şark mektupları

• --- spoiler ---
  ingiltere'nin osmanlı sefiri wortley montagu'nun zevcesi lady montagu'nun 18. yüzyılın başlarının osmanlı coğrafyasıyla ilgili izlenimlerden oluşan mektuplardır. bir kadın gözüyle edinilen izlenimlerin anlatıldığı bu mektuplar bana oldukça ilgi çekici geldi.
  lady montagu türklere ve türk adetlerine meftun olmuş. avrupadaki dostlarına yazdığı mektuplarda avrupa'da türk adetleriyle ilgili yaygın yanlış yargıları düzeltmeye çalışmış. misal olarak avrupa'da türk kadınlarıyla ilgili olarak dışarı çıkmalarının yasak olduğuna dair yaygın kanaatin aksini ispat etmeye çalışmış.
  
  lady'ye göre " türk kadınları dünyadaki bütün kadınlardan daha hürdür ve dünyada hiçbir kayda bağlı kalmadan fasılasız keyif süren yalnız bu hanımlar vardır. bu hanımların tüm vakitleri ziyaretlerde bulunmak, hamama gitmek para harcayarak eğlenmek ve yeni yeni icatlar çıkarmakla geçiyor. kadınların masraflarını kısıtlayan yegane şey kendi keyifleri. karısından masrafları kısmasını isteyen kocaya deli gözüyle bakılıyor."
  
  montagu, istanbul'da kaldığı sürece istanbulu bolca gezme fırsatı bulmuş ve boğaziçi'ne hayran kalmış. onun anlatmaları okuyanı o devirde yaşayamadığı için bir hayli üzüyor. lady boğaziçini dünyanın en güzel eşyi olarak görüyor. istanbul'un intizamlı bir şekilde meskun hale getirildiğinden bahseden bir mektubunda "siz leydim, böyle bir intizamı kavanozlar, kaplar, kutular ve şamdanların en hünerli eller tarafından dizildiği bir büfede bile görmemişsinizdir" cümleleriyle anlatıyor.
  
  lady istanbul'dayken pera'da ikamet ediyor. pera'da birçok dilin bir arada konuşulduğundan söz açtığında hayretini gizleyemiyor. kendisi de kısa zamanda birçok dili öğreniyor. istanbul'u babil kulesine benzettiği bir mektubunda "nedimelerim arap, uşaklarım fransız, ingiliz ve alman; çocuğumun sütannesi ermeni; hizmetçilerim rus; başka bir düzine uşak rum; kahyam italyan; emrimdeki yeniçeriler ise türk" diyerek "burada aynı şeyi bu dillerin beş ya da altı tanesinde ifade edemeyecek çok az erkek, kadın ya da çocuk vardır."
  
  mektuplar objektif yazılmaya çalışılmış ama o devirde kadın olması sebebiyle lady montagu dostlarına kısıtlı bir pencereden gördüklerini aktarmıştır. yine de devre ait önemli bir vesika olduğu düşünüyorum. sıkılmadan okunulacağını düşünüyorum.
  
  --- spoiler ---
• (bkz: #127651867)
• 1716 yılında istanbul’a atanan ingiliz elçisinin eşi olan lady montagu iki yıl istanbul’da yaşamıştır. osmanlı ülkesini ziyaretinde yaşadıklarını anlattığı mektupları en seçkin eserlerdendir. türk aile yapısı ve sosyal hayatına dair yazdığı toplam elli iki mektupta, osmanlıların xvııı. yüzyıl başlarındaki sosyal hayatı ile ilgili zengin ve renkli tasvirlere yer vermiştir. pek çok batılı seyyahın aksine türklere karşı ön yargılı olmaması, ona dengeli bir muhakeme kabiliyeti kazandırmıştır. montagu, seyyahların osmanlılar hakkında batılıları yanıltıp kendi hayallerindeki türk imajını anlattıklarını, gerçekte onların bahsettiği gibi bir türk dünyasının olmadığını belirtmiştir. mektuplarında türklerin davranışları ve hayvan sevgileri üzerinde de durmuştur. türk kadın kıyafetleri giymekten ve bunlarla gezmekten hoşlanan montagu’nun bu kıyafetlerle yaptırdığı pek çok yağlı boya tablosu bulunmaktadır. türk kadınlarının nezaket ve zarafetleri, takı ve kıyafetleri, evlenme ve düğün gibi birçok merasimleri yanında; emekleri ve günlük hayatlarının yer aldığı bu mektuplarda türk kadınları ile avrupa’daki benzerleri arasında kıyaslamalar da bulunmaktadır. kadınların serbest hareketlerinden, bağımsız tavırlarından bahsetmiş, osmanlıların kadınlara verdiği geniş
  hakları öven ifadelerle kendi ülkesindeki kadınların durumunu karşılaştırmıştır. montagu,doğu kadını etnografyası konusunda ilk çalışma yapanlardan biridir. mektuplar,avrupa’da önemli bir etki uyandırmıştır. avrupalı bilim insanları, politikacılar,diplomatlar, müzik, tıp, sanat ve sosyal tarihle ilgilenen pek çok kimse mektuplardan faydalanmıştır. 2008 yılında suna ve inan kıraç vakfı tarafından pera müzesinde “doğu’nun cazibesi” adlı sergide onun portresinin de bulunduğu bir yağlı boya tablosu sergilenmiştir.
  salim aydüz, “montagu, lady mary wortleys”, s.273-274;