• sadullah paşa'nın 25 beyitlik meşhur manzumesi. tanzimat şiirinin amentülerinden.* amentü kelimesi boşuna değil, tevfik fikret'ten ziya paşa'ya, şinasi'den sadullah paşa'ya dönem şairlerinin amentüleri var. meraklısı bu konuda hasan akay'ın tanzimat sonrası türk edebiyatında yeni fikirler kitabına başvurabilir.

    paşa manzumede, on dokuzuncu asrın ilim ve tekniğini adeta bir makale yazarmışçasına ciddiyetle, deliller getirerek över. divan şiirine ve belki romantiklere reddiye olarak lirik değildir üslubu. akıbetlerinin benzeyeceği beşir fuad'la birlikte materyalizm ve pozitivizmin bayraktarlığını yapan sadullah paşa'dan beklenen de budur. ziya paşa'nın aklın bir noktadan sonra kendi acziyetini kabul etmesi, acziyetine inanmasına varan terci-i bend'inin karşısında, aklın mutlak kudret ve üstünlüğünü terennüm eden, terakkiye iman eden ondokuzuncu asır...

    dipnot: mehmet kaplan'ın şiir tahlilleri'nde manzume mevcut. adem kasidesi'nde olduğu gibi bir delilik anına denk gelirse* metni de eklerim.
  • erişti evc-i kemalata nur-i idrakat
    yetişti rütbe-yi imkana kısm-ı mümteniat

    besait oldu mürekkeb, mürekkeb oldu basît
    bedahat oldu tecârible hayli mechûlat

    mecaz oldu hakikat, hakikat oldu mecaz
    yıklıdı belki esasından eski ma'lumat

    mebahis-i felek ü arz ü hikmet-ü kimya
    değil vesavis-i ezhan ü vehm ül temsilat

    mesail-i nazariye tecarib oldu sened
    erişti hadd-i yakine fusul-i zanniyet

    ukuul-i zahire said feza-yi ecrama
    kuva-yi cazibe kaanun-i paye-yi mir kaat

    nüfus-i rakire nazil kırare-yi arza
    delil-i mebhas-ı tekvin defain-i tabakaat

    heva vü berk u ziya vü buhar ü miknatis
    yed-i tasarruf-i insanda unsur-i harekat

    ziya hayalen iken şimdi bi'l-fiil sai
    zılal zail iken şimdi ziver-i mir'at

    seda hisab-i mesafatta muhbir-i sadık
    buhar zulmeti tenvirde ebda'-i ayat

    cihat-ı erbaaya berk nakil-i ahbar
    buhar bahr ü ber üstünde hızr-ı nakliyyat

    tefahür eylemesin mi bu asr a'sara
    kısalttı bud ü mekan ü zamanı muhtereat

    ne kaldı çeşme-yi hayvan ne daru-yi sührab
    ne kaldı nüsha-yi efsun ne hükm-i tilsimat

    ne kaldı sad-ı tevali ne kaldı nahs-ı kıran
    ne kaldı reml ü kehanet ne kaldı cifriyyat

    ne var hümada saadet ne var şeamet-i bûm
    mukayyed asl-ı iradata cümle meculat

    ne atlas alemi hamil ne zühre fail-i küıl
    değil ukuul-i felatun usul-i tekvinat

    ne kaldı zann-ı tenasüh ne kaldı nar-ı mecus
    değil ukuule ekaanim kıble-yi hikat

    esas-ı hikmet-i asr oldu vahdet-i barı
    taammün eyledi asl-ül-usul-i mutekadat

    bulur gider cihet-i vahdetin umum milel
    vücud-i vahdeti müsbit olunca makuulat

    hudud-i hakk u vezaif muayyen ü sabit
    ne kaldı cebr ü tagallüb ne kaldı keyfiyyat

    hukuuk-i şahs ü tasarruf masun taarruzdan
    verildi alem-i umrana başka tensikaat

    ne amr zeydin esiri ne zeyd amra veli
    müessis uss-i müsavata nass-ı mevzuat

    münevver eyledi ezhanı intişar-ı ulum
    mükemmel eyledi noksan-ı feyzi matbuat

    megarib oldu dirigaa metali-i irfan
    ne kaldı şöhret-i rum ü arab ne mısr ü herat

    zeman zeman-ı terakki cihan cihan-ı ulum
    olur mu cehl ile kaabil bekaa-yi cem'iyyat
hesabın var mı? giriş yap