pir sultan abdal

• ağzın bal yesin dediğim ustam, pirim, sultanım, abdalım, yoluna kurban olsunlar. bazen onu anlamamak insanı deli eder. şöyle ki;
  
  demirin üstünde karinca izi
  karanlik gecede görsün de gelsin
• idam fermanı şu şekilde duyurulmış ozan;
  
  "ey ahali
  duyduk duymadık demeyin
  padişah düşmanı, vatan haini
  banaz köyünden koca haydar namıyla mağrur bir kişi
  ilkin recmedilecek sonra asılacaktır
  ey ahali
  duyduk duymadık demeyin"
  
  yani anlayacağınız bu "vatan haini" olma hali, birilerince hep kullanılan bir kozdur. egemen iseniz ve size direniyorsa birileri en etkili yol, "vatan haini" yaftası asmaktır boynuna...
• recmle idam edilmiş güzel şahsiyet.
  
  recm esnasında müridlerinden biri pir sultana taş atması için zorlanır. mürid ise omuzlarına kadar toprağa gömülü pir sultana bir gül atar. bunun üzerine pir sultan:
  
  "düşmanın attığı taş bana dokunmaz; dostun attığı gül yareler beni." demiştir.
• rivayete göre gerçek ismi haydar olan pir sultan abdal, küçük yaşta koyunları dağda otlatırken bir kayaya dayanıp uykuya daldığında bir ihtiyar görür. rüyasında ihtiyarın teki kendisine sırasıyla bir testi su ve elma verir. önce testiden suyu içip sonra da elmayı yer haydar. daha sonra ihtiyarın avucunun içindeki pırıl pırıl yeşil lekeyi farkeder. hemen çakar elbette karşındakinin hacı bektaş veli olduğunu. sarılır elini öper. hacı bektaş veli de minik haydar'a pir sultan abdal ismini verir ayrıca "sözüne söz söylenmeye! sazına saz çalınmaya!" gibi beylik bless büyüleri de atar üstüne. küçük haydar uyanınca köye gider büyüklere rüyasını anlatır. köylüler de eline bir saz verir. pir başlar tellere vurmaya.
  
  arzuladım size geldim
  hünkâr hacı bektaş veli
  eşiğine yüzüm sürdüm
  hünkâr hacı bektaş veli
  
  pir elinden dolu içtim
  doğdum elinize düştüm
  ak cenneti gördüm geçtim
  hünkâr hacı bektaş veli
  
  güvercin donunda duran
  cümle eksikler bitiren
  beş taşı şahit getiren
  hünkâr hacı bektaş veli
  
  kırk budak’ta şem’a yanar
  dolusun içenler kanar
  âşıkların semâ döner
  hünkâr hacı bektaş veli
  
  bahçende gördüm gülünü
  erenler sürsün demini
  imam rıza’nın torunu
  hünkâr hacı bektaş veli
  
  balım sultan er köçeği
  keser kılına bıçağı
  cümle erenler gerçeği
  hünkâr hacı bektaş veli
  
  pir sultan’ım gerçek veli
  erenlerden çekmem eli
  on iki imam’ın yolu
  hünkâr hacı bektaş veli
  
  gel zaman git zaman dergahını kurar. öğrencilerinden birisi de hızır ismindedir. bir gün pirine kendisine icazet vermesini ve devlet katına çıkmak istediğini söyler. pir sultan ise eğer ona icazet verirse gelip kendisini asacağını söyler. hızır üzülür, kızarır, bozarır, yeminler eder sonunda icazeti kapar. yıllar geçer hızır aldığı icazet ile sivas'a vali olarak atamıştır.
  dönem de kıllı dönem. osmanlı, şah ismail'in yanında duran türkmen alevilerini ezmeye başlamıştır. neyse.
  bu hızır'ın iki kadısı varmış. birisi ak kadı diğeri de sarı kadı. bu şerefsiz papikçiler rüşvet, adam kayırma, uyuşturucu ve beyaz kadın ticareti gibi her işi kovalarlarmış. geceleri de torba tutarlarmış.
  
  pir sultan da iki köpeğine kara kadı ve sarı kadı isimleri vermiş. pir sultan'ı sevmeyenlerden birisi de gidip bunu hemen kadılara yetiştirmiş. tak getirmişler makama. "la napıyon sen?" demişler. pir sultan da "olum siz götün önde gideni değil misiniz? bunu bilmeyen mi var liboşlar?" demiş. üstüne de "benim köpeklerim yine sizden iyidir haram lokma yemez onlar" diye eklemiş. kadılar da "hadi bea olur mu öyle şey" demiş. pir sultan da bir kaba haram bir kaba da helal yemek koydurup. taa ordan köpeklerini çağırmış. keratalar da patileri kadılık makamının mermerlerinde tıkırı tıkkırıkı sesler çıkarıp koşup gelmiş. kapları şöyle bir koklamışlar ve haram kabı bırakıp helale yönelmişler.
  
  işte bu noktada olay soğumadan pir sultan yine vurmuş sazın teline:
  
  koca başlı koca kadı
  sende hiç din iman var mı
  haramı helâli yedi
  sende hiç din iman var mı
  
  fetva verir yalan yulan
  domuz gibi dağı dolan
  sırtına vururum palan
  senin gibi hayvan var mı
  
  iman eder amel etmez
  hakk’ın buyruğuna gitmez
  kadılar yaş yere yatmaz
  hiç böyle kör şeytan var mı
  
  pir sultan’ım zatlarımız
  gerçektir şöhretlerimiz
  haram yemez itlerimiz
  bu sözümde yalan var mı
  
  kadılar da bunu duyunca iyice ezilmişlet. pir de mekandan ayrılmış.
  
  hani dedim ya zaman kötü. osmanlı ile safeviler kapışıyor. anadolu'nun çoğunluğunu oluşturan türkmen alevileri de genelde şah ismail'in yanında. statükonun savunucusu, neredne geldiğini unutan hızır hınzırı ise devlet yalakası yapısı ile müftü'den "şiirlerde bundan sonra şah ismail adı geçmeye!" şeklinde bir fetva alır. pir bu fetvayı duymuş. yüreğine bir sıkıntı düşmüş. almış sazı eline:
  
  fetva vermiş koca başlı kör müftü
  şah diyenin dilin keseyim deyü
  satır yaptırmış allah’ın laneti
  ali’yi seveni keseyim deyü
  
  şer kulların örükünü uzatmış
  müminlerin baharını güz etmiş
  on ikiler bir arada söz etmiş
  âşıkların yayın yasayım deyü
  
  hakk’ı seven âşık geçmez mi candan
  korkarım allah’tan korkum yok senden
  ferman almış hıdır paşa sultan’dan
  pir sultan abdal’ı asayım deyü
  
  hızır paşa bunu da duymuş haliyle. pir sultan'ı makamına getirmiş. geldiğinde bir yalakalıklar, bir şirinlikler, ayağa kalkmalar, kanepe ikram etmeler, ilk kapağı ona vermeler falan. tabii pir hiç birisine elini dokundurmamış. paşa sorunca da pir ayarlı ve atarlı cevaplar vermiş üzerine de kadı olayını anlatmış. hızır'a da ağır girmiş. hızır da sinirlenmiş pir'i hapse attırmış. bir süre sonra ğişman olmuş. getirtmiş pir'i huzuruna. eğer içinde şah geçmeyen üç şiir söylerde kendisini affedeceğini, zamanında çok ekmeğini yediğinden falan bahsetmiş.
  
  pir sultan da "tamam lan!" demiş ve vurmuş sazın teline:
  
  hızır paşa bizi berdâr etmeden
  açılın kapılar şah’a gidelim
  siyaset günleri gelip yetmeden
  açılın kapılar şah’a gidelim ,
  
  gönül çıkmak ister şah’ın köşküne
  can boyanmak ister ali müşküne
  pirim ali on’ki imam aşkına
  açılın kapılar şah’a gidelim
  
  her nereye gitsem yolum dumandır
  bizi böyle kılan and ü amandır
  zincir boynum sıktı halim yamandır
  açılın kapılar şah’a gidelim
  
  yaz selleri gibi akar çağlarım
  hançer aldım ciğerciğim dağlarım
  garip kaldım şu arada ağlarım
  açılın kapılar şah’a gidelim
  
  ilgıt ılgıt eser seher yelleri
  yâre selâm eylen urum erleri
  bize peyik geldi şah bülbülleri
  açılın kapılar şah’a gidelim
  
  biz taze sevgidir yeni beğendim
  anam atam yoktur vere öğüdüm
  kıyman beyler kıyman ben genç yiğidim
  açılın kapılar şah’a gidelim
  
  pir sultan’ım eydür mürvetli şah’ım
  yaram baş verdi sızlar ciğergâhım
  arşa direk direk olmuştur ahım
  açılın kapılar şah’a gidelim
  
  hızır da kızmış. "piiiir piiir" demiş "sen yanlış havalardan çalıyorsun! dikkatli ol" demiş. pir sultan abdal hazretleri de hafifçe gülümseyip aynı şekilde iki bol şahlı daha yapmış ortaya. burada bir ara verip "heeyyy be senin yanında gandalf kimdir? fizban kimdir? aslan pirim, sultanım" demek istiyorum. çevredikler de böyle cesurca yaklaşımlara yabancı olduklarından hızır'a vermişler gazı vermişler gazı. "hızır paşam n'oldu? koca hızır bir kızılbaş'ı susturamıyor mu yani?" hızır da almış gazı. "tiz götürün şunu burdan yarın sabah da sallandırın!" diye buyurmuş.
  
  öteki gün hızır'ın adamları pir sultan abdal'ı asacakları yere götürürken pir eşi, dostu arkasından çok ağlamasın ağıt yakmasın diye bir türkü çığırmış.
  
  bize de banaz’da pir sultan derler
  bizi kem kişi de bellemesinler
  paşa huddamına tenbih eylesin
  kolum çekip elim bağlamasınlar
  
  hüseyn gazi binse gelse atına
  dayanılmaz çarh-ı felek zâtına
  benden selâm olsun ev külfetine
  çıkıp ele karşı ağlamasınlar
  
  ala gözlüm zülfün kelep eylesin
  döksün mah yüzüne nikap eylesin
  ali baba hak’tan dilek dilesin
  bizi dâr dibinde eğlemesinler
  
  eğer ali baba söze uyarsa
  ferman büyük yerden beyler kıyarsa
  ala gözlü yavrularım duyarsa
  al’ın çözüp kara bağlamasınlar
  
  surrum işlemedi kaddim büküldü
  beyaz vücudumun bendi söküldü
  önüm sıra kırklar şah’a çekildi
  daha beyler bizi dillemesinler
  
  pir sultan abdal’ım coşkun akarım
  akar akar dost yoluna bakarım
  pirim aldım seyrangâha çıkarım
  yıldızdağı seni yaylamasınlar
  
  pir sultan abdal tam asılcağı sırada hızını ve gazını alamayan hızır paşa yeni bir buyrukla gelmiş. "bu hain asılmadan önce herkes onu taşlaya" diye buyurmuş. herkes korkusundan taşları atmaya başlamış ama üzerinde 20. level bard büyüsü protection from stone büyüsü olan pir sultan'a taşlar isabet etmemekteymiş. pir sultan'ın kalabalık arasında bulunan can dostu, çocukluk arkadaşı ali baba da korkmuş ama taş atmaya gönlü el vermediğinden bir gül atmış çaktırmadan. işte o gül isabet etmiş pir sultan'a ve çok üzülmüş. son demesini ve bana göre de en acı en sitemkar olanını söylemiş pir sultan.
  
  şu kanlı zâlimin ettiği işler
  garip bülbül gibi zâreler beni
  yağmur gibi yağar başıma taşlar
  dostun bir fiskesi pareler beni
  
  dar günümde dost düşmanım bell’oldu
  on derdim var ise şimdi ell’oldu
  ecel fermanı boynuma takıldı
  gerek asa gerek vuralar beni
  
  pir sultan abdal’ım can göğe ağmaz
  hak’tan emrolmazsa rahmet yağmaz
  şu ellerin taşı hiç bana değmez
  ille dostun gülü yaralar beni
  
  hızır bunu da duyunca hemen ipin çekilmesini emretmiş. pir sultan hazretleri de ipin ucunda acı içinde iki titreyip sallanıp ruhunu teslim etmiş. herkes dağıldıtkan sonra ali baba acı içinde pirin ayaklarına sarılıp kanlı göz yaşları dökmüş.
  
  ancak, bir gün sonra gidenler görür ki ipin ucunda pirin bedeni değil sadece bir köpek sallanmaktadır.
  
  //aslında burada bir ara vermek istiyorum. bu hikayenin sabahattin eyüboğlu'nun derlemesinde köpek falan yok. ipin ucunda pir'in hırkası var ama asım bezirci bu köpek hikayesini de anlatmaktadır. ben köpekli hikayenin daha eğlenceli olduğuna inanarak eksik bölümleri de eyüboğlu'nun naifliğine bağlayarak devamına giriyorum.
  
  daha sonra zaten "ben hicaz yolunda gördüm", "hayır ben malatya taraflarında gördüm" diye söylentiler başlar. hızır da hemen askerlerini gönderir. pir'i kızılırmak taraflarında bir köprünün öteki ucunda görürler. pir sultan gürül gürül bir ses ile "eğil köprü eğil" der. köprü de pirin sözünü dinleyerek sulara gömülür. askerler korkup geri çekilir.
  
  pir sultan artık şah'ına kavuşmak dileği ile iran yoluna koyulur. bu arada işlenen büyük günahtan dolayı sivasta hiç bir ateş yanmamaktadır. yolda karşılaştığı birisinin sorması üzerine pir sultan abdal olduğunu söyler. o kişi de kendisinden sivas'ta ateşlerin tekrar yanması için nefes vermesini rica eder. pir sultan da nefesi verip eğer hızır yezidi gider de ölü köpeğin -affedersiniz- dübüründen üflerse ateşlerin tekrar yanacağı şeklinde bir tarif verir.
  
  sivas'a giden bu adam da duyduklarını hızır'a anlatır. hızır da ne yapsın el mahkum ölü köpeği getirtir. yüzünü hafif ekşiterek dübüre üfler. ölü köpek dile gelir ve "pir sultan!" diye bağırır. ikinci üfleyişte "can sultan!" sonuncusunda ise "yan sultan!" der. sivas'ta tüm ateşler tekrar yanmaya başlar.
  
  pir sultan da bu arada horasan'a varıp şah'ın makamına çıkmış. "hayırdır ne geldin anadolu sofusu?" diye sormuşlar. pir de başlamış söylemeye:
  
  zahir bâtın on’ki imam aşkına
  aman şah’ım mürüvvet deyü geldim
  pirim nazar eyle şu ben düşküne
  aman şah’ım mürüvvet deyü geldim
  
  bakmaz mısın cesedimin nârın
  elim ermez oldu cihan kârına
  yüzüm yerde geldim durdum darına
  aman şah’ım mürüvvet deyü geldim
  
  hacı bektaş oğlun günahkâr gördüm
  aradım isyanı özümde buldum
  yüzümün karasın elime aldım
  aman şah’ım mürüvvet deyü geldim
  
  erenler yolundan bir taş kaldırdım
  gönül bahçesinde gülün soldurdum
  bugün eksikliğim nefsi öldürdüm
  aman şah’ım mürüvvet deyü geldim
  
  pir sultan’ım eydür karşımda durma
  gidip münkirlere yol erkân kurma
  alnımın karasın yüzüme vurma
  aman şah’ım mürüvvet deyü geldim
  
  horasan'da da fazla kalmayan pir sultan abdal erdebil'e geçer ve orada ölüp, gömülür.
• abdal olduğu için asılmıştır.
• şiir, resim, müzik ile pek alakadar olmayan, ne yazık ki çok uğraşsa da sevemeyen, sims 3'te bile yarattığı karaktere kafadan -oynayanlar bilir- can't stand art traitini alan bir insanım ama ezbere bildiğim ilk "şiir" kendisinindir. buyurun paylaşalım.
  
  ben de bu dünya'ya geldim geleli
  emanetten bir don giymişe döndüm
  sahibi çıktı da elimden aldı
  yüce dağ başında buymuşa döndüm
  
  o yar geldi geçti geri bakmadı.
  hendekler kazdırdım sular akmadı
  çok yuva bekledim cücük çıkmadı
  boş yuva beklemiş yoz kuşa döndüm
  
  pir sultan abdalım bu dünya fani
  baştan başa kim sürdü bu devranı
  yarin bir çift sözü üşüttü beni
  yüce dağ başında donmuşa döndüm
  
  hatta bunu bir de "ey gidi karadeniz karadeniz/suların ne karadadır karadeniz" şarkısının bestesiyle söylerdim. zaten ikisi de 11 heceli türk şiiri.
  umut sarıkaya'nın aşkımızın meyvesi aytek karakterini neden o kadar sevdiğimi şimdi anlıyorum. hayır, cidden, evde de yoktu böyle muhabbetler. garip.
• türkülerinde, dost kavramını hakkıyla kullanan büyük halk ozanı.
• (bkz: münacat/#20259470)
• 1967'den beri binlerce kez oynanmis tiyatro oyunu bu sefer mahmut gokgoz kaleminden ve istanbul devlet tiyatrosu tarafindan sahnelenmekte. pir sultan abdal'i oynayan okday korunan ise gercekten dokturmekle mesgul.
• sadri alışık tiyatrosu'ndan cem özer, sadık gürbüz ve melike öcalan'ın başrollerinde olduğu müthiş tiyatro oyunu. oyun kısaca pir sultan abdal'ın yaşamını anlatıyor ama daha çok odaklanan şey devletin gizli kapılarının ardında yenen rüşvetler, dönen oyunlar, köylünün hakkının sömürülmesi gibi olaylar.
  
  tiyatro bir müzikal havasında ilerliyor. nefeslerin basitleştirilmemiş olmasından dolayı oyunun anlaşılması bazen zor oluyor. bal hatun(melike öcalan) ve pir sultan abdal'ın(cem özer) karşılıklı hızlıca dönerek şiir okudukları sahne en etkileyici sahne bence. ancak bir ara cem özer yere düştü, vallahi anlamadım oyunun bir parçası mıydı yoksa kendisi mi düştü. aslında oyun boyunca baya rahatsız gözüküyordu, o gün hasta filan olması olası.
  
  bir de devlet büyükleri pir sultan abdal'a "içinde şah olmayan bir nefes söyle seni serbest bırakalım" diye şart koştuktan sonra okuduğu nefeste yaklaşık 9 kere şah deyip hızır paşa'yı dumur ettiği sahnede cem özer "şah'a gidelim" leri o kadar güzel söyledi ki tüm salon gaza geldik neredeyse herkes ayaklanıp "şah'a gidelim" diye bağıracaktı. tabi en önde oturan bizlere yolladığı tükürükleri de cabası.
  
  ancak cem özer ve melike öcalan'ın oyunculukları ergün demir(rum tefeci olarak) ve yusuf atala(osmanlı kadısı) tarafından çok çok gölgede kaldığını söyleyebilirim.
  
  songün öden de vardı izleyenler arasında, çok sempatikti havalara girmedi ben de burdayım diye. ee daha ne isteyek, gidin görün bence efenim.