• [on not: cetrefilli bir konu oldugundan simdilik kaba taslak bir sey cikti ortaya. daha sonra firsat bulunca gelistiririm. ayrica ekleyeyim tayflarina gore yildizlar konusu bu konun altkumesidir. yildizlar tayflarina gore turlere ayrilir ama baska baska ozellikleriyle de degisik turlere ayrilirlar. daha sonra o konuya da deginilir]

    henuz bes-alti yasinda iken, geceleri kafami kaldirip gokyuzunde gozuken isikli kucuk noktalarin aslinda apartman buyuklugunde olan lambalar oldugunu dusunurdum. cevremde sordugum kisiler de pek bilmezlerdi aslinda ne olduklarini. cogu cocuk gibi ben de babamin dunyanin en bilgili adami sandim yillar boyu. bunun buyuk bir yanilgi oldugunu cok gecmeden ogrenecektim bunun sebebi de yildizlardi. okumayi ogrendigim zaman [6 yasima denk geliyor bu] yildizlarin aslinda apartmanlardan da, dunyadan da hatta gunesten de buyuk oldugunu ogrendim. gerci sonuncusu tam olarak dogru degil. cunku hem gunesin kendisi de yildizdi hem de aslinda evrende ondan daha buyuk olan yildizlar azinliktaydi.

    http://img385.imageshack.us/…image=yildizlarul1.gif

    bu yukaridaki link'i kesinlikle sonuna kadar izlemenizi tavsiye ederim.
  • astronomiyle ilgilenmeye baslayinca yildizlarin tek tip olmadigini goruyorsunuz bir sure sonra. yildizlarin da cesitli turleri var. genellikle bu turler yildizlarin tayflarina gore belirlenir. tayf, yildizin yaydigi isigin frekanstir, bir nevi isigin rengidir. bu tayflardan yildizin yapisi, buyuklugu belirlenebilir. cunku yildizlarin buyuklugu ile yaydiklari isigi etkiler. buyuk yildizlarin dis yuzeyi daha sicak, kucuk yildizlarin dis yuzeyi daha soguktur. bu sicaklik veya "sogukluk" yildizin yaydigi isigi etkiler.

    iste astronomlar yildizlarin isigina gore onun yapisini anlayabiliyorlar. bu yuzden yildizlar siniflandirilirken tayflarina gore ayrilir. angelo secchi isimli bir italyan bilimadaminin siniflandirmasi [secchi siniflandirmasi] baslangicta kabul gormus ancak bir sure sonra onun siniflandirmasi gelistirilerek harvard siniflandirmasina gecilmistir. buna gore yildizlar su tayf turlerine gore ayrilirlar;

    o – b – a – f – g – k – m - l - t.

    ayrica bu siniflarin herbiri de 0'dan 9'a kadar kendi iclerinde ayrilirlar. 0 o sinifin en sicak [en parlak] yildizina verilirken, dokuz o sinifin en soguk [sonuk] yildizin tayf kodudur. ornegin bizim gunesimiz g2 tayf sinifindadir. hadi gorebildigimiz 70 sekstilyon tane yildizin tayf siniflarina bir bakalim...
  • o sinifi: kutleleri bizim gunesimizden 16 ila 100 kat buyuk olan ve mavi isik sacan yildiz turu. bunlar sicakligi ve parlakligi en fazla olandir. en bilinenleri lambda orionis* [meissa], delta orionis* [mintaka orion kemerinin en ustundekidir. misir piramitlerinde keops piramidine denk gelir], zeta orionis* [alnitak adi ile de bilinir. orion kemerinin en altindaki yildizdir. yanlis bilmiyorsam misir piramitlerindeki konumu ile mikerinos'a denk geliyor.], zeta puppis* [suhail hadar veya naos adiyla da bilinir]'tir. bunlar mavi isik sacarlar ve anakoldan en hizli ayrilanlardir. bunun anlami ise bu yildizlarin cok kisa bir sure sonra [bir kac milyon yil. ki astronomi tarihinde gercekten cok kisadir. hele ki bazi yildizlarin omurlerinin 10 trilyon oldugunu dusununce] hypernovaya donuserek, karadelik olacagidir. cunku bu yildizlar buyuklukleri nedeniyel hidrojenlerini cok hizli yakarlar. ardindan sira helyuma gelir. merkezdeki bu helyum yanarak daha agir elementlere donusur. silisyum, oksijen, karbon vs. en sonda ise artik baska bir elemente donusemeyecek kadar kararli olan demire donusur merkezleri. demire donusen merkezin uyguladigi kutlecekim kuvveti artinca da yildiz buyuk bir patlamayla ice coker ve karadelige neden olur. genellikle bizim gunesin 14 kat buyuk yildizlarin basina gelen budur. ayrica fark etmissinizdir. yukarida verdigim 4 o sinifi yildizin ucu orion bulutsusu cok yakindir. cunku orion bulutsusu yeni yeni yildizlarin olustugu baslica yerlerden biridir. buyuk oldugu icinde genellikle burada dogan-olusan yildizlar buyuk olur. bir diger ayrinti da yukaridaki ornekte verilen yildizlarin hem o hem de b sinifinda yer almalaridir. bunun anlami ise kisaca sudur; bu yildizlarin yaydiklari isik renk bakimindan o sinifinin ozelliklerini gostermekle birlikte [mavi isik sacan superdev], sicaklik bakimindan b sinifinin ozelliklerini gostermeleridir.
  • b sinif: bunlar da mavi isik sacarlar.bunlarin kutlesi bizim gunes'ten 1.6 ila 16 kat fazladir. en bilinenlerinden biri aslan takimyildizi'nin alfa [en parlak] yildizi olan regulus'tur. regulus bizim gunesimizden 4 kat buyuktur. keza orion takimyildizi'nin beta yildizi olan rigel*, basak takimyildizi'nin alfa yildizi olan spica* da bu sinifa girer.

    o sinifi yildizlarla benzer ozellikler gosterirler bunlar da. onlardan tek farklari kutlelerinin biraz daha kucuk olmasidir. ayrica omur olarak onlardan biraz daha fazla yasarlar. on milyonlarca yila tekabul eder bu da. ki bunlar da hertzsprung rushell diyagraminin ustunde yer alirlar ama anakolu terk etmeleri daha cabuktur. hidrojenlerini yaktiktan sonra helyuma sira gelir. yukarida o sinifi yildizlarin basina gelenler bunlarin da basina gelir ve omurlerinin sonunda patlayarak karadelige donusurler.
  • a sinifi: bunlar beyaz ya da mavi beyaz renklidir. tabi bunu deyince insanin aklina hemen bizim de komsumuz olan akyildiz sirius gelir. bunlarin kutlesi, bizimkinin* kutlesinin 1.6 ila 2.5 kat arasindadir. bunlarin omurleri 1 milyar yila kadar uzayabilir. en bilinenleri; kugu takimyildizi'nin alfa yildizi olan deneb, calgi takimyildizi'nin en parlak yildizi olan vega, kartal takimyildizi'nin en parlak yildizi olan altair, guneybaligi takimyildizi'nin en parlak elemani olan fomalhaut'tur.

    -zaman icinde genisletilecek madde-
  • f sinifi: 1.1 ila 1.6 anakol kutlesine sahip beyaz-sari isik sacan yildizlarin olusturudugu kumedir. bunlarin f5'e kadar olanlari hidrojeni hizli yaktiklarindan anakolu hizla terk edip, kirmizi super deve donusebiliyorlar. cogunlugu en sonunda sirayla gezegenimsi bulutsu asmasindan gecerek beyaz cuceye ardindan da siyah cuceye donusuyorlar. kucuk kopek takimyildizi'ndan procyon, karina takimyildizi'ndan canopus bu sinifin en bilinenlerindendir.
  • g sinifi: bize hic de yabanci olmayan bir sinif, neden? cunku bizim yalniz ve guzel yildizimiz olan gunes de bu sinifta yer alir. sari isiklidir ve bunlarin yaklasik omurleri 10 milyar yili bulabilir. yasam dostu yildizlar genellikle bunlardan cikar. alpha centauri a [rigil kentaurus], balina takimyildizi'ndan tau ceti, arabaci takimyildizi'ndan capella gibi "yakin" dostlarimiz bu siniftadir.
  • k sinifi: turuncu renli isik sacan yildizlar sinifidir. genellikle bunlar bizim gunesimizden kucukturler ama rada babayigit cengaverler de cikmaktadir. coban takimyildizi'nin alfa yildizi olan arcturus ve boga takimyildizi'nin bogasi olan aldebaran gibi. ote yandan onumuzdeki milyar yillar icinde hayat kaynagi olmasini bekledigim ve bize de pek uzak olmayan epsilon eridani [irmak takimyildizi] bu sinifin efendi bir elemanidir.[k2]
  • m sinifi: kirmizi renkten tayf yayan yildizlardir. aralarinda dev boyutlariyla bizim gunesimizle adeta tassak gecen akrep takimyildizi'nin kalbi olan antares ve orion takimyildizi'nin en parlak uyesi olan betelgeuse devler oldugu gibi bizim gunesimize en yakin yildiz olma payesini gururla tasiyan proxima centauri gibi cucuk boylular vardir.

    tabi bu sinifin asil gururu, bilinen en buyuk yildiz olan ve "senin allah belani versin" denilen vy canis majoris isimli hayvani barindirmasidir.

    http://asymptote.files.wordpress.com/…sunvycomp.jpg **
    http://pds6.egloos.com/…/c0048129_47569292a66d7.png

    not: yeterli zaman olmamasi nedeniyle, askerlikten dondukten sonra bu siniflarla ilgili bilgileri genisleterek entry'leri editleyecegim. ayrica simdiye kadar burada yildizlari sadece tayflarina gore siniflandirdik oysa yildizlar baska ozellikleriyle de kategorize edilmektedirler ama ona zaman var daha.
  • michelin yıldızı vardır. bulutsuz bir gecede dahi görülmesi oldukça zordur. emek ister.
hesabın var mı? giriş yap