turgut uyar

• uzun bir zamandır aklımda yer eden bir durumu açıklamak istediğim dizelerin sahibi şairdir kendisi. bahsettiğim dizeler (bkz: geyikli gece) şiirinde geçmektedir:
  
  "hüznümüzü büyük şeylerden sanırsanız yanılırsınız
  örneğin üç bardak şarap içsek kurtulurduk
  yahut bir adam bıçaklasak
  yahut sokaklara tükürsek
  ama en iyisi çeker giderdik
  gider geyikli gecede uyurduk"
  
  bu dizeleri özel kılan nokta ise döneminin en önemli felsefe akımlarından birisine ev sahipliği yapmasıyla alakalıdır.
  
  ünlü cezayir asıllı fransız filozof, nobel barış ödülü sahibi, ve eski bir varoluşçu olan (bkz: albert camus)'nün (bkz: sisifos söyleni) kitabında belirttiği (bkz: absürdizm) ile oldukça örtüşmektedir.
  
  aslında daha çok (bkz: sürrealizm) etkisinde gözlemlediğimiz 2.yeni şiirinin bir sapmasıdır aynı zamanda.
  
  (bkz: varoluşçuluk) akımın doğal bir sonucu olan varoluşsal krizler ile yaşam amacını bulmakta zorlanan önemli bir kesimi, depresyona sürükleyen ve intihara kadar ulaştıran bu duruma karşı çıkmış ilk önemli isimdir camus. sisifos efsanesinde belirtildiği gibi hayattan hayata karşı bir gülümseme çalabilmektir yaşamak. o gülümsemek ki absürt gelebilir, ama işte o absürt durumun sebep olduğu heyecan, duygu ve yoğunluk bizleri hayatta anlamsız bırakmayacak olan şey. sisifos o kayayı en tepeye çıkarttığı anda, biliyor olsa bile birazdan düşeceğini, o saniyelik mutluluk hissi ile karşı koymak tüm bu eziyete. yaşamak budur, karşı çıkmaktır en karşı çıkılmayacak diye öğretilene, yani yaşamın kendisine.
  
  o dizelerde de turgut uyar mutsuzluk içindeyken kurtuluş yolları arıyor ve en yüksek noktadan başlıyor şarabını tüketip:
  
  1)bir adam bıçaklasak
  
  2)yahut sokaklara tükürsek
  
  3)ama en iyisi çeker giderdik
  
  yaşadığımız toplumun bize öğrettikleri var, bunlar kurallar ya da normlar olabilir ama artık kafamızın içinde hakim. turgut uyar mutsuz hissettiği anda kurallara karşı gelmek istiyor ve mücadelesi çok keskin. ilk 2 adımda (bkz: nihilist) bir perspektif bile görülebilir. ama sonra vazgeçiyor, çekip gidiyor geyikli gecesine. hayatın ona yaşattığı her şeye rağmen ona verilebilecek en sinir bozucu yanıtı aktarıyor:
  
  "beni mutsuz etmek için istediğini yapabilirsin ama ben burdayım senin içinde senin kurallarının hakim olmadığı bir dünyadayım, orada kendimleyim mutluluk benimle şimdi."
  
  tüm baskısına rağmen yaşam bir absürt ile karşılaşıyor, kendi hakimiyetinde şimdi bir şaire kaybediyor...
• “benim adımı bağışla,
  beni iklimler coğrafyasının ta kendisi
  sanırım suyum başkalarınca ısıtılır
  pazartesi.”
  
  şöylede okuyabiliriz: bağışla beni, kusuruma bakma, adımı söyleyemeyeceğim, çünkü benim iddiamda herhangi bir özel ismi aşıyordu, bir “iklimler coğrafyasının ta kendisi” olmalıydı alacağım ad - onu siz veremezsiniz. ama ben de vermiyorum, beki veremiyorum, böyleyece sizin koyduğunuz adı da dışarıda bırakıyorum.... ad konusu aynı anda hem vazgeçişin hem de şeytani bir gururun vesilesi olur: bana adımı söyle, söyleyemezsin, çünkü ben o adların hepsiyim, şu ya da bu iklim değil, iklimler coğrafyasının tamamıyım - suyum başkalarınca mı ısıtılıyor, ısıtılsın, ben eksik bir ad olarak bütün adlandırma sistemlerini rahatsız etmeye devam edeceğim, üstelik bir ad sahibi olmanın alçaltıcı isteğinden de tam vazgeçmeden...
  
  barok niyetin dolaşık serencamı, vüs'at o. bener'in yabancısı olmayan bir dolantı.
• yücel kayıran “türk şiirinde erkek imgesi” başlıklı denemesinde, uyar'ı aralarında ahmet haşim, ziya osman, cahit sıtkı, dıranas, dağlarca, halil asım, necip fazıl ve necatigil gibi isimleri bir araya getirir:
  “bu şairlerin şiirlerinde karanlık ve kasvetli ağır bir hava, kederli ve hüzünlü bir tinsel evren söz konusudur [...] konuşan erkek özne, yeryüzünde değil, sanki yeraltına itilmiş bir dünyada yaşamaktadır. belki küçük bir ışık huzmesinden söz edilebilir, ama bu huzme gün ışığında değil, bir mahzenin solgun bir ampule aittir.... uyar'ın kasvetiyle bu ve başka şairlerinki arasında elbet bazı benzerlikler bulunabilir; ama “mahzen” esas olarak uyar'ın şiirlerinin mekanı gibi geliyor bana. kayıran bu melankoliyi “tutku kararması” adını verdiği bir bastırma edimine bağlarken de önemli bir saptamada bulunuyor, başka birçok erkek şair için (demek genel olarak melankolikler için) geçerli olan bir saptama: “tutku kararması derken kastettiğim, bir kadını ölçüsüz arzusuyla istemekle birlikte, bu tutkuyu dile getirememe, daha önemlisi yaşantıya dönüştürememe, giderek kendi içine bastırma, bedeninde/ bedenini tutarak onu öldürmesi durumudur.” ama bu gözlemi uyar'ın şiirinin tamamı için kaçırmış oluruz. dahası, toplu şiirlerine adını vermiş olan “büyük saat”i unutmuş, o şiirle başlayıp 'toplandılar'ın ikinci yarısına kadar süren bir büyük çoşku ve taşkınlığı yok saymış oluruz. uyar'ı kayıran'ın andığı şairlerden ayırıp cansever'e yaklaştıran şey, o kara duygunun bir ölüm-doğum dalgalanmasına, bir büzüşme-açılma ritmine bağlanmış olmasıdır.
• uyar'ı varoluşçuluk çerçevesinde düşünürken albert camus daha anlamlı bir referanstır burada. “60'ların şiirinde yorgunluğun simgesi” başlıklı ilgilini bir denemesinde yücel kayıran bunu yapıyor, “yenilgi günlüğünü”nün ilk kısmını camus'nün sisifos söyleni'nden bir pasajla birlikte okuyor:
  
  “dekorların yıkıldığı olur. yataktan kalkma, tramvay, dört saat daire ya da fabrika, yemek, tramvay, dört saat çalışma, yemek, uyku ve aynı uyum içinde salı, çarşamba, perşembe, cuma, cumartesi, çoğu kez kolaylıkla izlenir bu yol. yalnız bir gün 'neden' [sorusu] yükselir ve her şey bu şaşkınlık kokan bıkkınlık içinde başlar. 'başlar' - işte bu önemli. bıkkınlık, makinemsi bir yaşayışın eylemlerinin sonundadır, ama aynı zamanda bilincin devinimini başlatır. onu uyandırır, gerisine yol açar. gerisi, bilinçsiz olarak yeniden zincire dönüş ya da keskin uyanıştır.” turgut uyar'ın şiir öznesi dikkate alındığında, ne iyileşme vardır sonuçta, ne de intihar; zincire geri dönüştür söz konusu olan. budur, uyar'ın şiirini okudukça tekrar aynı yerden geçiyormuşuz duygusunu veren bize.
  
  şiirin tamamı:
  
  yenilgi günlüğü
  
  pazartesi
  
  benim adımı bağışla
  .........
  
  "sabah uyandırıldığında pazartesiydi
  bunu iyice bildi, ağzı çirişli
  yersiz, ürkek, yeni yaratılmış gibi
  ....
  
  yenilmenin tohumunu taşır her pazartesi
  çünkü yoktur dağların ve yaratılışın öncesi
  insan uzatır ellerini bir perdeyi çeker
  
  ve pazarsızlık kişiyi şaşkın eder
  siner buğular gibi düşüncemize
  her şeyin en haklısı en incesi
  
  beklemek bir tepenin mutluluğunu
  bir acının yakıp geçmesini beklemek..."
  
  benim adımı bağışla
  ben iklimler coğrafyasının ta kendisi
  sanırım suyum başkalarınca ısıtılır
  pazartesi
  (...)
  
  aldım pazartesi akşamı bir okka sucuk
  öncesiz ve beceriksiz geldim odama.
  
  salı
  
  birden karışmış gördüm
  -karışmış olduğunu gördüm-
  otobüs duraklarıyla reklam levhalarının
  tutunduğum bir sarmaşık değildi
  bir kayıştı otobüste
  (...)
  
  vakit akşamdı. ikinci gün
  vakit akşamdı.
  birden bazı yerlerde ışıklar yandı
  ayrıldım.
  eve döndüm
  evi buldum.
  
  çarşamba
  ...
  hiçbir şeye hazırlıklı değildik
  oyunlar oynandı, gökler kapandı, yenildik
  ...
  
  o zaman şehre çıktım bir elimde fırça
  ...
  kim varsa gelsin artık yeniden oynayalım
  hızım bir araba dolusu aşk gibidir
  gölün rengiyle asfaltı karıştırıp
  kızım, ne varsa hep yeniden boyayalım.
  ...
  
  üçüncü gün. yorgun
  ev aklımda. gitmeyi unuttum.
  
  perşembe
  ...
  yersiz bir hamaratlı, bir görev duygusu
  bir sarı lale kadar makbulse
  akşamüstü bir kadına sunulan
  ...
  
  çaresizlik değil yenilgi. (sonradan övülecek)
  herkesin içinde yürekle buluştuğu bir yerdi
  ...
  
  durduk ve yenilgiden umutlandık
  başkaları başka şeyleri seçtiler
  seçsinler
  
  ...
  çarşamba günü sanki her şeyimiz tamdı
  motorlar sirenler gidip gelişler
  koyduğunu koyduğun yerde buluşlar
  belki güzel bir takım şeyler
  ama artık vakit akşamdı.
  
  ...
  perşembe.
  bir uzun ses bekledim. oturmadım
  ...
  sabahı bekledim. cumayı
  
  cuma
  
  ne söylenebilir! tam çağıydı, olağandık
  sabahlarda süzgündük, ancak akşamlarda vardık
  ...
  
  ne söylenebilir! her şey düzeliyor sandık
  odalarda çok geniş alanlarda dardık
  ...
  
  ne söylenebilir! tam çağıydı. belki aldandık
  otlarla yeşerdik, güllerle sarardık
  
  gücüm tazelenmedi, suratım eski. yırtık.
  her şeyleri bıraktım, geniş kıyılara dadandım.
  aik diye geceleri çözümledim. aldandım.
  ...
  
  cumartesi
  
  yarın pazar
  yarınki pazarların sessizliği
  
  pazartesi
  ...
  
  kanatır akışını akarsuların çıplak şimdiki
  başarılmamış bir geçmişten arta kalan şaşkınlık
  şimdiki çıplak. yarı aydınlanmış bir duvardaki.
  bir yenilgiden çıkarılmış bir deney. bir yaşlılık
  soluğunu ağartırdı bir altın damlanın
  ...
  
  seven, saygı duyan, yaslanan sana
  mermerden yanılan, pelikülden, insan onurundan
  mermere yenilen, peliküle, insan onuruna
  seçim sandıklarından otuzüç dönülü plaklara
  yenile yenile şaşkın, şimdiki çıplak
  bir yaşlılık
  ağartır soluğunu bir altın damarının
  yenile yenile şaşkın
  arta arta kendi diline aktardığı
  sıkıntısına
  ...
  
  "kutsal yenilgi!.. şimdiki.
  o'na bağımsızlığını hatırlatıyorsun şimdi
  her şeye yeniden başlamanın
  kanattıkça"
• bakın neler söylüyor:
  
  terziler geldiler
  
  ...
  
  bir şey vardı ısınmaz kalın kumaşların altında, kesip biçtiler
  patron çıkardılar, karşılaştırdılar,
  
  katlanılmaz bir uykunun sonunu kesip biçtiler
  şarkılara başladılar ölmüş olan bir at için
  makaslarını bırakmadılar
  bekleniyorlardı.
  
  "ey artık ölmüş olan at! -dediler-
  ne güzeldi senin çılgınlığın, ne ulaşılırdı!
  sen açardın,
  otuz üç bin at türünün tek kaynağıydın sen! ^*
  
  ...
  
  terziler geldiler, bu güneşin odaların dışındaydı artık.
  herkes titrek ve sabırsız, titrek ve sabırsız evlerinde
  gazeteler yazmadı, dükkanlar dönemindeydik
  yüzlerce odalarda yüzlerce terziler, pencerelerini kapadılar
  parmakları uzun, kurusolgun yüzleri sararmış, eskimiş durmaktan
  yitik saat köstekleri, titrek ve sabırsız yorgun bacakları
  her şeylerine yön veren durmuşluğa olur dediler
  beğenip gülümsediler.
  
  ...
  
  terziler geldiler. durgunlukta o dökük saçık giyindikleri
  yarım kalmışlardı. tamamlanmadılar. toplu odalarını sevdiler.
  ölümü hüzünle geçmişlerdi, ateşe tapardılar.
  kent eşiklerindeydi, ağlayışını duydular
  kestiler, biçtiler, dikmediler ve gitmediler,
  iğnelerine iplik geçirip beklediler;
  
  "ey artık ölmüş olan at!- dediler-
  en güzeli oydu işte, yüzünün
  savaşla ilişkisi.
  boydanboya bir karşıkoyma, denge
  ve istekli bir azalma. onu bilirdik.
  o agaç senin kanınla beslenirdi,
  hepimizi besleyen.
  bir ülkeyi yeniden yaratırdı şaşkınlığımız
  senin karşında
  alışverişin, alfabenin, iplik döküntülerinin ve
  her şeyi düzeltmeye kalkışmanın yok etiği..."
  
  şimdi biz katlanılmaz bir uykunun sonunu kesenlerin, bir şeyleri kesip biçen ama dikmeyenlerin, ellerine aldıkları kumaştan patronlar çıkartanların kim olduğunu yani bu terzilerin kimler olduğunu düşünmeyeceksek turgut uyar okumasak da olur. yani diyorum ki “turgut tomris <3” züppeliği yapacaksak şiire züppeliği bulaştırmış olan ciddiyetsizlerin peşinden gitmemiz bizim için daha iyi olur. çünkü ben burda züppeliğe arka çıkacak bir şiir göremiyorum. he “nasıl olsa kimse bir şey anlamayacak, afili sözü araya sıkıştırmış olayım da boş bir teneke olduğum anlaşılmasın” diye düşünüyorsanız bu işte ustalaşmış olanların şiirini kullanabilirsiniz. gelin bana ben söylerim size onlar kimler.
  
  turgut uyar okuyorsak her şeyi düzeltmeye kalkışırken yok edilenlerin kimler olduğunu, ölen atın ne olduğunu ve buna benzer şeyleri düşünmeliyiz. anlatılanın ne olduğunu düşünüp doğru sonuca vardığımızda ya bize öğretilen nefretlerden biri uyanacak içimizde ve turgut uyar adından bile artık nefret edeceğiz ya da burdan alacağımızı alıp yolunuza devam edeceğiz.