ondokuzuncu asır
-
sadullah paşa'nın 25 beyitlik meşhur manzumesi. tanzimat şiirinin amentülerinden.* amentü kelimesi boşuna değil, tevfik fikret'ten ziya paşa'ya, şinasi'den sadullah paşa'ya dönem şairlerinin amentüleri var. meraklısı bu konuda hasan akay'ın tanzimat sonrası türk edebiyatında yeni fikirler kitabına başvurabilir.
paşa manzumede, on dokuzuncu asrın ilim ve tekniğini adeta bir makale yazarmışçasına ciddiyetle, deliller getirerek över. divan şiirine ve belki romantiklere reddiye olarak lirik değildir üslubu. akıbetlerinin benzeyeceği beşir fuad'la birlikte materyalizm ve pozitivizmin bayraktarlığını yapan sadullah paşa'dan beklenen de budur. ziya paşa'nın aklın bir noktadan sonra kendi acziyetini kabul etmesi, acziyetine inanmasına varan terci-i bend'inin karşısında, aklın mutlak kudret ve üstünlüğünü terennüm eden, terakkiye iman eden ondokuzuncu asır...
dipnot: mehmet kaplan'ın şiir tahlilleri'nde manzume mevcut. adem kasidesi'nde olduğu gibi bir delilik anına denk gelirse* metni de eklerim. -
erişti evc-i kemalata nur-i idrakat
yetişti rütbe-yi imkana kısm-ı mümteniat
besait oldu mürekkeb, mürekkeb oldu basît
bedahat oldu tecârible hayli mechûlat
mecaz oldu hakikat, hakikat oldu mecaz
yıklıdı belki esasından eski ma'lumat
mebahis-i felek ü arz ü hikmet-ü kimya
değil vesavis-i ezhan ü vehm ül temsilat
mesail-i nazariye tecarib oldu sened
erişti hadd-i yakine fusul-i zanniyet
ukuul-i zahire said feza-yi ecrama
kuva-yi cazibe kaanun-i paye-yi mir kaat
nüfus-i rakire nazil kırare-yi arza
delil-i mebhas-ı tekvin defain-i tabakaat
heva vü berk u ziya vü buhar ü miknatis
yed-i tasarruf-i insanda unsur-i harekat
ziya hayalen iken şimdi bi'l-fiil sai
zılal zail iken şimdi ziver-i mir'at
seda hisab-i mesafatta muhbir-i sadık
buhar zulmeti tenvirde ebda'-i ayat
cihat-ı erbaaya berk nakil-i ahbar
buhar bahr ü ber üstünde hızr-ı nakliyyat
tefahür eylemesin mi bu asr a'sara
kısalttı bud ü mekan ü zamanı muhtereat
ne kaldı çeşme-yi hayvan ne daru-yi sührab
ne kaldı nüsha-yi efsun ne hükm-i tilsimat
ne kaldı sad-ı tevali ne kaldı nahs-ı kıran
ne kaldı reml ü kehanet ne kaldı cifriyyat
ne var hümada saadet ne var şeamet-i bûm
mukayyed asl-ı iradata cümle meculat
ne atlas alemi hamil ne zühre fail-i küıl
değil ukuul-i felatun usul-i tekvinat
ne kaldı zann-ı tenasüh ne kaldı nar-ı mecus
değil ukuule ekaanim kıble-yi hikat
esas-ı hikmet-i asr oldu vahdet-i barı
taammün eyledi asl-ül-usul-i mutekadat
bulur gider cihet-i vahdetin umum milel
vücud-i vahdeti müsbit olunca makuulat
hudud-i hakk u vezaif muayyen ü sabit
ne kaldı cebr ü tagallüb ne kaldı keyfiyyat
hukuuk-i şahs ü tasarruf masun taarruzdan
verildi alem-i umrana başka tensikaat
ne amr zeydin esiri ne zeyd amra veli
müessis uss-i müsavata nass-ı mevzuat
münevver eyledi ezhanı intişar-ı ulum
mükemmel eyledi noksan-ı feyzi matbuat
megarib oldu dirigaa metali-i irfan
ne kaldı şöhret-i rum ü arab ne mısr ü herat
zeman zeman-ı terakki cihan cihan-ı ulum
olur mu cehl ile kaabil bekaa-yi cem'iyyat
ekşi sözlük kullanıcılarıyla mesajlaşmak ve yazdıkları entry'leri
takip etmek için giriş yapmalısın.
hesabın var mı? giriş yap