self serving bias

• insanlarin imajlarini korumak adina icine dusebildikleri bir yanlilik cesidi. egolarini korumaya yarar. basarisizliklarindan cok basarilarinin sorumlulugunu almaktir. soyle orneklenebilir: diyelim poker oynuyorsunuz. kazandiginiz zaman "ben superim" dediginiz gibi kaybettiginiz zaman "basarisizligimdan oldu" diyememenizdir. "sansim yaver gitmedi" demektir adeta. ya da en tipik ornek sinav ve ogrenciyi dusunelim. sinavdan iyi alinca sinavin gercekten ogrenciyi iyi sinadigini ve adil oldugunu deklare ederken kotu not alinca "hoca cok kazik sormus" demektir. kendini degerlendirmeyi ogrenememis insanlarda daha cok gorulur. mesela turklerde feci sekilde bu yanlilik goze carpar. turke bisey olmaz mantigi yani.
  
  cesitleri de vardir bunun. bir deney anlatayim.
  
  mesela ilac ve entelektuel performans etkilesimli bir deney yapilmistir. deneye katilan insanlara tahmin ederek ve mantik yuruterek cevaplarini bulabilecegi sorular sorulmustur. sorular sorulan her kisiye deney sonunda "tebrikler, en yuksek puani siz aldiniz" denilmistir, oyle olmadigi halde. bir sinav daha yapacaklarini soylerler fakat bu sinav ilacli olacaktir. ilaclardan birinin entelektuel performansi arttirdigini soylenirken digerinin de dusurdugu soylenmistir ve deneye katilan kisilerden bu iki ilacin arasindan bir secim yapmalari istenmistir. ve neredeyse hepsi performanslarini dusurecek ilaci secmistir. cunku nasi olsa en iyi puani aldilar, zeki olduklari kanitlandi. simdi basarisiz olursalar sucu da ilaca atacaklar. sinsiler.
  
  (berglas & jones, 1978)
• klinik psikolog amy h. mezulis ve meslektaşları tarafından yapılan bir araştırmaya göre, depresif insanların birçok insana göre daha az gösterdiği bir yanlılık. hatta tam tersi bir eğilim gösteriyorlar. yani başarıları için kendilerine çok az pay biçerken başarısızlıklarından kendilerini sorumlu tutuyorlar.
  
  araştırma, 266 çalışmanın bir meta analizi. ortalama d, kuvvetli bir yanlılığı belirten 0.96. çocuklar ve daha yaşlı yetişkinler, yaş grupları arasında en kuvvetli yanlılık değerine sahip. asyalı örnekler, amerikalı (d = 1.05) ve batılı (d = 0.70) örneklere kıyasla, düşük bir yanlılık değerine (d=0.30) sahip. bu değer, depresyonlu örneklerde 0.21, anksiyetede 0.46 ve dikkat eksikliği ve hiperaktivitede 0.55 çıkmış.
  
  amy h. mezulis: http://www.spu.edu/…psych/faculty-staff/mezulis.asp
  
  araştırmanın özeti: http://psycnet.apa.org/…tiontobuy&id=2004-18097-003
  
  araştırmanın tamamı (pdf): http://www.sakkyndig.com/…/artikler/positivbias.pdf
• çocuğun topluluk içinde doğru ve düzgün bir davranış sergilediğinde gururlanmak, seslendirmeden de olsa yetiştirdiğim çocuk'lu cümleler üretmek, abuk sabuk birşey yaptığında yeni başladığı okulu ve ne kadar anormal arkadaşları olduğunu açıklamaya girişmek, dahası çocuğun davranışından dolayı utanç duymak.
• sınav sonucu yüksek ise "ben aldım" diyip düşük olduğunda "hoca verdi" diyen öğrenci bunun tipik bir örneğini sergilemektedir, ya da takımı galip geldiğinde kendisini öne çıkarıp, kaybettiğinde suçu futbolculara atan teknik direktör. kontrol odağı (bkz: locus of control) dışarıya yönelik olanlarda görülür esas olarak, yani genelde üzerine sorumluluk almayıp suçu hep dışarıda arayanlarda. yalnız self esteemi yüksek tutmaya yaramak gibi faideli bir tarafı da vardır, zaten self esteemi ortalamanın üzerinde olan kişilerde bu eğilime daha sık rastlanır, karşılıklı olarak besler bunlar birbirini. tabii bu noktada self esteemin fazlasının da sahibine hayır getirmediğini akıldan çıkarmamak gerek, yani mevzubahis karşılıklı besleme durumunun tetiklemesi ile her olumsuz durumda self serving biasa kayılırsa bir süre sonra narsisizme kadar varılabilmesi de mümkündür. ulan şimdi düşündüm de yoksa babamın hep dediği gibi hakikaten her şeyin fazlası zarar mı?
• kendine hizmet eden yanlılık olarak çevrilmişliği vardır.
  ayrıca, (bkz: attribution theory)
• bir türü için (bkz: ortalamanın üstü etkisi)
• ing. kendine yontan atıf hatası.
• şimdiye kadar başarısızlıklarımı dahi hep kendim üstlenmişimdir. bir günah keçisi aramak kolay, ama ben zor olanı severim. zorluklar başarıyı getirdiği gibi başarısızlıklarıda getirir. e başarısız oldum kesin başarısızlıklarımın nedeni şu, o, bu demektense hatanın kaynağına yoğunlaşmak gerektiğine inanırım. velhasılıkelam hatalarda bizim, onları sevin sizi siz yapan enstantanelerin toplamıdır. kötü giden hayatınızı ve hatalarınızı bir başkasına yüklemeyin.
• insan psikolojisinin ne kadar sikimsonik olduğunu kanıtlayan hede.
  atalarımız daha önce irdelemişler konuyu.
  (bkz: iyi olursa allah'tan kötü olursa kuldan)
• (bkz: fundamental attribution error)