• merv'e vali olarak gönderilen oğlu osman ile o zamanlar merv'de bulunan ve melikşah'ın yakın dostu olan emir kavdan arasında ciddi rant ve üstünlük kavgaları ortaya çıkınca melikşah ve nizamülmük arasında şu mektuplaşma yaşanmıştır.

    melikşah: "sen benim devletimi ve memleketimi istila eyledin, evlatlarına ve damatlarına verdin. bunlar benim adamlarıma saygı göstermiyor, halka zulüm yapıyorlar; sen de bunları tedip etmiyorsun. ister misin ki vezirlik divitini elinden ve sarığını başından alayım ve halkı tahakkümünüzden kurtarayım?"

    nizamülmülk: "devlete ortak olduğumu henüz bilmiyorsun? bu vezirlik diviti ile sarık senin tacın ile o derece bağlıdır ki, diviti aldıktan sonra taç da kalmaz, gider!"

    diyerek melikşah'a postayı koymuştur. buradan selçuklular içerisinde belli bir dönem elinde bulunduruğu gücü anlayabiliriz.
  • haşhaşiolarak bilinen şii(şia)ismaillilertarafından suikast sonucu öldürülen büyük selçuklusadrazamı.
  • asıl ismi ebu ali kıvamuddin hasan bin ali bin ishak et-tusî olan, 21 zilkade 408 (10 nisan 1018) tarihinde tûs şehrine bağlı nukan kasabasında dünyaya gelmiş, büyük selçuklu veziri.

    gençlik yıllarında babası ile birlikte gazne devleti'nin maiyetinde çalışan nizamü'l-mülk, gazneli mesut'un dandanakan (1040) mağlubiyetinden sonra belh valisi ebu ali bin şadan tarafından idari hizmetlerle görevlendirilir. ikili birbirleriyle anlaşamazlar ve daha sonra nizamü'l-mülk çağrı bey'in yanına gönderilir. çağrı bey'in ölümünün ardından, tuğrul bey döneminde horasan'ı idare eder. alparslan'ın kardeşi süleyman ile giriştiği taht kavgasında alparslan'ı destekler. nitekim alparslan tahta geçtikten 1 ay sonra nizamü'l-mülk'ü vezir tayin eder. alparslan'ın saltanatı sırasında hemen hemen her sefere iştirak eden nizamü'l-mülk, askeri mühimmat ile iran'a gitmekte olduğu için malazgirt muharebesinde boy gösterememiştir.

    önce alparslan'a (1063-1072), ardından oğlu melikşah'a (1072-1092) otuz yıla yakın vezirlik yapan nizamü'l-mülk büyük selçuklu devletinin ideoloğu olmuş, aynı zamanda siyasette de aktif rol almıştır.

    melikşah henüz 18 yaşında tahta geçtiğinden dolayı, ilk dönemlerinde hatırı sayılır şekilde devlet işlerini nizamü'l-mülk yerine getirmiştir. nizamü'l-mülk'ün vezirliği dönemindeki icra ettiği disiplin ve titizlik politikası nedeniyle selçuklu sarayı başta olmak üzere kendisine düşmanlar edinmiş, melikşah'la arasındaki fikir ayrılıkları nedeniyle (nizamü'l-mülk'ün himayesinde olan birisinin melikşah tarafından öldürülmesi, vezirin tavsiyesine rağmen melikşah'ın ermeni askeri birliğinin lağvedilmesi) aralarındaki ilk ihtilaf baş göstermiştir.

    merv valiliğinde görevde bulunan nizamü'l-mülk'ün oğlu osman'ın sultanın yakını emir kavdan'la arasındaki husumetten dolayı vezir ile hükümdarın arasında esen soğuk rüzgarlar resmiyete dökülmüş, bu olay üzerine melikşah vezirine gönderdiği mektupta " sen benim devletimi ve memleketimi istila eyledin, evlatlarına ve damatlarına verdin. bunlar benim adamlarıma saygı göstermiyor, halka zulüm yapıyorlar; sen de bunları tedip etmiyorsun. ister misin ki vezirlik divitini elinden ve sarığını başından alayım ve halkı tahakkümünüzden kurtarayım ? " diyerek çok ağır hitap etmiştir. nizamü'l-mülk'ün bu mektuba cevabı gecikmemiş, " devlete ortak olduğumu henüz bilmiyorsun? bu vezirlik diviti ile sarık senin tacın ile öyle bağlıdır ki, diviti aldıktan sonra taç da kalmaz gider! " diyerek bir nevi tehdit etmiştir. `:kaynak: osman turan - selçuklular tarihi ve türk-islâm medeniyetinihayet 1091 yılında,melikşah` biraz daha yaşı ilerlemiş olup tecrübe kazanınca, kendisini siyasi sahnede daha fazla hissettirmeye başlar. buyurduğu fermanda "her biriniz memlekete dair düşünüp saltanatımız devrindeki aksaklıkları tespit ediniz. dergâh, divan ve sarayımızda yerine getirilmesi gerekirken es geçilen yahut gözümüzden kaçan durumları gözden geçiriniz. ayrıca evvelki padişahların icra etmiş oldukları halde bizim de yapmamız gerekirken icrasından geri kaldığımız durumları saptayınız. üzerlerinde fikirler eyleyelim, bu fikirleri hayata geçirelim de din ve dünya işlerimiz yolunca yordamınca idame etsin diye gerek selçukluların gerek başka padişahların töre ve âdetleri üzerinde mütalaalar edip bu mütalaaları açık seçik olarak kaleme alarak bize sununuz. bize arzı yapılan bu çalışmalardan makul olanınız hayata geçirelim ki her bir iş kuralınca yapılsın..." diyerek aralarında nizamü'l-mülk, tacü'l-mülk, şerefü'l-mülk, mecdü'l-mülk'ün de bulunduğu devlet ricaline arzusunu bildirir.

    bu fermana müteakip nizamü'l-mülk 1092 yılında bağdat'a gitmek üzere çıktığı yolculuğundan önce saray kitapları yazıcısı muhammed b. nasıh'a yazdığı eseri emanet etmiş ve kendisine bir şey olması durumunda birinci elden melikşah'ın şahsına vermesini tembih etmiştir. bağdat'a gider iken suikasta uğrayarak hayatını kaybetmiştir. (bkz: siyasetname)

    vezire yapılan suikast ile ilgili muhtelif şayialar vardır. suikast bazı muasırlar tarafından melikşah'a yüklenmiştir. enteresandır ki melikşah da bir aydan kısa bir süre sonra esrarengiz bir şekilde ölmüştür. kimilerine göre nizamiye gulamani tarafından üstatlarının intikamını almak için zehirlenmiştir. kimi kimselerse de suikast tacü'l-mülk'e hamledilir ve nizamü'l-mülk'ün muhafızları bir sene sonra tacü'l-mülk'ü katlederler. reşidüddin fazlullah iki teoriyi birleştirir ve divanda vezirin haşhaşiler tarafından öldürüldüğü üzere müttefik olunduğunu söyler.`:kaynak: reşidüddin fazlullah - camiu't-tevarih`

    not: taha ayar'ın siyasetname için yazdığı "sunuş" kaynak alınmıştır.
  • bana hep kişiden çok kurum adı gibi geliyor.

    - bugün nizamülmülk'e gittim. çok kuyruk vardı.
    - nizamülmülk'te tanıdık varsa şu benim işi halletteriver bacanak.
    - nizamülmülk binası aşağı mahalleye taşınmış. bi türlü bulamadım amk.
    - nizamülmülk'ün kantinini benim kayınço işletiyor. demliği 2 liraya mal ettiği çayı bardağı 2 liradan satıyor. kaymak gibi iş valla.

    gibi.
  • bana adı nizamettin olan akrabamızı hatırlatmıştır her duyduğumda.
  • nizâmülmülk bir bâtınî fedaisi tarafından nihâvend yakınlarında 14 ekim 1092’de öldürüldü. cenazesi isfahan’a götürüldü. bu cinayeti melikşah, terken hatun ve hasan sabbah’ın azmettirdiği rivayet edilir. ancak bazı kaynaklarda melikşah’ın çok üzüldüğünü ve yemin ederek olayla alakası olmadığını söylediği zikredilmektedir..
  • tarihimizde vezir katli uygulamasını getiren kişidir ama ilginçtir ki kendide bu yolla mefta olmuştur.
  • önce alparslan'a ardından alparslan'ın oğlu melikşah'a toplam otuz yıl civarında vezirlik yapan nizamülmülk aynı zamanda büyük selçuklu devletinin ideoloğudur.
  • tarihe nizamülmülk olarak geçmiş olan ünlü devlet adamının asıl adı hasan bin ali bin ishak’tır. 1018 yılında tus şehrinde doğmuş ve gençliğinde iyi bir eğitim almıştır.
    onuncu yüzyılın ortalarından itibaren iran ve mezopotamya’yı fethederek, buraya yerleşen ve onbirinci yüzyılın ortalarında gücünün doruğuna ulaşan selçuklu devleti’ne vezirlik yapmış büyük bir devlet ve siyaset adamıdır.

    siyasi kariyerine gazne devleti’nin horasan genel valisinin yanında başlayan nizamülmülk, 1040 yılında dandanakan savaşı’nın ardından selçukluların hizmetine girmiştir. alparslan’ın 1064 yılında selçuklu sultanı olmasıyla yıldızı parlayan nizamülmülk, vezirlik makamına kadar yükselmeyi başarmıştır.

    alparslan’ın ardılı olan melikşah döneminde de (1072 – 1092) vezirliğe devam etmiş ve böylece iki selçuklu sultanına yaklaşık 30 yıla yakın vezir olarak hizmet etmiştir. büyük vezir, büyük üstad, iki hükümdarın tacı gibi birçok unvanı vardır, fakat en çok nizamülmülk: mülkün, memleketin, ülkenin nizamı lakabıyla tanınmıştır.

    nizamülmülk devleti yeniden yapılandırma yanında birçok işler başarmıştır. bunların başında, çok iyi örgütlenmiş, yüksek öğretim yapan resmi akademiler mahiyetindeki medreseleri kurmuş olması gelmektedir. bu medreselerin en ünlüsü bağdat’ta 1065-67 yılları arasında faaliyete geçmiş olan nizamiye medresesi’dir.
    ikinci olarak, osmanlı imparatorluğu tarafından da uygulanan askeri ikta sisteminin temellerini nizamülmülk’ün attığı bilinmektedir. bu sistem sayesinde, daha önceleri türk boylarının katılımıyla oluşturulan aşirete dayalı ordu düzeni, yerini maaşla çalışan düzenli orduya ve topraklı (tımarlı) askerlere bırakmıştır.

    üçüncü olarak, astronomi ve takvimin ıslahıyla ilgili çalışmaları, celali takvimi denilen yepyeni bir takvim sisteminin kurulmasına yol açmıştır. onun bu takvimi hakkında modern bir astronom, bizim bugün kullandıklarımızdan daha ince, daha dakik diye bahsetmektedir.

    nizamülmülk’ün günümüze kadar gelen en büyük yapıtı şüphesiz ki, siyasetname adlı eseridir. bu yapıt, sadece onun fikirlerini anlamak için değil, aynı zamanda döneminin özelliklerini de yansıtması itibariyle hala tarihçiler ve siyaset bilimciler için önemli bir kaynaktır.

    siyasetname’yi sultan melikşah’ın isteği üzerine yazmıştır. orijinal dili farsça olup, 51 bölümden (fasıldan) oluşmaktadır.
    siyasetname, sultana sadece öğüt ve tavsiyeler vermekle kalmamış, sisteme dair olması gerekenler hakkında somut, pratik ve uygulanabilir önlemler önermiştir. ayrıca yapıt, dönemin devlet ve bürokrasi yapısı, yöneten-yönetilen ilişkisini ve muhalif söylemleri de yansımaktadır.

    nizamülmülk, siyasetname’de eleştirilere de uğramıştır. örneğin, siyasetname’nin 30. faslının, tamamen islam’a aykırı olan şarap meclisinin kurulması ve şartlarına ayrılması. içki üzerine adeta resmi protokol yazmıştır. bu durum için selçuklu saray kültürünün eski türk geleneklerini hala sürdürdüğü söylenebilir.

    ancak nizamülmülk’ün kadınlar hakkındaki düşüncesi pek iç acıcı değildir. nizamülmülk, kadınların siyasete katılımına karşıdır. ona göre kadınlar, sadece neslin devamı için yaratılmıştır. bunun dışına çıktıkları zaman kendi işlevlerini unuturlar.
    “sultan kadınları, dışarıyı görmedikleri ve dışarı ile ilgileri olmadığından verdikleri karar ve emirlerde çoğunlukla hataya düşerler. bu sebepten de fitneye sebep olarak padişahın ihtişamına gölge düşürür, halkı sıkıntıya sokar, ülke ve din zarar görür, reayanın malı telef olur, devlet büyükleri incinirler.”

    vezirliğinin son senelerinde, oğul ve torunlarının yüzünden melihşah ile araları bozulunca melikşah ona bir mektup yazar ve şöyle der:
    “sen benim devletimi ve memleketimi istila ederek evlatlarına ve damatlarına peşkeş çektin. bunlar benim adamlarıma saygı göstermiyor, halka zulmediyorlar ve sen bunları cezalandırmıyorsun. ister misin vezirlik divitini elinden ve sarığını başından alayım ve halkı sizin tahakkümünüzden kurtarayım?”

    nizamülmülk ise adeta tehdit eder gibi şunları yazar: “devlete ortak olduğumuzu henüz bilmiyor musun? bu vezirlik diviti ve sarık, tacınla o derece ilintilidir ki diviti aldıktan sonra taç da kalmaz gider.”
  • selçuklu imparatoru melikşah'ın ve onun babası alparslan'ın vezirliğini yapmış iranlı devlet adamı. devlet yönetimindeki ve imparatorluğun genişlemesindeki katkıları inanılmaz fazladır, ve melikşah'ı kuklası gibi yönetmiştir. ömrünün son günlerinde melikşah'a yolladığı bir mektupta, melikşah'ın iktidarına ortak olduğunu, onsuz melikşah'ın bir hiç olduğunu söyleyecek kadar ileri gitmiştir.

    onu cezalandırmak isteyen melikşah idam ederse halkın ayaklanacağını bildiğinden haşşaşilerle anlaşmış, suikastçi tutmuştur. nizamülmülk öldürülmüştür ama ölümünden 35 gün sonra melikşah zehirlenerek ölmüş (nizamiyeciler zehirlemiştir), örgütü "nizamiyeciler" de selçuklu'yu iç savaşa sürükleyip, melikşah'tan sonra yönetimi eline alan terken hatun'un canıyla birlikte isfahan'ı da alarak iktidarı ele geçirmişlerdir.

    sanırım mektubunda yazdıklarının doğru olduğunu hepimiz biliyoruz artık.
hesabın var mı? giriş yap