının, yani halkın bulunmadığı yerde), coşkunluğa kapıldıkları zaman ezbere okumaktan da geri kalmazlardı. sormaya kalkışsanız, nâzım'ı niçin beğendiklerini de kendilerince mantıki bir temele oturtup açıklarlardı : 'büyük şairdir, sanatçıdır, ama kişiliği ve şahsi fikirleri bizi ilgilendirmez,' derlerdi... 'biz onun sadece şair yanını sever ve beğeniriz.' aradan yıllar geçti, doğu faşizminin yıllar boyunca hem kendisini, hem şiirlerini sürgün ettiği 'söz sultanı' eserleriyle geri geldi. türk şiirinin gerçek sahibi dönmüştü; istense de, istenmese de tartışmanın merkeziydi artık. çeşitli sosyal olayların sonucu olarak resmi yasaklamalardan sıyrılmıştı ama, daha gizli ve geniş bir engellemeyle karşı karşıyaydı : 'nâzım bir mittir [efsanedir]; sanat alanındaki başarısını kişisel serüvenine borçludur, yazdığı şiire değil,' denildi bu sefer de... 'büyük şairdir ama kişiliği, serüvenleri ve fikirleri bizi ilgilendirmez', yani bunlar yanlıştır, batıldır diyenler onun şairliğini kabul ediyorlardı, ama bir mit haline gelmiş olan yanın kabul etmiyorlardı; yıllar sonra mit haline gelmiş yanını kabul ettiler, ama şairliğini kabul etmediler. bu iki iddianın, temel bakımından aynı olduğu ve iddialardan herbirini teşkil eden çifte yargılarda (nâzım şairdir, mit değildir / nazım mittir, şair değildir) sadece yüklemlerin yer değiştirmiş olduğu gözden kaçtı... mit olmayı ve şair olmayı birbirinden ayırmanın mümkün olduğunu sanan köhne bir düşünce yatıyordu bu iddiaların altında. şüphesiz ki nâzım aynı zamanda bir mittir. ama yirminci yüzyılın bağrından çıkan iki üç mitten biri... (...) mit kelimesinin içinde, şişirilmiş ve sahte kıymetlerin yanı sıra eserlerini kanlarıyla yazanlar ve hayatlarını eserleri kadar coşkunluk, düşündürme ve duygulandırma kaynağı haline getirmiş olanlar da var. nietzsche'yi, rimbaud'yu, mayakovski'yi, artaud'yu düşünelim kâzip şöhretler ilgilendirmez bizi; onların hakkından zaman gelir. ama yukarda adlarını andığımız kimseler ve onların benzerleri, yani, hayatlarıyla eserlerini sınırsız bir çilenin, feragatın, cesaretin ve acının içinde eriterek yepyeni gerçekleri keşfeden ve herkesten önce sezdikleri bu gerçekleri insanoğlunun bilincine sanat aracılığı ile armağan edenler bizi ilgilendirir. (...)
  "diyelim ki, nâzım bizim 'mit' ihtiyacımızı karşılıyor; bundan ötürü onun sanat değerini değil de mit yanını görüyoruz. diyelim ki, biz 'mit'e muhtaç bir ulusuz. peki sovyet halkları, peki çin halkları, peki güney amerika halkları, peki kübalılar, peki vietnamlılar da mı mite muhtaç? onlar da mı nâzım'ın mit tarafını önemseyip, sanat değeri konusunda aldanıyorlar?" ("son sanat tartışmaları ve nâzım hikmet" başlıklı yazısından.)
  
  afşar timuçin (d.1939)
  
  "nâzım hikmet'in şiiri gerçek anlamda bir arayışın şiiridir. her sanat arayıştır, her yapıt bir insan araştırmasıyla ilgilidir. ancak bazı yapıtlar insanı daha genel açıdan, daha bildik, daha alışılmış görünümleriyle ele alırken, bazı yapıtlar insana daha köklü, daha köktenci bir tutumla yönelirler. dehanın özelliği insanı ortaya çıkarmak adına kılı kırk yarmasıdır. şiir dehası nâzım hikmet insana kabataslak bakmakla yetinmez, insanı bilgece ele alır, filozofça tartışır. bunun bir bilgi işi olduğu kesindir. sanatçının gündelik bilgiyle yetinemeyeceği de kesindir. nâzım hikmet'in büyüklüğü, bütün bir insanlık kalıtından en yüksek düzeyde yararlanabilecek bir bilinç yüksekliğine ulaşmış olmasından gelir. anlamak için bilmek, bilmek için anlamak gerekir. sanatçı da bu zorunluluktan kaçamaz. nâzım hikmet bu zorunluluğu erkenden sezmiş, kendini her şeyden önce bir bilgi insanı olarak yetiştirmenin yollarını aramıştır.
  "nâzım hikmet son derece bilgi tutkunu bir sanatçı olduğu gibi, etkilenmelere de son derece açık bir sanatçıdır. onun sanatındaki etkilerden söz ederken domuzuna bıyık altından gülmeye çalışan insanlar, sanatçının en yüksek düzeyde etkiler alabilen bir kişi olması gerektiğini bile bilmeyecek kadar boş insanlardır. herkes etki alamaz, herkes aldığı etkiyi sağlıklı bir biçimde özümleyemez. bir mayakovski'den, bir baudelaire'den, bir aragon'dan etkilenebilmek için onların bilinç düzeyine ulaşmış olmak gerekir. sanatta gerçek etkilenme, yüksek düzeyde etkilenme alt düzeyde bir bilinçle, gündelik bilgilerden oluşmuş bir bilinçle sağlanamaz. rahatça, çekinmeden, hiçbir sinsi eğilim icinde olmadan şunu söyleyebiliriz : nâzım hikmet'in şiiri büyük etkilerle kurulmuş bir şiirdir. onda her şey bilgece ya da bilgince düşünülmüştür, hiçbir şey raslantıya bırakılmamıştır. kimi sanatçı denize olta sarkıtır gibi kendi içine bir tarayıcı salar ve oradan sezgiler, duygular, düşünceler derleyerek yapıtını oluşturmaya girişir. nâzım hikmet'in şiiri böylesi bir gelişigüzellikten uzaktır. nâzım hikmet'in şiirinde her şey üst düzeyde bir kavrayış ve üst düzeyde bir açıklama adına uzun uzun tartışılmıştır. (...)
  "her sanatçı sanatını, bu arada estetiğini kendi yaşam koşulları içinde, kendi yaşam koşullarına göre geliştirir.
  "sanatçının sanat deneyleri, başka sanatçıların sanat deneyleriyle güçlendiği ve bütünleştiği ölçüde önem kazanır. bu, başka sanat çabalarının bize yol göstermesidir. işte etkilenme bu noktada önemli olur, bu noktada kurucu bir anlam kazanır. sanatçı yalnızca sevip saydığı üç beş sanatçının değil, bütün bir insanlık tarihinin etkilerine açık olmayı bilen kişidir. bir sanatçının büyüklüğü, almış olduğu etkilerin büyüklüğünden gelir. insanlığın güçlü kalıtından yararlanabilmek, bunu ne kadar söylesek azdır, ancak yüksek bir bilgi düzeyinde olmakla olasıdır. bu yüksek bilgi düzeyi, nâzım hikmet'te de gördüğümüz gibi, aralıksız tartışmalar düzeyidir. her şeyin yaşamsal zorunluluklar gereği enine boyuna tartışmalarla kurulduğu bir dünyada sanat da tartışmalar içinde varolacaktır. bu tartışma yapıtın doğasına katılır, varlığına siner, her şeyinde yansır. her yapıt bize daha ilk adımda tartışmasız bir insan yaşamı olmayacağı gerçeğini duyurur. bu yüzden sanatçı bakışıyla tekçi bakış, sanatçı gözüyle bütüncü insan gözü bağdaşmalardan uzak iki ayrı kutup oluşturur. bir başka deyişle, her şeyi bir biçim görmek isteyen insan sanatla uzak yakın ilişkisi olmayan, olamayacak olan insandır.
  "nâzım hikmet bilen, bildiği için de iyi gören bir sanatçıdır. bakışı kaygan değildir, tersine kesinliklidir. ancak bu kesinliklilik bir tekyanlılıktan kaynaklanmaz. kimi sanatçı bakışını nerdeyse her şeye olur demeye hazır çok geniş bir açıdan dünyaya salar. bu tür sanatçılar bize kesinliklerden çok kayganlıkları duyururlar. nâzım hikmet gibi sanatçılar, daha belirgin bir dünya görüşü içinde yer alan sanatçılar bu tür kayganlıklardan uzak kalırlar. (...)
  "o hem bir sanatçı, hem gerçek anlamda bir düşünür olarak bize her şeyden önce insanın büyüklüğünü, insan olmanın değerini öğretir. şiiri tepeden tırnağa insandır. ondan öğrendiğimiz bir başka şey, sanatçının bilgili olma zorunluluğudur. (...) salt duyarlılık, salt sezgi, salt öngörü yetkin sanat yapıtlarını oluşturmaya yetmeyecektir. duyarlılık da, sezgi de, öngörü de ancak bilgiyle gelişebilen şeylerdir. nâzım hikmet bize ayrıca şunu öğretmiştir : gerçek bilgi toplumun ve tarihin bilgisidir, insan yaşamı zorunlu olarak toplumsaldır ve tarihseldir, buna göre gerçek insan kendisini toplumsal bir varlık olarak duyan insandır. insan ancak başkalarıyla insandır.
  "bu bakış açısı doğal olarak nâzım hikmet'in estetiğine temel anlamını verir, ana özelliklerini kazandırır. onun şiiri tekbiçim, tekyanlı, tekdüze, öğretici, bildirici, kafa açıcı, adam edici, kandırıcı, insanları doğru yola yöneltici bir şiir değildir; onun şiiri toplumda olduğu gibi, insan yaşamında olduğu gibi, değişik öğelerin, tam bir uyum içinde, hatta tam bir çatışkılı uyum içinde bir araya geldiği bir şiirdir. onun bir yerinden baktınız mı koskoca bir dünyayı görürsünüz. (...)
  "nâzım hikmet gerçek anlamda çok yapılı bir bütünselliğin yaratıcısıdır. 'bana göre büyük adam odur ki, sanattan politikaya kadar kendi işinde, en önde yürür, dönemeçleri önde geçer, olanı kavrar, olacağı sezer ve bu kavrayışla sezişe dayanarak yaratır.' nâzım hikmet bu tanımına uyan kişiliğiyle şiirimizin en büyük anıtı ve doruk noktasıdır. onda her zaman koskoca bir tarihin insani özünü, şimdinin bütün boyutlarıyla ve bütün sancılarıyla kuruluşunu ve tam anlamında bir gelecek inancını buluruz." (eylül 1990 tarihli, "nâzım hikmet'in şiiri" başlıklı yazısından.)
  
  bütün örnekler www.nazimhikmetran.com sitesinden alınmıştır.