pers

• (bkz: #7092019)
  
  persler kürt değildir ama kürtler ile persler akrabadır^*. sonuçta kürtler de bir iran kavmidir^**, dilleri olsun kültürleri olsun persler (ya da farslar) ile yakındır. farsça ile kürtçe'nin birbirine yakın olması da bu sebep iledir. fakat yine de, perslik ve kürtlük iki ayrı şeydir.
  
  kürt milliyetçileri, tıpkı bu yüzyılın başında almanya'da nazilerin ve daha bir çok milliyetçi ideologların yaptığı gibi (örneğin güneş dil teorisi), bir ulus yaratma ideolojisi uğruna kendilerine sahte tarih yazmaya çalışırken, bir persleri, bir medleri, o da olmadı asurluları^* sahiplenmeye çalışıyorlar.
  
  tabii tek farkla, her zaman olduğu gibi, çağı yüz yıl geriden takip ederek. birilerinin, bu ideolojilerin yüz yıl önce moda olduğunu bunlara hatırlatması gerek.
• mö. 555 yılı civarında günümüzün iran topraklarındaki med hakimiyetine, son med kralı astyages'i yenerek son veren 2. kiros'un kurduğu imparatorluktur.
  kiros uzun süredir kargaşa içinde bulunan iran topraklarındaki med kavimlerini birleştirerek devletinin etki alanını kızılırmak havzasına kadar genişletti. aynı dönemde anadolunun batısını kontrol eden lidya devletine son vererek kralı kroizos'u esir aldı (mö 546). kiros hükümdarlığının kalan süresi içinde batı anadoludaki ion şehir devletlerini ve tüm ortadoğu'yu ele geçirdi. 529'da başa geçen oğlu kambizes döneminde pers imparatorluğu mısır'a hakim olmasının yanında devlet yönetiminde de bir düzene ve yapılanmaya kavuştu.
  imparator dareios dönemine damgasını mö 500'de çıkan ionya ayaklanması vurdu. miletos'un başını çektiği ve kara yunanistanı tarafından desteklenen ayaklanma bastırıldıktan sonra (mö 493) dareios ilk yunanistan seferini başlattı. mö 490'da maraton ovasında yenilen dareios'un orduları imparatorun yunanistan hakimiyeti ümitlerini suya düşürmüş olacaklardı.
  mö 486 yılında babası dareios'un ölümü ile tahta geçen xerxes belki de imparatorluğun en güçlü döneminde yönetimini üstlenmiştir. 483 yılında babasının başladığı seferi bitirmek amacıyla yunanistan üzerine karadan ve denizden bir sefere başlayan xerxes artemision'da yunan donanması tarafından durdurulunca karadan yarımadayı ele geçirmek için termophylae'de mevzilenen sparta birlikleri üzerine yürüdü. kendilerinden kat kat güçsüz sarta güçlerini yenmelerine ramen bunu takip eden deniz savaşında salamis'de yunan donanmasına yenildi (mö 480). bir yıl sonra pers orduları pleteia'da da yunan müttefik güçlerine yenilerek yarımadayı ele geçirme umudunu yitirdiler.
  takip eden yıllarda pers imparatorluğu attika - dalos ittifakı ile mücadele etse de bir daha batıya xerxes döneminde gerçekleşen seferin bir benzerini düzenleyemedi. diğer yandan yunanistan'ın kuzeyinde giderek güçlenen makedonya krallığı büyük iskender önderliğinde doğuya, pers imparatorluğu üzerine bir sefer düzenledi (mö 334). aynı yıl granicus'da, 333'de issos'da ve 331 yılında da gaugamela'da iskender'e yenilen pers imparatoru 3. dareios imparatorluğun son imparatoru olacak ve iki yüzyıl boyunca ortadoğuyu yöneten pers imparatorluğu makedonya işgali ile mö 330 yılında yok olacaktı.
  pers imparatorluğunun dünya tarihi için belki de en önemli özelliği yerel yönetim teşkilatı ve yapılanmasını ilk kez bu denli başarılı bir şekilde gerçekleştiren imparatorluk olmasıdır. her biri doğrudan imparatorluğun başkenti persopolis'e bağlı olan ve satraplık adı verilen eyaletler ile yerel yönetim sorunlarının üstesinden geliyordu imparatorluk. satraplık sisteminin en önemli artısı pers imparatorluğu gibi çok uluslu bir devletin her parçasının o bölgenin halkından olan bir satrap (vali) tarafından yönetilmesine izin vermesidir. bunun dışında eyaletlerin imparatora karşı sorumluluğu sadece vergi vermek, savaşlara asker göndermek ve bağlılık bildirmek ten ibaretti. bu şekilde çıkabilecek iç karışıklıkların büyük ölçüde önüne geçiliyordu.
  pers kültürü imparatorluk yıkıldıktan sonra da var olmayı sürdürmüş ve iskender'in seferi sonrasında meydana gelen hellenizm kültürünün temel taşlarından birini teşkil etmiştir. bununla birlikte pers imparatorluğu tüm antik çağın ele geçirdiği toprak miktarı, yönetimindeki halkların çeşitliliği, askeri ve idari gücü ve kültürel atılımı göz önüne alındığında en köklü ve başarılı uygarlıklarından biridir.
• m.ö. 6. yüzyılda pers kralı cyrus (türkçesi keyhüsrev yanılmıyorsam) med devletini de sınırlarına katarak -ki kendisi lidya devletini de yıkarak orayı satraplık (yönetim) merkezi yapar-achaemenid (türkçesini bilmiyorum) imparatorluğunu kurar. achaemenid adı da krallık hanedanının kurucusunun isminden gelir. bu devlet tarihte şimdiye kadar var olmuş en büyük devlet olarak geçer. sınırları dahilinde iran, anadolu, suriye, mısır, mezopotamya, hindistan'ın bir kısmı, kafkasya, kazakistan'a kadar orta asya vardır. ilk başkentleri psargadae (cyrus kurdu) sonraki başkentleri de susa'dır (torunu darius -dara- kurdu), persepolis ise dinsel merkezdir. en büyük yenilgilerinden birini m.ö 5. yüzyılda anakara yunanistandaki yunan şehir devletlerine karşı alırlar (maraton savaşı). iskenderle m.ö. 333'teki issos savaşı ile yıkılıp iskenderin hellenistik krallığına dahil olur.
• arap denince bizden cok sinirlenen iranli kisiye nesin sen peki? diye sorulunca verdigi cevap.
• milattan sonra 200'lü yıllardan sonra hızlı bir gelişim göstermiş ve bir çok büyük devletin (özellikle roma imparatorluğunun) sarsılmaya başladığı dönemde uygarlıklarını tekrar canlandırmışlardır. bu noktada askeri anlamda en önemli etkilerden biri, güçlü atlarının üzerinde yaylarını kullanan yeni süvarilerin bu bölgede yetişmeye başlamasıdır.
  
  yonca'nın^*atları beslemek konusunda oldukça büyük öneme sahip olduğunun anlaşılması ve bu bitkinin at beslemek amacıyla ekilip biçilmeye başlamasıyla; zayıf atlarıyla saldırılar düzenleyen göçebelere, zırh taşıyabilen güçlü atlarıyla karşılık verebilen yeni bir süvari biçimi ortaya çıkmıştır. ne var ki, bu süvariler atlarını besleyebilmek ve kendi geçimlerini sağlayabilmek için bölgede yaşayan köylülerin emeğine ve toprağına muhtaç kalmışlardır. bu durum köyleri ve şehirleri göçebe saldırılarına karşı koruyan, fakat varolabilmek için köylülerin ve şehirlilerin desteğine ihtiyaç duyan yeni bir asker biçimi ortaya çıkarmıştır. bölgenin siyasal ve toplumsal yapısı bu asker grubunun elindeki gücü kullanarak merkezi otoriteden ve kendilerini besleyen köylülerden bağımsız davranmasını ve isyan çıkarmasını büyük ölçüde engellemiş ve sonunda orta-kuzey asyadan gelip yerleşik yaşamı tehdit eden akınları durdurabilecek dağınık bir ordu kurulmasını sağlamıştır.
• fars ile aynı şeydir.
  farslar arap alfabesini benimsemeden önceki arap alfabesinde p harfi yoktur.
  onun için pers yarine fars demişler, öyle de kalmıştır.
  pers'in e'si ile fars'ın a'sı aslında aynı harftir. (bkz: kapalı e)
• tavla gibi bir oyunu bulan insanlara verilen ad.
• ilk kez posta te$kilatini kuran medeniyet .
  (bkz: satraplik) .
• çok ilginç adetleri var. öncelikle belirtmek gerekiyor ki bu insanlar içmeyi çok severmiş. mesela bir konuda bir karar sarhoşken verildiyse ayıkken bir daha konuşulur, o zaman tamam denirmiş. işin ilginç tarafı bir karar ayıkken verildiyse bir de sarhoşken konuşulur eğer o zaman da tamam denirse karar kesinlik kazanırmış.^*
• kraliyet saraylarını anlatan bir belgeseli ağzım açık dibim düşük izlediğim imparatorluk.