• türkiye'de ilk olarak bütçe sistemi tanzimat döneminde 6-18 şubat ve 7-19 ocak 1862 tarihli yasalarla kuruldu.genel müdürlük,bütçesini mali yılın başlangıcından iki ay önce hazırlıyor ve görüşülmek üzere bakanların,genel müdürlerin ve yüksek adalet şurası üyelerinin görüşlerine sunuluyordu.
    istikrazların ödenmesini sağlamak ve türkiye üzerinde mali denetim uygulamak için,bütçenin yapılışı ile yabancı sermaye de ilgileniyordu.ama çağdaşlarının belirttiği gibi,kararlar,ancak biçimsel olarak yerine getiriliyordu,bütçeler geciktiriliyor ve aradan zaman geçtikten sonra yayınlanıyordu,ve en önemlisi,gerçek gider ve gelirleri temsil etmiyordu.gelirlerin önemli bir kısmı toplanamıyordu,gider kalemleri de gerçekten yapılmış giderleri,özellikle sarayın giderlerini yansıtmıyordu.padişah her yıl bütçede kendine verilenden on kat daha fazla harcıyordu.birçok gider kalemleri bütçede gösterilmiyordu bile,bu giderler istikrazlarla ve yasal olmayan haraçlarla karşılanıyordu.
    savaş öncesi bütçelerinin gerçeğe daha yakın olanlarını incelersek eğer 1909-1910,1910-1911,1911-1912 yılları bütçelerine bir göz atalım.

    yıllar gelirler giderler açık
    1909-10 - 30.404.0 - 35.851.2 - 5.447.2
    1910-11 - 26.015.1 - 35.693.8 - 9.678.7
    1911-12 - 28.613.0 - 37.703.5 - 9.090.9

    belirtilen bu sayıların incelenmesinde göze çarpan ilk şey,büyük bir bütçe açığıdır.resmi verilere göre 1897-98 yıllarında açık henüz 868 bin liraydı ve bütçenin gelir bölümünün %4,6'sını oluşturuyordu.1911-12 yılında açık,gelirin %32'sine varmış bile.bütçe açığının artışı büyük ölçüde türkiye'nin borçluluğunun artmasının sonucu idi.bütçenin gider bölümü hangi kalemlere ayrıldığına bakalım.örnek olarak 1911-12 bütçesindeki giderlere bakalım 37.703.508 lira olan giderler tutarında şu kalemler yer alıyor:

    borçların ödenmesi 10.705.519
    askeri gereksinmeler 12.725.902
    dahiliye bakanlığı,bekçi,
    polis,jandarma,adalet 4.456.135
    padişahın giderleri 493.280
    maliye bakanlığı 2.559.583
    din adamlarının ücretleri 504.754
    ticaret ve nafia bakanlığı 2.106.721
    maarif bakanlığı 912.178

    belli başlı vergi yükümlüleri kimlerdi? bu soruyu yanıtlamak için bütçenin gelir bölümünü incelemeye başlayalım.28.612.978 liralık genel gelir tutarı şu kalemlere ayrılıyordu:

    arazi vergisi 2.820.319
    askeri yükümlülüklerden
    kurtulmak için verilen vergi 1.030.000
    insan başına alınan
    yol vergisi 553.938
    ağnam 2.237.107
    aşar 6.986.668
    balık tutma vergisi 201.836
    tuz ve tütün tekelleri 2.252.410

    böylece hemen tamamen köylülere düşen vergiler,16.072.778 lira ya da tüm gelirler bölümünün %56,3'ünü oluşturmaktaydı.
    ama tahsil edilen tüm diğer gelirlerin büyük bir bölümü gene köylüye düşüyordu.örneğin aşardan sonra en büyük gelir kaynağı gümrük gelirleri idi.1911-12 bütçesinde,bu gelirler,4.616.334 lira tutarında idi.ama ithal edilen malların başlıca tüketicisi köylü olduğu için,malların satış fiyatına giren gümrük vergilerinin büyük bölümünü de onlar ödüyorlardı.bazı yazarların hesaplarına göre tüm vergilerin 6/7'si köylülere,1/7'si geri kalan nüfusa düşüyordu.kent halkına düşen başlıca vergi,''temettü'' diye adlandırılan,sanatkarlara konulan vergiydi.ama bu vergiden elde edilen gelir 1911-12 bütçesinde ancak 373.007 lira tutarında idi.

    kaynak:osmanlı imparatorluğunun yarı sömürgeleştirilmesi,a.d.noviçev
hesabın var mı? giriş yap