alman işgali döneminde, 19 nisan - 16 mayıs 1943 tarihleri arasında polonya genel hükûmeti (generalgouvernement für die besetzten polnischen gebiete)'nin merkezi varşova şehrinde bulunan varşova gettosu'nda devam eden ayaklanma.
varşova'dan sürülerek treblinka imha kampına gönderilmek istenen yahudilerin direnişinden başlayan ve zydowska organizacja bojowa (zob: yahudi muharebe örgütü) ve zydowski zwiazek wojskowy (zzw: yahudi askerî birliği) gibi yahudi direnişçi örgütleri ve armia krajowa (ak / yurt ordusu) ve gwardia ludowa (gl: halk muhafızı, sonraki armia ludowa: al: halk ordusu) gibi polonyalı silahlı örgütlerin giriştiği ayaklanma. 19 nisan 1943'te başlayan ayaklanma dört hafta sürdükten sonra 16 mayıs'ta bastırılmıştır.
hitler'in avrupa'yı yahudilerden kurtarmaya yönelik "nihai çözüm"ün bir parçası olarak, almanların ele geçirdiği her yerde, yahudilerin imha edilmeden önce toplumdan tecrit edildiği gettolar kurulmuştu. varşova gettosu, eski bir yahudi mahallesini içine alıyordu.
bu 340 hektarlık kuşatılmış alana 1942 yazına değin yaklaşık 500 bin yahudi dolduruldu. 22 temmuz 1942'den sonra her gün 5 bini aşkın yahudi treblinka'daki imha kampına gönderilmeye başladı.
treblinka'dan kaçmayı başarabilen birkaç yahudi sayesinde, gettodan nakledilenlerin gerçekte doğrudan gaz odalarına gönderildiği varşova gettosu'ndaki yeraltı örgütünce öğrenildi. 18 ocak 1943'te bir gemiyi dolduracak sayıda yahudi'yi almak üzere gettoya giren almanlar gizli yahudi muharebe örgütü'nün beklenmedik silahlı direnişiyle karşılaştı.
sokak çarpışmaları dört gün sürdü ve yaklaşık 50 alman ile çok sayıda yahudi öldü. bu çarpışmalar sırasında da zob bazı alman silahlarını ele geçirmeyi başardı. almanlar geri çekildiler ve 19 nisan'a değin nakil işlemini durdurdular. ss şefi heinrich himmler 20 nisan'da hitler'in doğum günü onuruna gettoyu zorla temizlemek için özel bir harekat başlattı. almanlar 8 mayıs'a değin zob'un yeraltı karargahına ulaşmayı başaramadı. yeraltı sığınaklarında saklanan siviller teslim oldu. tek yanlı savaş yahudilerin cephanesinin tükendiği 16 mayıs'a değin sürdü. ayaklanmada ölenlerin toplam sayısı tam olarak bilinmemekle birlikte, 28 günlük direniş sırasında almanların verdiği birkaç yüz ölüye karşılık 56 bin dolayında yahudi'nin öldürüldüğü ya da imha kamplarına gönderildiği sanılmaktadır.
kaynak