vartanca

• erkiletin gizli çerçi dili. kayseri'nin güzel bir kasabası olan erkilette konuşulan ve belki de halen konuşula gelmekte olan gizli anlaşma dili. aslında 50-100 sözcükten oluşan ve türkçe içine yabancı kelimeler eklenmesine dayanan bir konuşma dilidir. bir ortamda bulunan erkiletlilerin konuşmalarını başkalarından gizleme çabasının bir ürünüdür. dedemin aktardığı bazı örnekler:
  
  gasar bizdik gişetme: bu konuyu kapat, konuşma. durumu çaktırma.
  patlangışlı çaş geliyo, teğ bizdik: silahlı jandarma geliyo, kaç.
  avzın danaş: güzel kadın.
• --- alıntı ---
  
  daha çok çevre köylerde çerçilik ve gezici esnaf olarak geçimini sağlayan (kayseri) erkiletliler, bir ara, başka yrde kullanılmayan ve bilinmeyen bir dil kullanmışlardır. bugün tamamen unutulmaya yüz tutan bu dili, genellikle ticaretle uğraşan erkiletliler, aralarındaki konuşmaları başkaları anlamasın diye icat etmişlerdir. bu dilin bazı kelimeleri çeşitli dillerden alınmış (ermenice, arapça, farsça), bazı türkçe kelimeler de değişik manalar da kullanılmıştır. bu konuda vaktiyle rahmetli fransızca hocası kemalettin karamete'den intikal eden fıkramsı bir olay anlatılır: iki erkiletli bir köye misafir giderler. ev sahibi su getirir, kahve pişirir, yarenlik uzadıkça uzar, amma bir türlü yemek gelecek gibi değil. misafirleden karnı iyice acıkan biri, diğerine derki;
  
  -gav securna avzın, amma delioğlan geşimiş. ( yani; bey, kahvaltı veriyor amma, yemek vermiyor!)
  
  meğer ev sahibi de erkiletçe bilirmiş:
  
  -gav securna avzın, delioğlan da avzın amma, danaşlar yunağa gitti! ( yani; bey, kahvede ikram eder, yemek de amma kadınlar hamama gitti ) diye cevap verir.
  
  bir çeşit esperanto diyebileceğimiz bu dilden örnek birkaç kelime:
  avzın:iyi,güzel
  bızdık:gençadam,delikanlı
  çaş:eşek
  danaş:karı,hanım
  delioğlan:ekmek,yemek
  düve:gençkız
  gasar:söylememek,gizlitutmak
  geş:kötü
  gdor:para
  kepenek:kağıtpara
  köşkeruşağı:bit
  kütüksuyu:üzüm
  mandıracı:evsahibi
  patlangıç:tüfek
  
  kayseri ansiklopedisi
  
  --- alıntı ---
• birine bu dili bilip bilmediği bu dilde vartancadan teğiyonmu ^* şeklinde sorulur. ayrıca caşın galağı eşşeğin siki demektir.
• erkiletlilerin kendi aralarında konuşurken hâlâ kullandığı kelimelerden oluşan gizli bir anlaşma aracı.
  bizim oralarda en çok gidor ve avzın kullanılırdı. bilen bilir...
• erkiletli çerçiler ( mobil, köy köy gezen esnaf) birbirlerini koruyup kollamak amacıyla aralarında bir iki şifre kullanırlar. bu şifreler zamanla çoğalır. ve ortaya erkiletçe ve veya vartancayı çıkarır.
  
  bir çocuk oyunu ile başlamış gibi duran bu dil ciddi ciddi uluslararası koruma altındadır. ve yeni nesilden yeni nesile yokolma tehdidiyle karşı karşıyadır.
  
  lazca'nın çerkesçe'nin kaybolma tehlikesi geçirdiği ülkemizde vartanca korunabilir mi bilmiyorum.
  
  ama buradan nefis bir film çıkar.