atsız harzemşah

• harzemşahlar olarak bilinen harzem türk devletinin üçüncü hükümdarı.
  
  atsız harzemşah, babası kutbeddin muhammed'in 1127'deki ölümden sonra büyük selçuk imparatorluğu'nun harzem valisi olarak görev yapmış, görevinin ilk yıllarında selçuklu sultanı ahmed sencer'e bağlı kalmışsa da, 1138'de büyük selçuk imparatorluğu'na karşı bağımsızlığını ilân etmiştir. atsız harzemşah'ın bağımsızlık ilânına savaşla karşılık veren sultan sencer, atsız harzemşah'ı hezarasp kalesi yakınlarında mağlup etmiştir. bu savaşta oğlu atlığ'ı kaybeden atsız harzemşah, üç yıl kadar sonra sultan sencer'den affını istemiştir. yaklaşan moğol tehdidi sebebiyle affedilen atsız harzemşah, yeniden harzem bölgesine vali tayin edilmiştir. bağımsızlık hedefinden vazgeçmeyen atsız beğ, son olarak karahitayların katvan savaşı'nda selçukluları mağlup etmesini fırsat bilip yeniden hareket geçerek horasan, seras ve merv şehirlerini fethetmiştir. büyük selçuklu devleti'nin gücünü yitirdiği bu dönemde sultan sencer, zaman zaman harzem bölgesine hücûm etmişse de başarılı olamamıştır. dağılma sürecine giren selçuklu devleti, müslüman olmayan oğuzlar ve karahitaylara karşı bir kalkan vazifesi gören atsız harzemşah'ın, "yabgu" sıfatı taşımasını zarurî sebeplerle kabul etmeye devam etmiştir. selçuklarının zayıflamasıyla ortaya çıkan otorite boşluğunu iktidarı boyunca akıllıca kullanan atsız harzemşah, hem selçuklu devletine, hem de karahitaylara karşı mücadele etmiştir. 1156 yılında henüz 59 yaşında öldüğünde ise yerine geçecek oğlu il arslan harzemşah'a sınırları oldukça geniş ve bağımsızlığını kazanmaya mûktedir bir devlet bırakmıştır.