promete

• yunan mitolojisinde güneşten ateş çalarak insanlığa dağıtan bu yüzden zeus tarafından her gün bir kartal tarafından ciğerleri yenip sabaha iyileşmesi ve aynı işkencenin ertesi günler de tekrarlanması şeklinde cezalandırılmıştır. tevfik fikret'in de aynı isimli şiirini bu efsaneden etkilenerek yazdığı bilinmektedir.
• duy yüreğinde her dakika
  ateşten gagasını büyük hasretin,
  kendi kendine durmadan şunu de:
  neden onlar gökte, ben çukurda?
  neden güler bana dünya âlem?
  ben neden iki gözü iki çeşme?
  yükselmek göklere, gülmek gibi var mı?
  bir gün açarsa gözünü şu hasta vatan,
  ne varsa yüklen getir bilimin dört bucağından,
  gelecek günlerinin bilinmeyen elektrikçisi
  aydınlığa, bolluğa susamış halkın.
  uyuşukluğu yok eden ne varsa getir,
  yüreği, özü, kafayı besleyen,
  durma, onlara can ver, can.
  o masallar kahramanı örnek olsun sana,
  hani kutsal ateşi çalmış getirmişti gökten.
  kimsin, nesin, bilmesin vatsın seni bir tek insan!
• orjinali;
  kalbinde her dakika su ulvi tahassürün
  minkaar-l atesini duy, daima düsün;
  onlar niçin semada, niçin ben çukurdaylm?
  gülsün neden cihan bana, ben yalnlz aglaylm?..
  
  yükselmek asmana ve gülmek ne tatll sey!
  bir gün su hastallkll vatan canlanlrsa... ey
  müstak-l feyz ü nur olan ati-i milletin
  meçhul elektrikçisi, aktar-l fikretin
  yüklen, getir -ne varsa- biraz meskenet-fiken,
  bir parça ruhu, benligi, idraki besliyen
  esmar-l bünye-hizini; bos durmasln elin.
  gör daima önünde esâtîr-l evvelin
  gökten deha-yl nar-l çalan kahramanlnl...
  varsln bulunmasln bilecek nam ü sanlnl.
  
  tevfik fikret'in kendi içindeki ikinci dönemindeki gizli bir başkaldırı taşıyan şiiri. şiirde gençliğe durumlarının kötülüğünü kabullenerek hırslanıp daha iyiye gelmeyi öğütlüyor. uygar olmanın, aynı zamanda batı-doğu sentezi yapmanın gerekliliği, halkı aydınlatma emeli anlatılıyor. "sanat sanat içindir" anlayışının benimsendiği servet-i fünun dönemi için içerik bakımından oldukça sıradışı sayılır. gökten ateşi çalan, insanlara bilgiyi veren, onları aydınlatan prometheus a gönderme yapılmaktadır bütün şiir boyunca.
• coğrafyamızın en güzel ezgileriyle yıllardır kulaklarımızı büyüleyen ezginin günlüğü grubunun solisti hüsnü arkan' ın 1991 yılında çıkarmış olduğu solo albümü "bir yalnızlık ezgisi" nde yer alan, söz ve müziği gene arkan' a ait ve kanımca albümün en güzeli olan şarkı ve şiir.
  
  yüreğin rüzgarlarla dolu
  bulutlara değer başın
  açılmışsın mavi derin sularda
  acı kan kardeşin ölüm yoldaşın
  
  kıyıda toprak bekliyor
  satılmış parça parça
  kucaklayacaksın sonunda
  kazanacaksın belki
  belki yitireceksin
  kucaklayacak toprak seni
  
  belki yitireceksin
  kucaklayacak toprak seni
  
  ateşi çal gökyüzünden
  insanın ellerine ver
  umudu bas göğsüne yürü
  sevginin yurduna var
  
  yüreğin rüzgarlarla dolu
  bulutlara değer başın
  açılmışsın mavi derin sularda
  acı kan kardeşin ölüm yoldaşın
  
  kuşlar toprağa düşmüş
  insanlar darmadağın
  koparmış ipini koyun
  kısrak zinciri kırıyor
  insanlar halka halka
  zincire vuruluyor
  
  insanlar halka halka
  zincire vuruluyor
  
  gülümse güller uyansın
  sevinci yaz kaderine
  bitmedi büyük çilesi insanın
  yaşamalı gönlünce
• (bkz: prometheus), prometeus
• yine mitoloji de zeus'dan intikam almak için ilk olarak insanları promete'nin yarattığı fakat, insanlara ateşi, yani bilimi vermesi ile insanların bu ateşin asıl yaratıcısının zeus olduğunu düşünerek prometeye ihanet edip zeus'a tapmaları gibi bir hikaye de geçer.
• gökten / zeus’tan ateşi çalıp insanlara verdiği için tanrıların gazabına uğrayarak zincire vurulmuş mitolojik varlık; yarı-tanrı. promete, romantik eserlerde, düzene karşı gelen, tanrılara isyan eden bir “kahraman” olarak karşımıza çıkar. insanlığa medeniyet ateşini getirdiği iddiasıyla birçok şiirde yüceltilmiştir. “akıl ile özgür düşünceye verilen değeri simgeleyen” promete, marx’ın da en çok sevdiği kahramanlardan biridir.
  
  (bkz: turan karataş, edebiyat terimleri sözlüğü)
• hun devletinde mete han öncesi devre verilen ad.
• güldüren bir isim. birisi prometheus'u samimiyetten kısaltmış da kullanıyor gibi.
• esatir kelimesinin anlamını unutmamak üzere öğrendiğim harika tevfik fikret şiiri.