para birimleri

• (bkz: turk para birimleri)
• peso:arjantin.bolivya,meksika,sili
  lek:arnavutluk
  $iling:avusturya
  taka:banglades
  dirhem:b.arap emirlikleri,fas
  kruzeiro:brezilya
  lev:bulgaristan
  sterlin:b.britanya,irlanda,malta,suriye
  rand:guney afrika cumh.
  florin:hollanda
  peseta:ispanya
  $ekel:israil
  yen:japonya
  forint:macaristan
  kardoba:nikaragua
  zloty:polonya
  eskudo:portekiz
  leu:romanya
  bolivar:venezuela
  dong:vietnam
  drahmi:yunanistan
• papua yeni gine : kina (keena), toea (toya)
  100 toea = 1 kina
• irlanda lirası
• osmanli zamaninda mecidiye ve hamidiye kullanilmis
• abd dolar'ı - usd
  afganistan afgan'ı - afa
  alman mark'ı - dem
  andorra frank'ı - adf
  andorra peseta'sı - adp
  angola yeni kwanza'sı - aon
  arjantin peso'su - ars
  arnavutluk lek'i - all
  avustralya dolar'ı - aud
  avusturya şilin'i - ats
  bahama dolar'ı - bsd
  bahreyn dinar'ı - bhd
  bangladeş taka'sı - bdt
  barbados dolar'ı - bbd
  belçika frank'ı - bef
  belize dolar'ı - bzd
  bermuda dolar'ı - bmd
  bhutan ngultrum'u - btn
  b.a.emirlikleri dirham'ı - aed
  bolivya boliviano'su - bob
  botswana pula'sı - bwp
  brezilya real'i - brl
  bruney dolar'ı - bnd
  bulgaristan lev'i - bgl
  burundi frank'ı - bif
  cayman adaları dolar'ı - kyd
  cezayir dinar'ı - dzd
  cibuti frank'ı - djf
  çek koruna'sı - csk
  çin yuan renminbi'si - cny
  danimarka kron'u - dkk
  dominik cum.peso'su - dop
  ekvador sukre'si - ecs
  el salvador kolon'u - svc
  endonezya rupiah'ı - idr
  estonya kron'u - eek
  etiyopya birr'i - etb
  euro - eur
  fas dirham'ı - mad
  fiji dolar'ı - fjd
  filipinler peso'su - php
  fin markka'sı - fim
  folkland adaları pound'u - fkp
  fransız frank'ı - frf
  gambiya dalasi'si - gmd
  gana cedi'si - ghc
  gine frankı - gnf
  guatemala quetzal'ı - gtq
  güney afrika rand'ı - zar
  güney kore won'u - krw
  haiti gourde'si - htg
  hırvatistan kuna'sı - hrk
  hindistan rupi'si - inr
  hollanda florin'i - nlg
  hollanda antilleri gulden'i - ang
  honduras lempira'sı - hnl
  hong kong dolar'ı - hkd
  irak dinar'ı - iqd
  ingiliz sterlin'i - gbp
  iran riyal'i - irr
  irlanda punt'u - iep
  ispanyol peseta'sı - esp
  israil yeni shekel'i - ils
  isveç kron'u - sek
  isviçre frank'ı - chf
  italyan liret'i - itl
  izlanda krona'sı - isk
  jamaika dolar'ı - jmd
  japon yen'i - jpy
  kamboçya riel'i - khr
  kanada dolar'ı - cad
  katar riyal'i - qar
  kazak tenge'si - kzt
  kenya şilin'i - kes
  kolombiya peso'su - cop
  kosta rica colon'u - crc
  kuveyt dinar'ı - kwd
  kuzey kore won'u - kpw
  küba peso'su - cup
  letonya litas'ı - ltl
  libya dinar'ı - lyd
  litvanya lats'ı - lvl
  lübnan pound'u - lbp
  luksemburg frank'ı - luf
  macar forint'i - huf
  makao pataka'sı - mop
  malavi kwaça'sı - mwk
  maldiv rufiyaa'sı - mvr
  malezya ringgit'i - myr
  malta lira'sı - mtl
  meksika peso'su - mxp
  mısır pound'u - egp
  moğolistan tugrik'i - mnt
  moritanya ouguiya'sı - mro
  mozambik metical'ı - mzm
  namibya dolar'ı - nad
  nepal rupi'si - npr
  nikaragua kordoba oro'sı - nio
  nijerya naira'sı - ngn
  norveç kroner'i - nok
  pakistan rupi'si - pkr
  panama balboa'sı - pab
  papua yeni gine kina'sı - pgk
  paraguay guarani'si - pyg
  peru nuevo sol'u - pen
  polonya zloti'si - plz
  portekiz eskudo'su - pte
  romanya ley'i - rol
  rus ruble'si - rub
  seyşel rupi'si - scr
  sierra leone leone'si - sll
  singapur dolar'ı - sgd
  slovak koruna'sı - skk
  slovenya tolar'ı - sit
  solomon adası dolar'ı - sbd
  somali şilin'i - sos
  sri lanka rupi'si - lkr
  sudan dinar'ı - sdd
  sudan pound'u - sdp
  surinam gulden'i - srg
  suriye pound'u - syp
  suudi arabistan riyal'i - sar
  şili peso'su - clp
  tanzanya şilin'i - tzs
  tayland baht'ı - thb
  tayvan dolar'ı - twd
  trinidad-tobago dolar'ı - ttdt
  unus dinar'ı - tnd
  türk lira'sı - trl
  uganda şilin'i - ugs
  ukrayna hryvnya'sı - uah
  umman riyal'i - omr
  uruguay peso'su - uyp
  ürdün dinar'ı - jod
  venezuela bolivar'ı - veb
  vietnam dong'u - vnd
  yeni zelanda dolar'ı - nzd
  yugoslav dinar'ı - yun
  yunan drahmi'si - grd
  zambiya kwaça'sı - zmk
  zimbabve dolar'ı - zwd
• tatil yerlerinde ingilizce soyle soylenir:
  
  €5.20: five euros twenty
  2.30 tl: two liras thirty
• denizli yöresinde, çal gayması yada çal kaimesi diye bilinir.
  sözlük aracılığı ile dünya literatürüne girmiş olur böylece, önemlidir aslında, bir ilçenin kendine has para birimini kullanması.
• fark etmişsinizdir, birçok ülkenin para biriminin adı, birbirine benzer. ticarette ileri gitmiş kültürlerin paraları, kendi ülkelerinin de ötesinde kullanıldığından, para birimlerinin adları yadigar kalmıştır. etimolojileri, modern ülkelerin eski süper güçlerle ilişkisini aydınlatır. alfabetik sırayla gidersek:
  
  dinar grubu: arap ülkeleri, balkanlar. adı, latince "denarius"tan gelir. denarius da, latince "onluk" anlamına geliyor. bozukluk olarak kullanılan bronz paralardan on tanesine denk geldiği için bu ad verilmiş. dinar, denar gibi türevleri mevcut.
  
  dirhem grubu: ermenistan, yunanistan (eski), arap ülkeleri. ilk hali "drachma". antik yunan'da orta değerde bir para birimi. dirham, dram gibi versiyonları var.
  
  dolar grubu: kuzey ve güney amerika'daki eski koloniler, okyanusya. tam anlamı "vadili". mevzu şu: bohemya'daki joachimsthal şehrinde basılan sikkelere, joachimsthaler deniyormuş. thal, vadi demek, joachimsthal - joachim vadisi. kısalıp thaler olmuş, thaler, tolar, daalder vs olmuş. dolar ingilizce'ye geçen hali, bu haliyle yayılmış.
  
  escudo grubu: eski ispanyol/portekiz kolonileri. escudo, portekizce'de "kalkan" demek. sikkelerin arka yüzüne "coat of arms" denen, monark ailesinin simgelerinin yer aldığı kalkan basıldığı için paraya bu ad verilmiş. "ecu", "ekü" dediğimiz paraların da etimolojisi bu.
  
  florin grubu: benelux ülkeleri, avusturya, italya, macaristan. fiorino'dan geliyor, toskana bölgesinin para biriminin adı, "floransa" dediğimiz bölgeye atfen fiorino imiş. macar forinti de alakasız gibi görünse de, bu kökenden geliyor.
  
  franc grubu: fransa, isviçre, eski koloniler. ortaçağ fransasında, franc fransız krallarının altın parası olarak basılmış. adı üstünde, frank demek.
  
  gulden grubu: benelux ülkeleri, almanya. felemenkçe "altın" demek, "golden" ile akraba. ilginç olan şu, mesela polonya "zloti"si, etimolojik olarak gulden'e akraba değil. ama zloti, lehçede "altın" anlamına geliyor. bu tür benzerliklere etimolojik akrabalık değil, "calque" denir.
  
  kron grubu: doğu avrupa, iskandinavya. ingilizce'deki "crown" yani "taç" sözcüğüyle akraba. corona, korona, koruna, krona, krone varyasyonları mevcut. paranın "taç" yani kraliyet tarafından basıldığını anlatıyor.
  
  leo grubu: doğu avrupa, balkanlar. leva, lek, leu (lei) gibi varyasyonları var. "leo" yani "aslan" sözcüğüyle akraba. basılan paralarda kraliyet simgesi aslan yer aldığı için para birimlerine ad olmuş.
  
  lira grubu: türkiye, italya, doğu akdeniz. livre, lira, lire, liret gibi türevleri var. "libre" ile akraba. bir poundluk ağırlığın adıymış, bir pound ağırlığındaki gümüş paranın da adı olmuş.
  
  mark grubu: almanya, doğu avrupa, iskandinavya. mark, işaret demek. sınır işareti anlamına da geldiğinden, ülkeyi tanımlayabilir mesela; denmark, dane'ların ülkesi demek. mark, marka, markka gibi versiyonları var. eskiden çaycıya "marka" verirdik, aynı anlamda. üzerinde işaret taşıyan para anlamına geliyor. (markiz de akraba bununla. markiz, bir "mark" bölgesini, yani sınır bölgesini yöneten asilzadedir.)
  
  peso grubu: güney amerika, eski koloniler. peso, latince pensum'dan geliyor: ağırlık demek. pezo, pezoto, pezeta gibi türevleri var.
  
  pound grubu: eski ingiliz kolonileri. pound, adı üstünde ağırlık birimi. bir poundluk değerli cevher içeren paranın adıymış.
  
  real grubu: eski portekiz kolonileri, arap ülkeleri. ingilizce "royal" ile akraba, latince "regalis"ten geliyor. real, ispanyolca "royal" demek, saltanata ait olan anlamında. sikkeyi kral bastırdığından, adı real olmuş. riyal de buradan geliyor.
• ulkemizde sikca yapilan para birimlerinin satin birim olarak satin alma gucunun esit oldugu konusunda bir algi var malesef. bir cok insandan duymussunuzdur: "adamlar 20.000 birimleriyle araba aliyorlar abi, biz 20.000 birime ancak iyi bir bilgisayar alabiliyoruz."
  
  bu yaklasimda cok temel bazi problemler bulunmaktadir. her ulkenin enflasyonu (mal ve hizmetlerin yerel para birimi cinsinden degerinin artmasi), deflasyonu (lokal para birimlerinin degerinin dusmesi) birbirinden farklidir.
  
  daha teorik bir ornek vereyim:
  2 hayali ulkemiz var. birinin adi a, digerininki b.
  a ulkesinde tek gecerli bir maas var, ve 1000adolari. satilan da tek bir urun var, o da ekmek. 1adolari.
  b ulkesinde ise tek gecerli bir maas var, ve 1000bdolari. satilan da tek bir urun var, o da ekmek. 1bdolari.
  ıki ulke vatandaslari da aylik 1000 ekmek alabiliyor. hatta capraz kur da 1adolari=1bdolari
  
  bunu hayali bir ornek ile anlatalim:
  aradan 10 sene gecti, ve bu ulkelerin bazi dinamikleri degisti:
  a ulkesinin dinamikleri hic degismedi. enflasyon da yok, devaluasyon da, maaslar da hic artmadi. a ulkesindekiler hala 1000ekmek aliyorlar.
  b ulkesinde ise ilk 5 senede ekonomi cok kotu yonetildi. ve enflasyon cok yuksek geldi, ama ikinci 5 senede inanilmaz bir ekonomik basari ile ekmek uretme teknolojisi degisti. su anda b ulkesindekilerin maasi 25000bdolari. ekmegin fiyati da 20bdolarina cikti.
  ve capraz kur da 1adolari =30bdolari oldu.
  hangi ulke daha zengin?
  capraz kura baktigimizda a ulkesi, b ulkesinin para birimine gore daha cok para kazaniyor, ama o kadar ekmek alamiyorlar.
  ama reel urunlere baktigimizda a ulkesi 1000 ekmek alabilirken, su anda b ulkesindeki vatantas 1250 ekmek alabiliyor.
  
  simdi de daha gercekci bir ornek uzerinden gidelim. 1 dolarin degerini chf (yani isvicre franki ile karsilastiralim) 2000 yilinin basinda yaklasik 1.7 chf 1 usd ediyormus.
  su anki degeri ise 0.9 chf 1usd ediyor.
  bu bilgi bize ne veriyor?
  
  acikcasi ne amerika birlesik devletlerinde yasayan birinin zenginlesecegini, ne de isvicrede yasayan birinin zenginlestigi konusunda bir fikir vermiyor. neden mi?
  
  cunku aradan gecen 20 senede abd'de ve ısvicre'deki enflasyonlari da araya koymamiz gerekiyor. 2000 basinda 1000 dolar ile alinanlari ortaya koyup, isvicredeki 1700 frank ile alinanlari ortaya koymamiz. sonra da ayni sepetleri ne kadara aldigimiza bakilmasi gerekiyor.
  
  eger 1000 usd'ye abd'de alinabilecek sepetle hala 1000 usd ile alinabiliyorsa (bir degiskeni sabit tutmam anlasilmasini kolaylastiracagi icin sabit tuttum, yoksa abd'de de enflasyon bulunuyor.), ve su anda ısvicrede ayni sepet 1500 franka alinabiliyorsa. frank reel olarak deger kazanmistir. ama bu de isvicrenin daha refah oldugu anlamina gelmez. alinan maaslarin artisini da goz onune almak gerekir.
  
  tum bu sebeplerden dolayi, malesef 1 para birimi ile bir diger para birimini ayni kefeye koyup tartismak dogru degildir.
  
  usd ile frank goreceli olarak birbirine yakin ilerlemisler, ama ayni ornegi, thai bahti, singapur dolari, ya da turk lirasi gibi daha oynak hareket eden para birimleri ile karsilastirdigimizda iyice analiz anlamini yitirmektedir.