• şöyle bir sözlük:

    çentmek: "bir şeyin kenarında kertik açmak."
    kertik: "kertilmiş olan."
    kertilmek: "kertme işi yapılmak. :)"
    kertme: "kertmek işi. :p"
    kertmek: "bir şeyin kenarında kertik açmak, çentmek eheh."
    çentmek: "bir şeyin kenarında kertik açmak asldfjklşjş"
    kara kedi: "ağaca çıktı."
    ağaç: "balta kesti."
    balta: "suya düştü."
    su: "inek içti."
    inek: "dağa kaçtı."
    dağ: "yandı bitti kül oldu."
    çentik: "bir şeyin kenarından kesilerek veya kırılarak açılan küçük kertik, tırtık. wake up, neo."
    tırtık: "çentik. the matrix has you..."
    çentik: "follow the white rabbit..."
  • gözünün önündeki şeyi göremeyen, interaktif sözcüğünü aradığınızda

    "interaktif sözcüğü bulunamadı
    eleştiri ve katkılarınızı bilgi edinme hakkı bölümündeki etkileşimli (interaktif) belgeyi doldurarak bildirebilirsiniz."

    uyarısını veren sayfa
    http://www.tdk.gov.tr/…elime=interaktif&submit1=ara

    edit: farkına varmışlar. artık linke tıkladığınızda anlam olarak etkileşimliyi yazmışlar.
  • sözlüğün araştır fasilitesindeki konumu yüzünden* olur olmaz şeyleri aradığım;
    "halkımızın tdk sözlükte bulmayı umduğu şeyler" konulu gazete haberine konu olmaktan çekindiğim dil sözlüğü.
  • nedenini anlayamadığım bir şekilde sözlüğün araştır fasilitesinden kaldırılmıştır.
  • ciddiye aldığım, almayı istediğim bir sözlük. hatta tüm dili bu sözlük üzerinden şekillendirelim istiyorum. bir kelimenin anlamı üzerinde ihtilafa düşünce bu sözlüğe bakalım istiyorum. ama ısrarla beceriksizce, içeriksiz, bazen de dümdüz yanlış tanımlar ile karşılaşıp duruyorum. bazı tanımlar ise tanımlaması gereken sözüğü kendi içinde bulunduruyor. örneklerini daha sonra denk geldikçe eklerim.

    bilim kadını, bilim adamı demekmiş mesela. (bkz: https://pbs.twimg.com/…aazq_v?format=jpg&name=large)
  • ekşi yüzünden masamın bir kenarında duracak yeni okuma kitabım.
  • türk dil kurumu tarafından açıklanan bazı verilerin yanlış yorumlanması ya da kurumun yanıltıcı veri sunmasından dolayı insanların hatalı sayısal veri bilgisine sahip olduğu sözlük.

    iddia: "türkçe sözlükte 616.767 kelime var."
    aslında bu sayı, güncel türkçe sözlükteki kelime sayısı değil, güncel türkçe sözlük de dahil olmak üzere tdk veritabanında bununan deyim, atasözü, tarama, derleme, ad ve yüze yakın bilim ve sanat terim sözlüklerinin tamamını kapsayan söz varlığı toplamıdır. yani güncel türkçe sözlükte yer alan kelimeler yüksek olasılıkla diğer sözlüklerde de geçiyordur. misal "anahtar" kelimesi güncel sözlükte geçtiği gibi sinema ve televizyon terimleri sözlüğü, bilişim terimleri sözlüğü, ağaçişleri terimleri sözlüğü, orta öğretim terimleri kılavuzu, zanaat terimleri sözlüğü gibi onlarca sözlükte de bulunuyor. fakat bu detay bilinmediğinden mükerrer sayımlı bu veriler ayrı ayrı kelimeler sanılıp "abi, oxford sözlüğünde 300 bin, türkçe sözlükte ise 600 bin kelime var, dilimiz aslında çok zengin" gibi hatalı şekilde yorumlanıyor.

    tdk'nın bu 616.767 sayısını nasıl elde ettiği de biraz muamma. 616.767 sayısı ilk defa 2008 yılında büyük türkçe sözlük çalışmaları kapsamında söz, deyim, terim ve ad sözlüklerindeki verilerin toplanıp tek bir çatı altında yayınlanması sırasında belirtilmiş ama tam bir detay yok. bir yıl sonra dönemin tdk başkanı şükrü haluk akalın, anadolu ajansına verdiği röportajda büyük türkçe sözlük çalışmaları kapsamında 570.723 sözcüğün toplandığını açıklamış. bu sayıya da güncel türkçe sözlükteki 117.000, tdk bilim ve sanat terimleri sözlüğündeki 188.866, türkiye türkçesi ağızları sözlüğündeki 217.736, yer adları sözlüğündeki 37.424 ve kişi adları sözlüğündeki 9.697 kelimenin toplanarak ulaşıldığını belirtmiş. bu röportajda bahsedilmeyen ama tdk veritabanında bulunan atasözleri ve deyimler sözlüğündeki 13.605, türkçede batı kökenli kelimeler sözlüğündeki 5.321, türk lehçeleri sözlüğündeki 7.000 ve sayısal bilgilerin mevcut olmadığı tarama sözlüğü, eş ve yakın anlamlı kelimeler sözlüğü ve zıt anlamlı kelimeler sözlüğündeki 20.000 kadar kelimenin de muhtemelen üstteki sayıya eklenerek 616.767 sayısına ulaşıldığı belli.

    işin ilginç yanı, tdk 2019 yılı başında veritabanındaki sözlükleri kendi sitesinden sozluk.gov.tr sitesine taşıdığı sırada basılmasını planladığı ve türkçenin yüz akı olacağını söylediği büyük türkçe sözlük çalışmasını da, 616.767 söz varlığı ifadesini de tamamen sitesinden kaldırdı. büyük türkçe sözlük yerine "sözlük seç" seçeneği ekleyerek tüm sözlükleri ayırdı. bilinmeyen bir sebeple bu sözlükler içindeki eş ve yakın anlamlı kelimeler sözlüğü ve zıt anlamlı kelimeler sözlüğünü de kendi veritabanından çıkardı.

    iddia: "türkçe sözlükte 117.000 kelime var." kaynak
    iddia: "türkçe sözlükte 122.423 kelime var." kaynak
    bazı kaynaklarda bu sayı 104 bin, 111 bin gibi de yazılmış. aslında bu sayı da güncel türkçe sözlükteki kelime değil, tdk tabiriyle bir "söz varlığı" sayısıdır. zira güncel türkçe sözlükte kelimelerin yanı sıra "direksiyon kırmak, aforoz etmek, diyalog kurmak" gibi birleşik fiiller, "akide şekeri, abstre sayı, eviye sifonu" gibi birleşik ifadeler, "beş parmağın beşi bir olmaz, azmış kudurmuştan beterdir, bayram haftasını mangal tahtası anlamak, deve kuşu gibi başını kuma sokmak" gibi deyim ve atasözleri, "laf yok! söz yok! ne haddine! feda olsun!" gibi söylemler, "dübbüekber, balkanlar, hakkari, safranbolu, samandağ, arnavutköy, almanca, danimarkalı" gibi özel adlar da bulunmaktadır. buradaki "söz varlığı" ifadesi de insanlarca yanlış anlaşılıp "abi, türkçede 110 bin küsür kelime var" gibi lanse ediliyor. yoksa aynı sözlükteki "düğün değil bayram değil, eniştem beni niye öptü" ifadesini "kelime" olarak değerlendiremeyiz.

    peki gerçekte kaç kelime var? tdk'nın beyanına göre 11. baskı son güncel türkçe sözlükte söz, terim, deyim, ek ve anlamdan oluşan 122.423 söz varlığı, madde başı ve madde içi toplam 92.292 söz var link. tabii buradaki şu kadar söz varlığı, şu kadar söz gibi tanımlamalar pek açıklayıcı değil. aslında bu 122 bin ya da diğer kaynaklarda bahsedilen 117 bin, 104 bin, 111 bin gibi sayısal veriler de tutarsız ve çelişkili. bunun net cevabını bulmak için tdk'nın 25 ocak 2023 tarihli son güncel android sözlük uygulamasını indirip içindeki veritabanı dosyasını inceledim. çıkan sonuçlar tam olarak şu şekilde:

    (1) "a" (şaşma sözü) maddesinden "züyuf akçe" maddesine kadar toplam 92.405 madde var. yani tdk'nın sayısal veri olarak güncellemediği "92.292 söz" ifadesi aslında madde sayısıdır. tabii bu maddeler içinde tekli kelimeler yanı sıra deyimler, atasözleri, birden fazla kelimeden oluşan birleşik fiil ve isimler de var. fakat bu maddeler içinde yer alan "beyin zarları" ve "demirsizlik" ifadelerinin izahları girilmemiş.
    (2) veritabanında id numara verilmiş 106.120 kelime gözüküyor ama bunlar da kendi içinde eksik. muhtemelen zamanla bazı kelime ya da ifadeler çıkarılmış ya da değiştirilmiş. 92.405 madde referans alındığında zaman içerisinde sözlükten 13.715 madde çıkarılmış.
    (3) sözlükte toplam 122.610 kelime izah metni var. yani tdk'nın sayısal veri olarak güncellemediği "söz, terim, deyim, ek ve anlamdan oluşan 122.423 söz varlığı" beyanı aslında sözlükteki kelime, deyim ve atasözlerinin anlamları, açıklamaları, izahları. mesela "çıkmak" fiilinin 56 anlamı, "tutmak" fiilinin 47 anlamı, "çekmek" fiilinin 43 anlamı var. fakat bu toplam 122.610 izahdan 8 tanesi ya hiç bir kelime ile eşleştirilmemiş ya da içinde bulunduğu kelime açıklamasında boş olarak durmakta.
    (4) sözlükteki tüm deyimleri, tüm atasözlerini, birden fazla kelimeden oluşan bütün birleşik fiil ve isimleri, tüm kalıp söylemleri, bütün il ve ilçe yer adlarını, bütün özel isimleri vesaire hepsini çıkartırsanız geriye 60.075 madde kalıyor, yani son güncel tdk sözlüğünde bildiğimiz anlamda 60.000 kelime var diyebiliriz.

    fakat şunu da not etmek isterim. tdk'nın sözlük uygulaması ile basılı sözlüğü arasında kelime ve anlam farklıları olabilir. son basılı sözlük, 2011 tarihli 11. baskının 2019'da güncellenip tekrar basımıdır. bundan sonra yeni bir sözlük basılmadı ama elektronik olarak sözlük güncellemeleri sozluk.gov.tr'de devam etmekte. bundan dolayı basılı sözlükleri referans alarak daha farklı sonuçlar elde edebilirsiniz.

    iddia: "türkçe sözlükte sadece 15.000 yabancı kelime var."
    işte burası işin en janjanlı kısmı. özellikle öz türkçe muhabbetlerinde çokça dillendirelen bir sayı. tabii burada da tdk açıklamalarının yanlış anlaşılmasından dolayı yapılan hatalı çıkarımlar var. bunun iki farklı türü var. birincisi "türkçedeki 616.767 kelime içinden sadece 15.000 kadarı yabancı, dilimiz %90'dan fazla öz türkçe" görsel. yukarıda zaten bu 616.767 kelime meselesini açıkladım, bu sayı tdk veritabanındaki farklı farklı 100 kadar sözlükte yer alan toplam söz varlığı sayısıdır ve bu söz varlığı içinde yüzbinlerce mükerrer ifade vardır. misal "yöntem" kelimesi, güncel sözlük yanı sıra eğitim, yazın, yöntembilim, felsefe, fizik, gösterim sanatları, bilgisayar, hemşirelik, eczacılık gibi onlarca terim sözlüğünde kayda alınmıştır. fakat tdk'nın "15.000 yabancı kelime" açıklaması sadece 92.405 maddeden oluşan güncel türkçe sözlük ile alakalıdır. bu kısmı göz ardı edip 616.767 sayısı üzerinden yabancı kelime istatistikleri çıkarırsak, güncel sözlükte yer almayan ama biyoloji terimleri sözlüğünde yer alan "agregasyon" ya da veteriner hekimliği terimleri sözlüğündeki "amenore" veyahut tıp terimleri sözlüğündeki "biküspit" gibi kelimeleri de hatalı şekilde öz türkçe kabul etmiş olacağız.

    ikincisi ise "türkçe sözlükteki 117.000 kelime içinden sadece 15.000 kadarı yabancı, dilimiz %90 oranında öz türkçe" argümanı görsel. bu da yine üstte belirtiğim gibi 100 bin küsüratlı sayı, kelime değil; deyim, atasözü, birden fazla kelimeden oluşan birleşik fiil ve isim, kelime izahı gibi bir çok yapıdaki ifadeyi kapsayan söz varlığı sayısıdır. yani bunu göz ardı ederek öz türkçe/yabancı kelime sayımı yapacaksak sözlükte geçen "cefayı çekmeyen sefanın kadrini bilmez" ifadesini nereye oturtacağız?

    neyse ki indirdiğim sözlük veritabanındaki maddeler çeşitlerine, türlerine, yapısına göre etiketlendiği için filtreleme özelliği ile tüm deyim ve atasözlerini, bütün birleşik fiil ve isimleri, tüm kalıp ifadeleri, bütün özel adları, tüm il ve ilçe isimlerini vesaire hepsini kaldırım. geriye, yukarıda da belirttiğim gibi 60.075 kelime kaldı. veritabanında yer alan 60.075 kelime de alınan dile göre tdk tarafından etiketlenmiş. bu filtrelemeyi de kullanarak şu sonuçları elde etttim: arapça 6.385, fransızca 5.431, farsça 1.351, italyanca 603, ingilizce 498, latince 68, yunanca 35, diğer dillerden de toplam 700 kelime var. yani toplamda 15.071 yabancı kelime var. bu da tdk'nın 15.000 yabancı kelime açıklamasını doğruluyor. yani 60.075 kelime baz alınırsa sözlükteki kelimelerin %75'i öz türkçe, %25'i yabancı kökenli gibi bir sonuca ulaşılıyor. peki gerçek tam olarak böyle mi?

    tabii ki değil. çünkü tdk sözlüğündeki yabancı kelime etiketlemeleri sadece o kelimenin türkçe yapım eki almamış yalın haline yapılmış ama -lı, -lık, -sız, -sızlık, -ci, -cek, -ça, -çilik, -leşmek, -leştirmek, -leşebilmek, -leşivermek gibi eklerle çekimlenmiş yabancı kelimeler yabancı kelime olarak etiketlenmemiş. misal "akıl" kelimesi arapça olarak etiketlenmiş ama akılcı, akılcılık, akıllanabilme, akıllanabilmek, akıllandırma, akıllandırmak, akıllanış, akıllanıverme, akıllanıvermek, akıllanma, akıllanmak, akıllanmaz, akıllanmazlık, akıllı, akıllıca, akıllıcasına, akıllılaşma, akıllılaşmak, akıllılık, akılsal, akılsallaştırma, akılsallaştırmak, akılsız, akılsızca, akılsızcasına, akılsızlık gibi kelimeler tdk sözlüğünde arapça olarak gösterilmiyor. ya da "ambalaj" kelimesi fransızca olarak etiketlenmiş ama ambalajcı, ambalajcılık, ambalajlama, ambalajlamak, ambalajlanma, ambalajlanmak, ambalajlı, ambalajsız, ambalajsızlık gibi kelimelerin fransızca olduğuna dair hiç bir etiketleme yok. bundan dolayı yabancı kelime istatistikleri, olduğundan kat ve kat daha az çıkmakta. tdk; akıl, ambalaj gibi kelimeleri yabancı alınma gibi kabul edip, akıllanmak ya da ambalajcılık gibi kelimeleri türkçe yapım eki aldığı için öz türkçe mi kabul ediyor, bilmiyorum. eğer bu kelimeleri köken olarak türkçe kabul etmezsek, o zaman üstte belirttiğim %25'i yabancı, %75'i öz türkçe kelime oranı da hatalı çıkmış olacak. tdk'nın bu ifadeleri yabancı alınma olarak etiketlememesi, insanların yanıltıcı bir "yabancı kelime oranları" verisi paylaşmasına sebep oluyor.

    peki gerçek anlamda yabancı kelime oranlarını nasıl bulacağız? işte burada herkesin üzerinde uzlaşacağı ve rıza gösterebileceği bir yöntem, metot olması gerek. türkçe yapım eki almış yabancı kelimeler yabancı mı yoksa öz türkçe mi kabul edilecek? eğer türkçe yapım eki almasına rağmen yabancı kabul edilecekse, tdk'nın bunu sözlüğünde belirtmesi, ona göre yabancı kelime etiketlemelerini elden geçirmesi ve internette dolaşan "15 bin yabancı kelime var" beyanının yanlış olduğunu duyurması gerek. eğer türkçe yapım eki alan yabancı kelimeler, alınma kelime oranında sayım dışı kabul edilecekse türkçe yapım eki almış türkçe kelimeler de sayım dışı kabul edilecek mi? eğer böyle olursa sözlükte referans alacağımız kelime sayısı 60 binden 30 bin altına düşer. bu da %50'den fazla yabancı kelime oranı çıkarır.
  • mobil uygulamasını epeydir kullanıyorum ve çok kullanışlı. geçmişte baktığınız kelimeleri görebiliyor ve beğendiğiniz kelimeleri yıldızlayıp (bkz: favlamak) kaydedebiliyorsunuz. çok sade ve kullanışlı olmuş tavsiye ederim.
  • kendini güncelleye güncelleye bir hal olmus sözlüktür. kendini güncellemesi iyi bir seydir, valla hiç sözüm yoktur, hasadir, estagfurullahtir, ne haddimedir. artik gündelik dilde kullanilan her türlü küfür, argo kelime, komik ve uydurma sözleri de barindirmaya baslamistir, ne güzeldir lakin bu tarz sözcüklerin açiklamasini okurken, insan pek bir garip olmaktadir. sanki karsida hiç espri anlayisi olmayan, her seyi ciddiye alan, böyle kilkuyruk, yaban ördegi bir tip vardir da o konusuyordur. sanki bazi kelimelere, bu kadar ciddi açiklamalar yapilinca hayat bayram oluyordur. ya da bazen sanki tdk sözlügü, böyle erdener abi edalarinda konusuyor gibi oluyordur. bazen de sanki çok sinirlenmis gibi oluyordur açiklama yaparken aklina gelen bütün küfürleri ediveriyordur.

    dilerseniz, konumuzu daha iyi anlamak için "örnegin ve mesela" diyerekten, tdk sözlügü'müzden bir kisim kelimelerin açiklamalarina beraberce bakalim:

    yengen olur!: bayanla yakin iliskisi oldugunu ima etmek için kullanilan söz.
    insanlar konusa konusa hayvanlar koklasa koklasa: insanlar konuşarak daha iyi anlaşırlar.
    hani ya:  hani. "garson, hani ya kahve nerede? bir saattir bekliyorum."- a. s. hisar.
    pezevenk: gizli ve yasal olmayan cinsel iliski öncesinde aracilik eden kimse, dümbük, godos, muhabbet tellali, kavat, astik, dasnik.
    orospu çocugu: serseri, haylaz, hinogluhin, hilekâr, kalles, orostopol.
  • 2006'da basılan kopyasına aşağıda sizler için özel olarak seçtiğim bazı "türkçe" sözcüklerin konduğu sözlük

    akseptans, anchorman, background, benchmarking, boarding cart, cash card, catering, cash cart, check-in, charter, change, center, check, check-out, check-point, fitness center, gardenparti, jersey, pipe line, pleybek, prime time, reeksport, santrhaf, score board, snack bar, timing...

    bunlar yalnızca ingilizcelerinden seçtiklerim. fransızcaya almancaya baksam kimbilir neler çıkarırım. nasıl anlatsam, nerden başlasam bilemiyorum anlayan beri gelsin sonra da bana anlatsın.
hesabın var mı? giriş yap