israil filistin meselesi

• -kudusun paylasimi
  -bati seria icinde 500 bin yahudiyi barindiran illegal yerleskeler, bunlar sayesinde zaptedilen su kaynaklari ve kisitlanan ulasim.
  -48 ve 67 savaslari sonrasi olusan 700 binlik multecinin bugun 7 milyonluk bir topluluga donusmus olmasi ve multecilerin geri donus hakkinin gercekdisiligi
  -demografik trendlere gore yahudi nufusun daha da azinlikta kalacak olmasi
  -gazzenin dunyanin en buyuk hapishanesi olmasi ve hamas gibi fanatik bir grubun bile bu sartlar altinda (%50 civari issizlik, egitimsizlik, asiri nufus yogunlugu) gorece normal kalmasi
  
  bunlar somut engeller. zaten cozumu zor olan bu engellerin asilmasini daha da zorlastiran soyut faktorler de var:
  
  -nesiller boyu asilanmis irkcilik (dongusel mantik var burada tabii: hayvan gibi yasamaya mahkum ettigin gazzeliye birkac sene sonra bakip, senle bir olmadigina kanaat getirerek statukoyu korumak)
  -yahudilerin, kendilerini iki (veya bakis acisina gore uc) kez isgale kalkisan arap denizi ortasinda ufak bir ada olarak kalacak olmalarinin yarattigi guvensizlik. tum siyasi diskuru saga kaydirmaya yetiyor bu.
  -koktendincilik (yahudilerde oransal olarak daha seyrek ve daha az olumcul muslumanlara gore, ama gucleri yerleskeleri yapmaya yetti abd'nin itirazlarina ragmen)
  
  bu isin tarihini zamaninda epey okumustum olaylarin kok nedenini anlamak icin: bunu binlerce yil oncesine falan dayandirmaya gerek yok tarih bilgisi kasacagim diye, hatta bu isi sulandirdigi icin bence zararli da olur. soykirim ve balfour aciklamasi sonrasi kararlarin sonuclari daha belirleyici oldu. burada sorumlulugun bir kisminin 48 savasi oncesi anlasmalari kabul etmeyen filistinlilerde, bir kisminin 48-67 arasi kendi kontrollerinde olan multecilere yardim etmeyen misir ve urdunde, cogunun ise 48 savasi sonrasi multeci sorununu cozmeyen, hatta savasin kendisini az kanli bir etnik temizlik firsati olarak kullanan israilde oldugu kanisindayim.
  
  yukardaki somut engellerin koku orada atiliyor. 48 sonrasi kendileri nerdeyse birer apartheid rejimine donmus misir, suriye ve urdun'un 67 ve 73'te utanc verici birsekilde pataklanmalari sonrasi, multeci bolgelerinin israil isgaline gecmesi bu engelleri kalici yapti ve soyut faktorleri, yani algisal cikmazlari da bence geri donulemez bicimde koklestirdi.
  
  abd'nin israile genis capta destegi 67 sonrasi basladi ve bir baska isgal paranoyasinin etkisiyle, israil o tarihten sonra hicbir adil cozume yanasmadi. adil olmayan cozumleri de filistinliler reddedince onlari cozumsuzlukle sucladilar, algi muhendisligi yaptilar. zaten o tarihlerde aradaki askeri ve ekonomik guc dengeleri cok asimetrik bir hal aldi, 67'deki gibi kilpayi kurtulacaklari bir durumda degillerdi artik.
  
  sozde kalici barisa en cok yaklasilan 93'deki oslo anlasmalarinin gercek anlamda cozdugu tek sey iki tarafin birbirini resmen tanimasi ve catismalarin kesilmesiydi, oysa temel engeller cozulmemisti. nitekim oslo'da yaratilan o kirilgan baris ortami, kok nedeni o engeller olan, o gunku tezahuru ise iki tarafin fanatikleri olan bir surec icinde kisa zamanda bozuldu. hamasin musluman kardeslerden tohumlanmasi, hizbullahin guc kazanmasi, hicbir gercek ilerleme saglayamacagi bastan belli olan ikinci intifada sonrasi hamas'in mesruiyet kazanmasi, bu umutsuzluk donemindeki gelismeler. her gecen sene yahudi yerleskeleri, kontrol noktalari, nufus yogunlugu, issizlik artiyor ve koktendinciligin tek subap oldugu bir duduklu tencere haline geliyor isgal altindaki filistin topraklari.
  
  ***
  
  su an hamas'in, gazze halkini resmen temsil eden bir konuma gelmis olmasiyla durum iyice cikmazda. hamas kendisiyle anlasilacak bir orgut degil. zamanla yumusayan plo gibi israil'i resmen tanimak soyle dursun, adamin tuzugunde (charter) israilin muslumanlar tarafindan yokedilecegi yaziyor, sen neyi tartisacaksin bu adamlarla.
  
  hamas'la baris anlasmasi imzalanamaz, ancak gecici ateskes ilan edilebilir. hamasi ortaya cikaran sartlar zaten iki tarafin da -ama bence ozellikle israilin- anlasmamak ustune kurulu politikalarinin urunu. bu saatten sonra israil ya salak gibi askeri operasyonlarla hamasi bitirmeye kasacak ve bu surecte pr savasini su an oldugu gibi kaybedecek (abd'de bile kamuoyu destegi azaldi israilin) ya da ambargoyu kaldirarak, oslo'dan beri nufusu 3'e katlanan yerleskeleri yikarak, hamas'in mesruiyetini azaltacak, onlari hizbullah gibi herhangi bir halk hareketinden daha kopuk bir hale getirecek. bu da cok riskli bir yol, daha onceden denenmisti, zaten musluman koktendinciler manyak, israilli sagcilarin dahi ikna edilebilecegi sartlarin yaratilmasi cok zor.
  
  ***
  
  hamas = filistin olmadiginin altini cizerek, hamas hakkinda birkac gozlem yapayim. hamas ahlaki olarak israille karsilastirilacak bir yapi degil. kurulus amaclari soykirima yonelik, ya da en iyi gozle bakarsan, israilin yikilmasini istiyorlar. ve israile kiyasla daha monolitikler. bu meselenin taraflari arasinda sivilleri bilerek hedefleyen ve bununla ovunen tek taraf. israil cok daha fazla sivil olduruyor ve bunun birkac sebebi var (asiri nufus yogunlugu, canli kalkan, hamas'in siginak yapmamasi, israil kumandanlarinin manyakligi, vs) ama bu sebeplerden biri idf'nin resmi politikasi degil. zira filistinlilerin hayatina hic deger vermeyen katiksiz bir irkci devlet gorevlisi dahi bunun israile zarar verecegini biliyor, bu olumlerle ovunmuyor. eger bilerek sivil oldurmek isteseler (edit: daha dogrusu eger amaclari hamasinki kadar soykirimsal olsa), hepi topu 40 kilometre uzunlugundaki bu seridi birkac saat icinde dumduz edebilirler, tek bir israil askerinin canini riske atmadan.
  
  (kesinlikle son operasyondaki olu sayisini kabul edilebilir gostermek icin, olumu gosterip sitmaya razi etmek taktigini kullandigim sanilmasin, ben bu son harekatin hem barbarca hem de israil acisindan aptalca oldugunu dusunuyorum. zaten o videolari izledikten hemen sonra yazi yazmadim bilerek, insan nefret doluyor cunku)
  
  bu imkan israilin elinde onyillardir var. benzer bir asimetri hamas lehine olsa bir saniye tereddut edeceklerini dusunmuyorum. hamas sivil oldurmekle ovunuyor. canli kalkan kullanimi israil icin kismen de olsa bir engel teskil ederken (kismen de olsa kismina dikkat), idf'in taktiklerini degistirmesine neden olurken, israil'in kendi askeri uslerini korumak icin israilli sivilleri canli kalkan olarak kullanmalari ne kadar komik olurdu. bu bir engel degil, tersine bir tesvik olurdu saldirilar icin.
  
  [edit: poturgilinpotur bunu elestiren bir paragraf yazmis. kismen ikna oldum. yazdiklarimi degistirmedim, diger editler de bundan once yapilmisti. ozetle ilginc noktalar: "terazinin ters tarafinda israil olsaydi, onlarin da soylevleri asiri olurdu, soykirimci olurdu..hamasin ekstrem soylevleri de guc asimetrisinden ileri geliyor, dengelense durum onlar da yumusar. halihazirda israili taniyabileceklerinin sinyallerini verdiler"
  
  >> bu kadar dengesiz olsalardi evet, zaten durum umutsuzlastikca heryerde asiri sag guc kazanir. fakat israil 48'de buna yakin bir durumdaydi, duzenli ordulari yokken arap devletleri tarafindan saldiriya ugradilar, ustelik arap devletlerinin hepsi bir yahudi devletinin kurulmasina karsi iken kimi daha da ileri gidip "yahudilerin hepsini denize dokmeden bu is bitmez" diyordu. yani varolussal bir savas olarak gorulebilirdi bu ve 48'de israil savasi kazaninca, anayasinina "filistinliler kanserdir, oldurmek lazim" yazmadi. daha sonrasinda arap ligi bir olup topyekun israilin taninmasini, pazarlik edilmesini yasaklayinca "hicbir arap devletini asla tanimayacagiz, yahudiligin gucu altinda yikilacaklar" da demedi.
  
  yani aradaki fark fazla olmazdi, ama sonucta gunumuzde islami koktendinciligin kendi mukavemeti var ve onu olusturan kok nedenleri ortadan kaldirsan bile, diger dinlere kiyasla diskuru, o yaratilan canavari yasatmaya daha uygun. hamas guclenince yumusar mi, evet, ama gerektigi kadar degil, israilden de beter olacaklarini dusunuyorum. bilakis yumusayarak guclenebilir ve plo/pna'de oldugu gibi radikaller bunu bir ihanet olarak goreceklerinden, pragmatiklerden ayrilip kendi orgutlerini kurarak giderek marjinalize olacaklardir]
  
  ***
  
  canli kalkan isi tabii ki ekseriyetle silah zoruyla olmuyor. bilerek isteyerek olan da var militanin ailesi gibi, istese de istemese de salt orada yasadigindan canli kalkan sifati edinen de var, zira hamas zaten toplumun icinde, camide, hastanede, okulda. tunelleri camilerden kaziyorlar mesela. canli kalkan olmak icin ekstra birsey yapmasina gerek yok insanlarin. hamas da zaten asimetrik savasin geregini yapiyor sehir icinde savasarak; kalkip sivillere birsey olmasin diye sehir disina cikip, fuze rampasi tabelasi dikip oradan roket atesleyecek degiller. hamas bombalanacak uyarisi alan gazze sivillerine binalarini terketmemelerini soyluyor, sonucta herif icin win-win, yani siviller olse pr savasini kazanacak, siviller yuzunden bombalama dursa orada faaliyetlerine devam edecek
  
  zaten hamas'in en buyuk silahi roketler degil, gazzeli cocuk cesetleri. israil, uyarisiz gelen roketlere karsi iron dome sistemini kurarken, hamas ambargoya ragmen yeterli olcude elde ettigi beton ile onceden uyari ile gelen hava saldirilarindan korunmak icin bu cocuklara siginak yapmadi onyillardir (kendi yonetimi icin yaptilar ama). bu adamlar, yahudi cocuklarinin mi hayatini dusunecekler de onlarin canli kalkani bunlari yavaslatakacak. daha da igrenci, israil pr icin sivil olumlerini az gostermeye calisirken (yani israil destekcilerinin motivasyonu filistinli sivillerin olumu degil), hamas israilli sivil olumlerini kendi lehine propaganda malzemesi olarak kullanabiliyor, cunku bununla motive olan koktendinci bir kultur kok salmis durumda, isid ornegine benzer olarak.
  
  bu tek basina aradaki ahlaki dengesizligi gosteriyor. sonuc olarak bu meseledeki ahlaki dengesizlik, haklilik, sorumluluk birbiriyle ilintili ama farkli kavramlar. daha once de dedigim gibi, bunun en buyuk sorumlusu israilin politikalari; o boktan sartlarda nesillerce yasayan ve her baris umutlari husranla sonuclanan insanlarin bu yola meyletmesi dogal. asil amac bir taraf secip her acidan onu tutmaktansa cozume ulasacak degisiklikleri saglamak olmali.
  
  ne yazik ki sorunlarin kok nedenleri herkesi tatmin edecek sekilde cozulecek seyler degil. belki bir cikar yol, bati seriaya kademeli bicide ozerklik verip, ambargoyu kaldirip, yerleskeleri kademeli bicimde atmak (daha once israilin denediklerini daha da kapsamli yapmak), bolgeyi demilitarize edip guvenlik isini bir bm gucune vermek, ve gazzeye bu sekilde havuc-sopa gostererek hamasi kendi icinde degisime zorlamak olabilir. hamas'tan ister istemez ayrilacak olan radikal kanatlari da suikastlerle temizlemeye calisirsin. abd'nin ittifaklarini devam ettirmesi, ama israile maddi destegini kesmesi lazim ki bu da cok zor, zira bir yandan misirda etkin olabilmek icin destek verirken israile destegi kesmek demek, abd saginin secimleri supurmesi demek. hizbullahin, isid'in, ve yahudi asiri saginin da bu sureci bozamamasi icin muthis bir medya kontrolu de elzem, ki artik bu zor, herkes twitterda kendi ufak evrenine hapsediyor kendini, duymak istediklerini duyup onlara inaniyor. bir de isin kotusu 10-15 sene sonra bu daha da imkansiz hale gelecek sosyo ekonomik trendler yuzunden.
  
  gerci cok da umutsuz olmayin, ikinci dunya savasinda yasiyor olsaydim, avrupa birligi gibi birseyi daha da imkansiz olarak gorurdum.