vergilendirme

• avrupa birligine tam üye olabilmemiz için 3 ekim 2005 tarihinde imzalanan çerçeve belgesinde var olan 35 müzakere başlıgından birisi. (bkz: #8305554).
  
  vergilendirmeye ilişkin müktesebat, kapsamlı olarak dolaylı vergileri, yani katma değer vergisi'ni (kdv) ve özel tüketim vergilerini içermektedir. müktesebat, kdv'nin kapsamını, ilkelerini ve tanımlarını belirlemektedir. tütün ürünlerine, alkollü içeceklere ve enerji ürünlerine uygulanan özel tüketim vergileri de ab mevzuatına tabidir. doğrudan vergilendirmeyle ilgili olarak, müktesebat, şahısların tasarruflarından alınan gelir vergilerinin ve kurumlar vergisinin bazı bölümlerini kapsamaktadır. ayrıca, üye ülkeler, olumsuz sonuçlar doğuran vergi önlemlerinin ortadan kaldırılmasını amaçlayan işletme vergilendirmesi için davranış kuralları ilkelerine uygun hareket etmekle de yükümlüdürler. üye ülkeler arasında idari işbirliği ve karşılıklı yardım, vergilendirme konusunda iç pazarda kolaylık sağlamayı ve topluluk içi vergi kaçaklarını ve vergiden kaçınmaları engellemeyi amaçlamaktadır. üye devletler, ab'nin bilgisayara da yüklenmiş bulunan vergi sistemlerine erişim de dahil olmak üzere, gerekli uygulama ve takibi kapasitelerinin mevcudiyetini temin etmelidir.
  
  türkiye, vergilendirme alanında sınırlı gelişme kaydetmiştir.
  
  dolaylı vergiler alanında, kdv mevzuatı ile uyumlaştırma konusunda somut bir ilerleme kaydedilememiştir. kdv sistemi 1985'ten bu yana uygulanmakla birlikte, muafiyetlerin kapsamı, özel düzenlemeler, uygulanan indirimli oranların kapsamı ve düzeyi gibi konularda müktesebat ile tam uyum sağlanması için somut adımların atılması gerekmektedir. müktesebat, türkiye'nin, gıda, tıp ve sağlık hizmetleri, eğitim ve eğitim malzemeleri için uyguladığı % 8'lik indirilmiş kdv oranına izin vermektedir. ancak, türkiye'de, biri gerekli düzey olan %5'in altında olmak üzere, iki ayrı indirimli oranın bulunması müktesebata uygun değildir.
  
  türkiye, özel tüketim vergileri alanında^*, tütün ürünleri konusunda müktesebatla uyumlaştırma yönünde bazı ilerlemeler kaydetmiştir. 2005 temmuz ayında kabul edilen mevzuat değişiklikleri, ithal sigaralara yönelik ayrımcı vergileri ortadan kaldırmıştır. bu durum, ithal ürünlerin benzeri yerli ürünlere oranla fiili daha yüksek vergi uygulanmakta olduğu alkollü içecekler için geçerli değildir. alkollü içeceklere uygulanan gümrük vergileri müktesebatla uyumlu değildir. vergiler, alkolün içeriği ve ürünün cinsine bağlı olarak kısmen farklılık arzetmekte ve türkiye'de üretilen bazı alkollü içeceklere (örneğin rakı), alkol içeriği aynı olmasına rağmen, ithal içkilere (viski, rom, vb) göre, daha düşük vergi uygulanmaktadır. ithal tütün ürünlerine ve sigaralara uygulanan özel gümrük vergileri de tütün fonu'nun ayrımcı uygulamaları arasında sayılabilir. bu tür ayrımcı uygulamalar, sadece müktesebatla değil, türkiye'nin gümrük birliği anlaşması ve dünya ticaret örgütü kuralları çerçevesindeki yükümlülükleriyle de çelişmektedir.
  
  türkiye'nin, alkollü içeceklere ilişkin ayrımcı vergi yapısına ve tütün fonu’nun ayrımcı uygulamalarına son vermesinin yanısıra, sigaralar konusunda sadece kısmen uyum sağlamış bulunduğu, müktesebat çerçevesinde öngörülen vergilere ve oranlarına daha fazla uyum göstermesi gerekmektedir. ayrıca, mali antrepolar ve iç piyasa hareketleri için gümrük vergilerinin zamanlıca askıya alınmasına yönelik gerekli adımlar atılmalıdır.
  
  rapor döneminde, doğrudan vergilendirme alanında bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. türkiye, serbest bölgelere ilişkin mevzuatına, 2008 yılına kadar kademeli olarak vergi teşviklerine son verilmesini ve mevcut durumdan geri gidilmesine engel olan hükmü (standstill clause) içeren değişiklikler getirmiştir. yeni yasa çerçevesinde, serbest bölgelerde faaliyet göstermeye yeni başlayanlar, bu tip teşviklere elverişli olmayacaktır. doğrudan vergilendirme alanında müktesebatla uyumlaştırmanın tamamlanması için daha fazla çaba sarfedilmesi gerekmektedir. bu çabaları yaparken, türkiye'nin işletme vergilendirmesi davranış kuralları ilkelerine aykırı düşecek yeni vergi önlemleri getirmekten kaçınması gerekmektedir.
  
  idari işbirliği alanında bazı gelişmeler kaydedilmiştir. idari kapasite alanında, yönetimi işlevsellik temelinde yeniden yapılandıran ve merkez ile yerel birimler arasında doğrudan bir sorumluluk bağı kuran yarı özerk vergi idaresi’nin kuruluşuna ilişkin bir yasa yürürlüğe girmiştir. vergi dairelerinin bilgisayarlarla donatılması ve vergi mükelleflerine vergi kimlik numarası verilmesi süreçlerine devam edilmiştir. toplamda, türkiye’de vergi gelirlerinin %95’ini tahsil eden toplam 300 vergi dairesi bilgisayar ağına dahil edilmiş, 38 milyon vergi mükellefi vergi kimlik numaralarını almıştır. bununla birlikte, vergi mükelleflerinin sorumluluklarını gönüllülük esası çerçevesinde yerine getirmelerini teşvik edecek ve müktesebatın gerektiği gibi uygulanmasını sağlayacak şekilde bilgi teknolojisinin vergi dairelerinde kullanılması üzerinde yoğunlaşacak nitelikte kapsamlı bir vergi politikası stratejisi henüz mevcut değildir.
  
  sonuç
  
  türk mali rejimi müktesebatla kısmen uyum içindedir, ancak, doğrudan vergilendirmeye ilişkin müktesebata olduğu kadar, özellikle kdv’nin kapsamı ve oranları ile özel tüketim vergilerinin niteliğine ve oranlarına ilişkin olarak önemli ölçüde ve daha ileri düzeyde uyum sağlayacak bir yasal düzenlemeye de ihtiyaç bulunmaktadır. ayrıca, vergi mevzuatındaki hem müktesebata, hem de gümrük birliği ile dünya ticaret örgütü’nün temel kurallarına aykırı olan mevcut ayrımcı unsurlar henüz kaldırılmamıştır.
  
  idari kapasiteye ilişkin olarak, vergi idaresinin etkinliği ve verimliliği ile vergi tahsilatını iyileştirme ve vergi mükellefi uyumunu artırma kapasitesi düşüktür.
  
  9 kasım 2005 tarihli ilerleme raporundan.
• dolaylı vergilendirme alanında çok sınırlı bir ilerleme olmuştur. türkiye mevzuatını kısmen uyumlaştırmıştır. müktesebattan farklı kdv uygulamaları yapısal niteliktedir ve bunlar arasında, muafiyetler, özel düzenlemeler ve indirimli oranların uygulanması bulunmaktadır. tekstil ürünleri için indirimli yüzde 8 oranının uygulamaya konulmasıyla, türkiye müktesebattan daha fazla uzaklaşmıştır.
  
  özel tüketim vergileri alanında rapor edilebilecek hiçbir ilerleme olmamıştır. yeni bir vergi kanunu, sadece kıymet üzerinden (ad valorem) oranların ve en az tüketim vergisi seviyelerinin belirlenmesiyle, tütün ürünlerine uygulanan özel vergiyi ortadan kaldırmıştır. bu yapı müktesebatla uyumlu değildir. üstelik, kanun ithal edilmiş tütün ve sigaralara uygulanan vergiyi ortadan kaldırmamıştır. bu ayırımcı uygulama müktesebatla uyumlu değildir ve gümrük birliği ve dtö kuralları çerçevesinde bir ihlal oluşturmaktadır. türkiye henüz iç piyasa hareketleri ve mali antrepolar için gümrük vergilerinin askıya alınması rejimini getirmemiştir.
  
  türkiye, belirli bir miktardan az olan alkollü içeceklere özel bir çeşit vergi eklemesi suretiyle kıymet esaslı (ad valorem) bir gümrük vergisi uygulamaktadır. yine, bu sistem, alkolün içeriğine göre değil, ürünün çeşidine göre ayrımcı vergi kullandığından müktesebata uymamaktadır. sonuçta, yerel ürünlerle kıyaslandığında, ithal ürünler için daha yüksek oranlar ortaya çıkmaktadır. türkiye, bakanlar kurulunun arttırabileceği vergi oranları aralığını düşürerek gelecekteki oranların daha kolay tahmin edilmesi imkanını sağlamıştır.
  
  doğrudan vergilendirme alanında sınırlı bir ilerleme vardır. kurumlar vergisi kanunu, şirket bölünmesi ve şirket ayrılması gibi konulara hitap edebilecek şekilde biraz daha uyumlaştırılmıştır. türkiye, işletme vergilerine yönelik davranış kurallarına aykırı tedbirler getirmekten kaçınmalıdır. genel olarak, uyum sınırlı kalmıştır.
  idari işbirliği ve karşılıklı yardım alanında az bir ilerleme kaydedilmiştir.
  
  maliye bakanlığına bağlı yarı özerk bir kurum olan yeni gelir idaresi faaliyete geçmiştir. bununla, hiyerarşi katmanlarının azaltılması ve yerel vergi dairelerinin merkeze karşı sorumluluklarının artırılması amaçlanmıştır. ayrıca, maliye bakanlığında politika oluşturma görevi, yeni kurulan vergi politikası genel müdürlüğüne geçmiştir. bunun etkisi henüz değerlendirilememektedir.
  
  vergi dairelerinin bilgisayar ortamına geçişi ve mükelleflere vergi kimlik numaraları dağıtımı devam etmiştir. şimdiye kadar, 41 milyon vergi mükellefi vergi kimlik numarası almıştır. vergi gelirlerinin yaklaşık yüzde 75’i elektronik olarak dosyalanmıştır. topluluk sistemleriyle karşılıklı bağlantı için bilişim teknolojisi alanındaki hazırlıklar da dahil olmak üzere, süreli ve sonuç almaya yönelik bir vergi stratejisi çerçevesinde daha ileri düzeyde uyumu sağlayacak planlama çalışmaları erken bir aşamada bulunmaktadır.
  
  sonuç
  
  sınırlı düzeyde ilerleme kaydedilmiştir. türk mali rejimi müktesebatla kısmen uyumludur. uyum, özellikle kdv kapsamı ve oranları ile özel tüketim vergilerinin yapısı ve oranları bakımından ve genel olarak, doğrudan vergilendirme alanında tamamlanmamıştır. alkol ve tütün ürünlerinin vergilendirilmesine yönelik tüm ayırımcı unsurlar acilen kaldırılmalıdır.
  
  8 kasım 2006 tarihli ilerleme raporundan.
• dolaylı vergilendirme konusunda hiç bir ilerleme kaydedilmemiştir. katma değer vergisi alanında kısmi uyumlaştırma gerçekleştirilmiştir. yapı, oranlar, muafiyetler ve özel düzenlemeler alanında dikkate değer farklıklılar devam etmektedir. türkiye tekstilde ve hazır giyimde fason üretim, lokantacılık hizmetleri, bakım evlerinde ve huzurevlerinde sunulan hizmetlere indirimli oranlar uygulaması başlatmıştır. %1 indirimli oranın kapsamı tanen, şalgam, meyan kökü ve diğer tohumlar gibi bazı tarımsal ürünler bakımından genişletilmiştir. bu değişiklikler müktesebata aykırıdır.
  
  özel tüketim vergisikonusunda türkiye sınırlı bir ilerleme kaydetmiştir. tütün ürünlerindeki asgari tüketim vergisi oranı arttırılmıştır. ancak, tütün ve tütün ürünlerindeki tüketim vergisinin yapısı müktesebatla uyumlu değildir. türkiye, tütün fonu çerçevesinde ithal edilen tütün ve sigaraya, benzer yerli ürünler için geçerli olmayan özel bir gümrük vergisi uygulamaktadır. alkollü içkilerin vergilendirmesi, belirli bir miktardan az olan durumlarda özel bir çeşit vergi ilave edilerek ve belirli minimum vergi gelirlerine tabi olmak suretiyle, kıymet esaslı (ad valorem) vergi uygulamasına dayanmaktadır. vergi oranları, alkol içeriğinden çok ürün tipine göre belirlenmektedir. bu durum, müktesebata, gümrük birliğine ve dtö kurallarına uygun değildir. bu uygulamanın ayrıca ayrımcı sonuçları da bulunmaktadır: uygulanan oranlar, karşılaştırılabilir yerli ürünlere kıyasla ithal edilen ürünler bakımından genellikle daha yüksektir. türkiye, henüz iç piyasa hareketleri ve mali antrepolar için gümrük vergilerinin askıya alınması rejimini getirmemiştir.
  
  türkiye, doğrudan vergilendirme alanında bir miktar ilerleme kaydetmiştir. değişiklikler yapılan kurumlar vergisi kanunu, şirket bölünmesi, şirket ayrılması ve transfer fiyatlandırması gibi kavramları da getirmiştir.
  idari işbirliği ve karşılıklı yardım alanında sınırlı bir ilerleme kaydedilmiştir. yarı özerk bir kurum olan gelir idaresi başkanlığı yeniden yapılanma ve kapasite geliştirme sürecine devam etmektedir ve daha fazla şeffaflık sağlayan faaliyet raporları yayımlamıştır.
  
  vergi dairelerinin bilgisayar ortamına geçişi ve uygulama kapasiteleri konusunda ilerleme kaydedilmiştir. tüm illerdeki vergi daireleri bilgisayar ortamına geçmiştir. vergi mükellefleri, vergi beyannamelerinin yüzde 85’ini elektronik ortamda vermişlerdir. elektronik vergi denetimi yazılımı geliştirilme aşamasındadır. bir büyük vergi mükellefi dairesi kurulmuştur. vatandaşlık numaraları vergi amaçlı olarak da geçerli hale gelmiştir. vergi kaçakçılığını önleme adına yeni “tütün mamulleri ve alkollü içkilerde bandrollü ürün izleme sistemi” getirilmiştir. ancak bu sistemin bazı unsurları sektör temsilcileriyle yeterince istişare edilmemiş olup, endişe uyandırmaktadır. topluluk sistemleriyle karşılıklı bağlantı için bilişim teknolojisi alanındaki hazırlıklar henüz başlamamıştır. türkiye vergi idaresinin etkinliğini geliştirmeye devam etmiştir. bununla birlikte, ilave ve sürekli ilerleme gerekmektedir. kayıtdışı ekonomiyi azaltma önlemleri süre sınırlamaları bulunan ve sonuç almaya yönelik bir vergi stratejisi çerçevesinde olmalıdır.
  
  sonuç
  
  bir miktar ilerleme kaydedilmiştir. uyum, özellikle kdv yapısı ve oranları, gümrük vergilerinin yapısına ilişkin özel tüketim mevzuatı, muafiyetler ve iç piyasa hareketleri için gümrük vergilerinin askıya alınması rejimi bakımından tamamlanmamıştır. alkol ve tütün ürünlerinin vergilendirilmesine yönelik ayrımcı uygulamalar devam etmektedir. idari kapasitenin daha da güçlendirilmesi gerekmektedir.
  
  6 kasım 2007 tarihli ilerleme raporundan.
• ülkede sadece bazı bordrolular vergilendirildiği için gerisi teferruattır.
• osmanlı'nın vergilendirme problemi üzerine
  
  "yani osmanlı devleti'nin en büyük sorunu vergi kaynaklarını iyi tespit edip bunları sağlıklı vergilendirememesiydi. bu gerçekten çok önemli bir husustur. insanlık tarihinde de asıl problem budur. mısır niye büyük bir devletti? çünkü eski mısır vergilendirme konusunda oldukça iyiydi. roma niye imparatorluk oldu? mısır'ı aldığı zaman bu sistemi kavramıştı. şimdi sizin bu kaynakları tespit edip bunları vergilendirme, bu vergiyi doğru toplama ve bu asra uygun bir şekilde envanteri yapabilme hususiyetiniz yok ise ciddi probleminiz var demektir."
  
  (bkz: yakın tarihin gerçekleri)
  (bkz: ilber ortaylı)
• vergilendirme olaylarının gerçek mahiyeti esastır
• vergilendirme ilkeleri:
  smith’in vergileme ilkeleri; adalet-eşitlik, kesinlik, uygunluk ve iktisadilik ilkeleri. wagner’in vergileme ilkeleri; maliye politikasına ilişkin ilkeler (yeterlilik, esneklik), iktisadi ilkeler (verginin kaynağı gelir olmalıdır), adaletin sağlanmasına ilişkin ilkeler (genellik, eşitlik), teknik-idari ilkeler (belirlilik, uygunluk).
  çağdaş vergileme ilkeleri; genellik, adalet, verimlilik, vergi maliyeti, kanunilik, vergide belirlilik, vergide istikrar, iktisadi etkinlik ve esneklik ilkeleri.