ontoloji

• temel sorunu varlık olan, felsefi disiplin.
• düşünün rüyada bir trende gözünüzü açıyorsunuz. tren türlü yerlerden geçiyor, yolcular binip iniyor. güzel manzaralar görüyorsunuz. bazen de manzara çirkin. güzel olan bir süre sonra çirkine, çirkin olan güzele dönüşüyor.
  bu rüyayı gören kişi ben bu trene neden bindim, nereden bindim ve nereye gidiyorum diye düşünürse, ontolojik bakış açışına sahiptir.
  yok trenin müdürü kim olacak, yok cam kenari benim olsun, senin koltuk benim koltuktan daha güzel diye isyanlara dalarsanız iyi uykular.
• edebi metinleri anlama çabalarında kendisine başvurulan bir anlayıştır.
  
  19. yüzyılda baumgarten, ingarden ve hartman gibi filozoflar, sanat metinlerinin ontolojik yapısı üzerine önemli çalışmalar yaparak bütün sanat metinlerinin ontolojik açıdan belirli varlık tabakalarından oluştuğunu, sanat metinlerine de ontolojik açıdan bakılabileceğini ileri sürdüler.
  
  edebi metinlerde ontoloji, metni oluşturan anlam katmanlarının incelenmesi ve bu sayede metnin büyüsünün nasıl ortaya çıkarılabileceğini araştıran bir yaklaşımdır. bu anlayışın ve diğer modern metin çözümleme yöntemlerinin divan şiirine uygulanması hakkında ilginç bir çalışma için şu makaleye bakılabilir.
• (bkz: bilgi ve varlık)
• varlık ve vavroluşla cebelleşen disiplin.
• "bir karışıklığa ya da anakronizmaya yol açmamak için, ontologia sözcüğünün, varlığın varlık olmak bakımından bilimi, neyin gerçekten var olduğuyla ilgili bilim veya genel metafizik anlamına gelecek şekilde sonradan 18. yy.da alman metafizikçisi christian wolff tarafından grekçe sözcüklerden uydurulduğunu ve geliştirildiğini anımsamakta yarar olabilir."
  
  p. simons, "metapysics: definitions and divisions"
  alıntılayan: a. cevizci
• "eğer süre varlıksa, o takdirde sürenin ontolojik yapısının ne olduğu bize söylenmelidir, ve tersine, eğer varlık sürüyorsa, varlığın içinde sürmesine imkan veren şeyin ne olduğu bize gösterilmelidir." jean-paul sartre - l'etre et le neant
  
  (bkz: ontolojik kanıt)
  (bkz: hauntology)
• "düşünüyorum o halde varım" yerine daha doğru bir ifade "varım, o halde düşünüyorum" çıkarımı olmalıydı. varlık düşünceden önce gelir. var olmayan zaten düşünemez. nirengi noktası zaten var olmaktır.
• varlık felsefesi diğer bir ifadeyle varlık bilimidir. temel konusu ve sorunu "varlık" kavramıdır. genel bir çerçeve çizmemiz gerekir ise varlıkla ve varlığın kanıtlanması ile ilgilenen metafiziğin bir dalı olan disiplindir. burada ilgilenilen husus fiziki bir varlık değildir. soyut ve geniş kapsamlı bir varlık kavramı içinde varlığı inceleyen ve var olma eylemini değerlendiren disiplindir. yani görünen ve hissedilen varlıkların arkasındaki oluşumu ve gerçekliği incelemektedir. dolayısıyla, modern bilimlerden ayrılmakta ve metafizik altında incelenmektedir. bu sebeple metafizik kavramının da incelenmesi gerekir.
  
  metafizik ,duyularla kavranamayan varlık ve olguların yapısını ve nedenini akıl ve sezgi yoluyla inceleyen felsefe disiplinidir. soyut bir evrende çalışılmaktadır. düşünce ve bilim gelişmeden önce din felsefesinden bilim felsefesine bir çok farklı disiplin de metafizik felsefesinin altında incelenmekteydi. ancak, gelişen bilim ve düşünce ile her biri ayrı birer disiplin olarak kabul edilmiştir.
  
  ontolojinin cevaplarını aradığı sorulardan bazıları şunlardır:
  
  bilgi kuramı nedir?, varlık nedir?, varoluş nedir?, fiziksel nesneler nelerdir?, bir fiziksel nesnenin var olduğu söylemini kanıtlamak mümkün müdür?, bir nesnenin özellikleri veya ilişkileri nedir ve bunlar nesneyle nasıl ilişkilidir?, var oluş bir özellik midir?, bir nesne ne zaman yok olur, ne zaman değişir?
  
  varlığın niceliğiyle ilgili görüşler:
  
  varlığı niceliksel açıdan inceleyen düşünürler birden çok görüş ortaya çıkarmışlardır. bunlar:
  
  a. tekçilik (monizm): bu düşünceyi savunanlara göre, var olan her şey tek bir gerçeklikten oluşmaktadır. thales, hegel, marx bu düşünceyi savunan başlıca monist filozoflardır.
  
  b. ikicilik (düalizm): bu düşünceyi savunanlara göre, var olan her şey aynı olarak değerlendirilemeyen iki farklı olgudan oluşmaktadır (ruh ve beden). descartes başlıca düalist filozoftur.
  
  c. çokçuluk (plüralizm): varlığın tek ya da iki değişkene bağlı olmadığını, birden çok etken ve olgunun var olduğunu savunanlar tarafından benimsenen kavramdır. empedokles plüralist anlayışa sahip bir filozoftur. burada doğa filozoflarının arkhe teorisi de söz konusudur.
  
  varlığın niteliğine ilişkin görüşler:
  
  a. varlığı "oluş" olarak kabul edenler: evrenin sürekli bir değişim ve oluş halinde olduğunu kabul ederler. herakleitos ve alfred n. whitehead tarafından savunulmuştur.
  
  b. varlığı "idea" olarak kabul edenler: varlığın ilk ve en önemli ögesi ideadır. varlık idealar ve nesneler olarak iki farklı evrende bulunmaktadır (idealizm). platon, aristoteles, farabi ve hegel tarafından savunulmuştur.
  
  c. varlığı "madde" olarak kabul edenler: bu görüşe göre var olan veya gerçek olan sadece maddedir, evrenin asıl temelidir (materyalizm). demokritos, hobbes, marx başlıca savunucularındandır.
  
  d. varlığı "hem madde hem ruh" olarak kabul edenler: idealizm ve materyalizm arasında bir bağ kurmuştur (dualizm). descartes en önemli temsilcisidir.
  
  e. varlığı "fenomen" olarak kabul edenler: bilme yeteneğinin temelinde bulunan bi-lincin belirlediği varlık fenomendir. bu görüşü savunanlara göre, varlık fenomenlerden ibarettir ve özün bilgisine sezgisel olarak ulaşılabilir (fenemenoloji). edmund husserl en önemli temsilcisidir.
  
  varlık felsefesinin temel kavramları:
  
  arkhe: töz-öz-cevherdir. bütün varlıkların ana maddesidir.
  
  metafizik: duyusal olarak algılanamayan, kanıtlanamayan varlıkları inceleyen felsefe dalıdır.
  
  madde: insan bilincinden bağımsız olarak var olan, duyularla algılanan varlık.
  
  idea: değişmeden kalan, öncesiz ve sonrasız olan, var olmak için başka bir varlığa ihtiyaç duymayan, mükemmel varlık.
• varlık bilimidir. kant'ın ontolojik yorumuna göre judgement; subject ve predicate olarak ikiye ayrılır. predicate ise real ve logical olarak ikiye ayrılır. bu üçgen üç kenara sahiptir dersek. üçgen subject, üç kenara sahip olması da predicate olur. predicate ise real olduğu zaman bunun determining bir property olması gerekir. mesela ilk verdiğimiz örnekte bu logical yani analytical judgement olur. üçgenin zaten üç kenarının olması ondan ayrılmaz bir özelliktir. yani üç kenarının olması üçgenin konseptini genişletmez. ama üçgenin iç açıları toplamı 180 dir dediğimiz zaman bu synthetical judgement olur. çünkü üçgenin konseptini genişleten bir yargı olur. ama burada kant şunu tam olarak açıklamamıştır. iç açıları toplamının 180 olduğunu bilen bir insan için bu synthetical judgement olmaz. dolayısıyla aslında syntetichal judgment bizim knowledgeımıza göre değişir. bu noktada kant var olmanın real predicate olmadığını savunur. mesela biz bir tavşan düşündüğümüzde buna sonradan tavşanın pembe olması özelliğini katarsak bu determining bir predicate olur. ama sonradan buna var olma özelliği katarsak conseptimiz değişmez. bunun real predicate olması için var olmayan pembe tavşan ile var olan pembe tavşan arasında consept farkı olması gerekir ama bu yok. eğer biz tavşan konseptinin var olmasının ayrılamaz bir özelliği, ya da baştan kabul ettiğimiz bir özellik olarak sayarsak bu sefer totoloji yapmış oluruz. yani logical predicate da olmaz. bu durumda var olmak, yani existence bir predicate olarak sayılamaz. aynı zamanda üçgenin 3 kenarının olması necessary bir jugdementtır. ama necessery judgement, necessary existence demek değildir. yani ben üçgenin 3 kenarı var diyebilirim. bu logical, analytical predicate olur. necessary judgementtır. ama buradan yola çıkarak üçgenler vardır diyemem, necessary existence a kanıt olmaz. üçgenin 3 kenarı yoktur dersem, contradictory bir arguman sunmuş olurum. ama üçgenin varlığını tamamen yok sayarsam tüm internal propertyleri de ortadan kalkacağı için contradict oluşmaz. bu noktada god is almighty dersek, necessary judgment yapmış oluruz ama bu necessary existence demek değil. var olmak bir predicate olmadığına göre de, var olmak aslında tanrının bir özelliği de demek değil. yani var olup olmaması önemli mi değil bunu tam olarak anlayamadım.