runik yazı

• sade yazıtlar ve elyazmaları için kullanılmış bir alfabedir. genelde türklerin kullandığı ilk alfabe olarak kabul edilir. ilk metinler, dikilitaşlardaki yazıtlar bu alfabeyle yazılmıştır. runa yazı adıyla da bilinir.
• sert ve köşeli hatlarının olmasının sebebi taşa yazılıyor olmasındandır. harf tabanlı ilk alfabelerin hemen hepsi runiktir. taşa "o" harfi yazmak, hele hele yüz yılları devirmesini dilediğiniz bir kalıcılıkla yazmak kolay değil tabi.
  murat bardakçı programına konuk ettiği bir türkoloji uzmanına gözlerini aça aça "orhun yazıtlarındaki alfabenin iskandinavya'da işi ne?" diye sormuştur. uzman da net bir cevap vermemiştir... koca koca tarihçi adamlar buna cevap getiremedi. keşke diğer disiplinlerle biraz daha haşır neşir olsalardı.
• turgay kürüm adlı , asıl işi bilgisayar programcılığı olan araştırmacı , yıllardır çözülemeyen viking runik yazıtlarını çözmeyi başarmış.
• run (bkz: iskandinavca)da büyü demektir.
  “24 sembollü futhark” , “oldest runik “ ve "kylever taşı" gibi yazıtların çözümünü bulamadıkları için bunlar büyü ile ilgili olmaları gekir diyerek bunlara büyü yazısı yani runik yazı, ismini vermişlerdir.
• ilk çağ orta asya toplumları, macarlar ve vaktiyle kuzey avrupa ülkelerinde (isveç, norveç, finlandiya, almanya vs.) yaşayanlar tarafından kullanılmış bir yazı sistemidir.
  bu yazı sisteminin, kuzey avrupa ülkelerinde kullanılmış alfabesine runik alfabe ya da futhark adı verilir.
  
  genellikle "eski iskandinavca işaretler" olarak isimlendirilir.
• macar türkologlarından andrás róna-tas (d. 1931), runik teriminin yanıltıcı olduğunu belirtir. bu yazı türünün özgün adının runiform olduğunu da ekler. runik sözcüğünün eski yüksek almancada 'gizli, esrarlı' anlamına gelen runa sözcüğünden türediği ileri sürülmektedir. orhon vadisinde bulunan köktürk yazıtlarında kullanılan yazı sisteminin ise germen runik yazısıyla hiçbir alakası olmadığı belirtilir.
  
  yazının keşfi ve üzerinde yapılan çalışmalarla ilgili bilgiler aşağıdaki şekildedir:
  
  1692 - bu yazıyla ilgili ilk bilgiler hollanda elçisi n. witsen tarafından avrupa'ya duyurulmuştur.
  
  1730 - yazıyla ilgili ilk çizimleri isveçli strahlenberg yapmıştır.
  
  1889 - n. m. yadrintsev günümüz moğolistan'ındaki orhon nehri yakınlarındaki kağanlık yazıtlarından uzun olanını (bkz: köktürk yazıtları) keşfetmiştir.
  
  1890 - heikel başkanlğındaki fin bilim heyeti yazıtı incelemek için bir alan gezisi düzenledi.
  
  1891 - radloff başkanlığında rus ilimler akademisi heyeti yazıtı incelemek üzere bir alan gezisi düzenledi.
  
  1893 - 25 kasım'da danimarkalı türkolog vilhelm thomsen yazıyı ve yazıtları ilk olarak başarılı bir şekilde çözümlemeyi başardı.
  
  1894 - rus türkolog radloff yazıtlarla ilgili kendi çözümlemelerini duyurdu.
  
  bugüne dek yüzlerce yazıt bulunmuştur. bu yazıtların bölgesel dağılımı şöyledir:
  
  moğolistan: 35 yazıt (köktürk yazıtları dahil)
  yenisey : 150 yazıt
  baykal önü-lena: 18 yazıt
  altay: 36 yazıt
  doğu türkistan: 14 yazıt
  kuzey kırgızistan ve kazakistan: 28 yazıt
  fergana, alay ve kuzey toharistan: 18 yazıt.
• iskandinavların türk olduğunu düşündürmüştür. son yıllarda "rune" denen bir yığın sosyal medya paylaşımlarına bakınca...
• anadolu'daki runik yazılar
  
  anadolu’da ele geçirilen runik yazılı eserlerden ilki ibrahim kafaoğlu’nun bitlis mutki’de bir mağara üzerinde tespit ettiği metindir. bu metin iki satırdan oluşmakla beraber prof. dr. ismail doğan tarafından ilim alemine sunulmuştur.
  
  günümüzde bu metin yok olmuştur.
  
  ikinci olarak ilim alemine geçen metin ise 1515’te macar kralı ulaszlo’nun yavuz sultan selim’e gönderdiği heyette yer alan tomás szekely’nin esir düşmüş olduğu elçi hanı’na sekel yazısı ile kazımış olduğu yazılardır. bu yazıyı 1553’te sultan süleyman’a gönderilen elçilik üyesi hans dernschwamm kopyalar. bu kopya 1913’te frenc babinger tarafından fugger ailesinin arşivinde bulunmuştur.
  
  bunların haricinde anadolu coğrafyası üzerinde yapılmış ve yapılmakta olan arkeolojik kazılar sırasında bir çok piktogram ve runik yazılı metinler ele geçirilmiştir.
  bulunan bu runik yazılı metinlerin ve piktogramların günümüzde türklüğü konusunda ciddi çalışmalar yapılmakla beraber pek çok bilim adamınca bu tür eserlerin türklükle bağlantılı olduğu görüşü kabul görmüştür.
  anadolu’da bulunan piktogram ve runik yazılı metinler hakkari, van, kars, erzurum, erzincan, ordu, ankara, izmir gibi en doğu bölgelerden en batı bölgelere kadar yayılım göstermiştir.
  
  oktay belli tarafından van bölgesinde, kızlar mağarası ile muvaffak uyanık’ın hakkari, gevaruk ve trişin yaylalarında tespit etmiş olduğu resimler azerbaycan gobuston yazıtlarının benzerleridir.
  
  uğur can aykan - ordu üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü yüksek lisans tezi -
  anadolu’daki runik yazılar ve piktogramların türklükle olan bağlantısı.
• iskandinav mitoslarına göre, insanlara, odin tarafından hediye edilen yazı türüdür.
• germen alfabesi