• erich von manstein'ın ruslara ve bütün dünyaya "nasıl savaşılır?" sorusuna yanıt sunduğu savaş.

    muharebe düzeni
    sovyetler;
    voronej cephesi (general filipp golikov)
    40. ordu (korgeneral kirill moskalenko)
    100. piyade tümeni
    183. piyade tümeni
    305. piyade tümeni
    309. piyade tümeni
    340. piyade tümeni
    107. piyade tümeni
    303. piyade tümeni
    25. piyade tümeni
    129. muhafız piyade tugayı
    4. tank kolordusu
    45. tank tugayı
    64. tank tugayı
    102. tank tugayı
    motorize piyade tugayı
    116. tank tugayı
    192. tank tugayı
    59. bağımsız tank alayı
    60. bağımsız tank alayı
    61. bağımsız tank alayı

    69. ordu
    161. piyade tümeni
    180. piyade tümeni
    219. piyade tümeni
    270. piyade tümeni
    37. piyade tümeni
    137. tank tugayı
    292. tank alayı

    3. tank ordusu
    12. tank kolordusu
    30. tank tugayı
    97. tank tugayı
    106. tank tugayı
    13. motorize piyade tugayı
    15. tank kolordusu
    88. tank tugayı
    113. tank tugayı
    195. tank tugayı
    motorize piyade tugayı
    6. muhafız süvari kolordusu
    48. piyade tümeni
    62. piyade tümeni
    111. piyade tümeni
    184. piyade tümeni
    179. tank tugayı
    201. tank alayı

    takviye
    25. muhafız piyade tümeni
    253. piyade tümeni
    219. piyade tümeni
    1. çek taburu
    19. piyade tümeni
    86. tank tugayı
    17. nkvd piyade tugayı
    1. muhafız süvari kolordusu
    113. piyade tümeni

    ihtiyat
    86. tank tugayı
    3. muhafız tank kolordusu
    2. muhafız tank kolordusu

    güneybatı cephesi (orgeneral nikolay vatutin)
    6. ordu
    15. piyade korlordusu
    6. piyade tümeni
    172. piyade tümeni
    350. piyade tümeni
    267. piyade tümeni
    106. piyade tugayı
    115. piyade tugayı
    212. tank alayı

    1. muhafız ordusu
    4. muhafız piyade kolordusu
    35. muhafız piyade tümeni
    41. muhafız piyade tümeni
    195. piyade tümeni
    6. muhafız piyade kolordusu
    44. muhafız piyade tümeni
    58. muhafız piyade tümeni
    78. piyade tümeni
    224. piyade tümeni

    popov mobilize grubu
    4. muhafız tank kolordusu
    12. muhafız tank tugayı
    13. muhafız tank tugayı
    14. muhafız tank tugayı
    3. muhafız motorize tugayı
    3. tank kolordusu
    10. tank kolordusu
    18. tank kolordusu
    57. muhafız piyade tümeni
    38. muhafız piyade tümeni
    52. piyade tümeni
    9. tank tugayı
    11. tank tugayı
    7. kayak tugayı
    5. kayak tugayı
    10. kayak tugayı

    3. muhafız ordusu
    14. muhafız piyade kolordusu
    14. muhafız piyade tümeni
    50. muhafız piyade tümeni
    61. muhafız piyade tümeni
    18. muhafız piyade kolordusu
    59. muhafız piyade tümeni
    243. piyade tümeni
    279. piyade tümeni
    60. muhafız piyade tümeni
    266. piyade tümeni
    203. piyade tümeni
    2. muhafız tank kolordusu
    23. tank kolordusu
    2. tank kolordusu
    1. muhafız mekanize kolordusu
    8. muhafız süvari kolordusu
    21. süvari tümeni
    55. süvari tümeni
    112. süvari tümeni

    5. tank ordusu
    321. piyade tümeni
    47. muhafız piyade tümeni
    333. piyade tümeni
    266. piyade tümeni
    203. piyade tümeni
    23. tank kolordusu

    ihtiyat
    1. muhafız tank kolordusu
    25. tank kolordusu
    1. muhafız süvari kolordusu

    almanlar
    güney ordular grubu (erich von manstein)
    lanz ordu müfrezesi (hubert lanz)
    24. panzer kolordusu (otto heidkämper)
    385. piyade tümeni
    387. piyade tümeni (eberhard von schuckmann)
    213. piyade tümeni
    320. piyade tümeni
    298. piyade tümeni
    ss panzer tümeni das reich' ten bir alay
    kolordu cramer
    panzergrenadier tümeni grossdeutschland (walter hörnlein)
    168. piyade tümeni'nden iki alay
    88. piyade tümeni'nden bir alay
    1., 10. ve 13. piyade tümenleri, 23. hafif tümeni ve 1. panzer tümeni'nin kalıntıları

    okh* ihtiyat
    ss panzer kolordusu (paul hausser)
    ss panzer tümeni das reich (hebert-ernst vahl)
    ss panzer tümeni leibstandarte ss adolf hitler (josef dietrich)
    1. panzer ordusu (eberhard von mackensen)
    40. panzer kolordusu karargâhı (gotthard heinrici)
    30. kolordu
    grup kreising (3. dağ tümeni)
    335. piyade tümeni'nden iki alay
    3. panzer kolordusu
    7. panzer tümeni
    19. panzer tümeni
    27. panzer tümeni
    hollidt ordu müfrezesi (karl-adolf hollidt)
    29. kolordu (hans von obstfelder)
    grup 78 (romanya 2. kolordusu karargahı)
    117. güvenlik alayı
    grup mieth
    384. piyade tümeni
    336. piyade tümeni
    17. kolordu
    62. piyade tümeni
    306. piyade tümeni
    294. piyade tümeni
    8. luftwaffe saha tümeni
    48. panzer kolordusu
    6. panzer tümeni
    304. piyade tümeni
    grup schuldt
    grup von hundersdord
    22. panzer tümeni
    4. panzer ordusu (hermann hoth)
    5. kolordu
    444. güvenlik tümeni
    kos alayı
    111. piyade tümeni
    15. luftwaffe saha tümeni
    57. panzer kolordusu
    23. panzer tümeni
    ss panzer tümeni wiking
    17. panzer tümeni
    3. panzer tümeni
    16. panzergrenadier tümeni
    11. panzer tümeni

    almanya'nın güney ordular grubu tarafından kızıl ordu'ya karşı 19 şubat ile 15 mart 1943 tarihleri arasında, harkov çevresinde gerçekleştirilen bir dizi saldırı harekatıdır. almanlarca donets seferi olarak, sovyetlerce don havzası ve harkov harekatı olarak da bilinen harekatta; sovyetlerin 52 tümeni bozguna uğramış, harkov ve belgorod şehirleri almanlar tarafından yeniden ele geçirilmiştir. bu muharebede erich von manstein'in kullandığı taktik, rochade*, schlagen aus der rückhand* olarak anılır.

    alman 6. ordusu, 23 kasım 1942 tarihinde stalingrad'da kuşatılmış ve kızıl ordu ocak ve şubat ayının ilk günlerinde alman güney ordular grubu'nun kuşatma dışında kalan unsurlarına karşı daha geniş alanlı taarruzlara girişmiştir. bu taarruzlarla kızıl ordu, ocak ayı ile şubat ayının başlarında alman savunmasını kırarak harkov, belgorod ve kursk’u geri aldı. sovyet saldırısı başarılı olmakla birlikte harekata katılan birliklerin aşırı yayılması ve ikmal merkezlerinden fazlasıyla uzaklaşması sonuçlarını da doğurdu. 2 şubat 1943'te alman 6. ordusu'nun teslim olmasıyla serbest kalan sovyet merkez cephesi batıya yöneldi ve 25 şubat'ta saldırılarını hem güney ordular grubu'na hem de merkez ordular grubu'na yöneltti. bununla birlikte, aylar süren operasyonlar sovyet birliklerini oldukça yıpratmış, bazı tümenlerin muharip asker sayısı 1.000 - 1.500'e kadar düşmüştü. 19 şubat'ta mareşal manstein fırsatı değerlendirdi ve 1. panzer ordusu ile 4. panzer ordusu olmak üzere iki ordusunu kullanarak harkov'a karşı saldırı başlattı.

    alman birlikleri de zayıf düşmüş oldukları halde ileri çıkmış kızıl ordu'nun zırhlı birliklerini harkov'un güneyinde kuşatarak yok ettiler. böylece manstein 7 mart'ta harkov şehir merkezine yeni bir saldırı başlatma imkanı buldu. harkov'u kuzeyden kuşatma altına alma emrine rağmen ss panzer kolordusu 11 mart'ta doğrudan şehre saldırmaya karar verdi. bu, dört gün süren evden eve çatışmalar sonucunda harkov, 15 mart'ta ss panzer tümeni leibstandarte adolf hitler tarafından ele geçirildi. iki gün sonra almanlar belgorod'u da ele geçirince sovyet cephesinde, temmuz 1943'te kursk savaşı'na neden olacak olan kursk çıkıntısı oluştu. her ne kadar alman saldırısı kızıl ordu'ya 70.000 kadar asker kaybına mal olduysa da, harkov'daki kanlı sokak çatışmaları ss panzer kolordusu'nu da oldukça zayıflattı. bu alman birliği, operasyonun bittiği mart sonunda gücünün %44'ünü kaybetmişti.

    1943 yılının başında alman ordusu büyük bir krizle karşı karşıya kaldı. sovyet kuvvetleri alman 6. ordusu'nu stalingrad'da kuşatıp etkisiz hale getirdi ve kış harekatını don nehri'ne doğru genişletti. 31 ocak 1943'te 6. ordu'nun güney grubu (generalfeldmarschall friedrich paulus'un karargahı dahil), 2 şubat'ta kuzey grubu (generaloberst karl strecker'in 11. kolordu karargahı dahil) teslim oldu ve yaklaşık 90.000 alman askeri kızıl ordu'ya esir düştü. stalingrad'da toplam alman kaybı, esirler hariç, 120.000 ile 150.000. arasındaydı. 1942 yılı boyunca almanların asker kaybı 3.000.000'u bulmuştu ve 1943 başında alman ordusunun doğu cephesi'ndeki asker sayısı tam mevcudunun 470.000 altındaydı. 23 ocak 1943 itibarıyla tüm alman-sovyet cephesi boyunca savaşa hazır durumdaki alman tank sayısı 495'ti, ki bunların çoğu eski modellerdi. karşılaştırılacak olursa, barbarossa harekatının başında alman ordusunda 3.300 tank mevcuttu. stalingrad'daki zaferleriyle cesaretlenen kızıl ordu, don'un batısında kalan alman birliklerini yok etmek amacıyla donets nehri'ne doğru bir taarruz başlattı

    2 şubat'ta, kızıl ordu belgorod, harkov ve kursk'u geri almak amacıyla zvezda harekatı'nı başlattı. korgeneral markian popov komutasında organize edilen dört tank kolordusu donets nehri'ni geçerek alman hattını deldi ve alman kuvvetlerinin iç hatlarını tehdit etmeye başladı. 15 şubat'ta, iki yeni sovyet tank kolordusu güney ordular grubu'nun ve 4. hava filosunun karargahının bulunduğu ve rostov'a giden ana ulaşım hatlarını kontrol eden zaporoje'yi tehdit etmeye başladı. diğer taraftan, adolf hitler'in aksi yöndeki emirlerine rağmen alman birlikleri harkov'u boşalttı ve şehir 16 şubat'ta kızıl ordu tarafından ele geçirildi.

    17 şubat'ta hitler alelacele manstein'in zaporoje'deki karargahına geldi. manstein, hitler'e, harkov'a yapılacak acele bir karşı saldırının sonuçsuz kalacağını ama uzun vadede emrindeki beş tank kolordusuyla aşırı yayılmış sovyet birliklerinin kanatlarını vurarak şehri yeniden ele geçirebileceğini söyledi. 19 şubat'ta, sovyet zırhlı birlikleri alman hatlarını yararak şehre yaklaştı. hitler, sovyet kuvvetleri, havaalanından sadece 30 km uzaktayken şehirden ayrıldı. kötüye giden durum ışığında hitler, manstein'a hareket özgürlüğü tanıdı.

    alman 6. ordusu'nun stalingrad'da teslim olması konstantin rokossovski komutasındaki atlı sovyet ordusunun serbest kalmasını sağladı. bu ordular 2. tank ordusu ve 70. ordu tarafından yeniden donatıldı ve takviye edildi. bu kuvvetler alman merkez ordular grubu ile güney ordular grubu'nun kesiştiği bölgeye yerleştirildi. sovyetlerce harkov ve don havzası operasyonları olarak adlandırılan taarruz, oryol çıkıntısındaki alman birliklerini kuşatıp yok etmeyi, desna nehri'ni geçerek merkez ordular grubu'nu kuşatıp imha etmeyi amaçlıyordu. 12 - 15 şubat arasında başlaması planlanan harekat, intikal problemleri nedeniyle stavka tarafından 25 şubat'a ertelendi. bu arada, sovyet 60. ordusu alman 2. ordusu'nun 4. panzer tümeni'ni kursk'tan uzaklaştırırken, sovyet 13. ordusu alman 2. panzer ordusu'nun kanadını sararak diğer yana doğru manevra yapmaya zorladı. bu, iki alman ordusu arasında 60 km'lik bir gedik oluşmasına neden oldu ve bu gedik rokossovski'nin taarruzuyla kısa sürede genişletildi. sovyet 14. ve 48. orduları, alman 2. panzer ordusu'nun sağ kanadına saldırıp küçük kazanımlar elde ederken, rokossovski 25 şubat'ta taarruzunu başlattı, alman hatlarını yararak 2. panzer ordusu'nu ve güneyindeki 2. ordu'yu kuşatıp yok etme manevrasına başladı. bununla birlikte, beklenmedik ölçüdeki alman direnci, taarruzu yavaşlattı ve rokossovski'ye sol kanadında ve merkezinde ancak sınırlı kazanımlar sağladı. başka bir yerde, sovyet 2. tank ordusu başarılı bir şekilde alman cephesinin 160 km kadar gerisine ilerleyerek ordunun kanadını yaklaşık 100 km genişletti.

    sovyet taarruzu devam ederken, manstein ss panzer kolordusu'nu - ss panzer tümeni totenkopf ile takviye edilmiş olarak - 4. panzer ordusu'nun emrine verdi ve bu arada hitler de zayıflamış 7 tank ve motorize piyade tümenini karşı saldırıda kullanılmak üzere serbest bırakmayı kabul etti. mareşal wolfram von richthofen komutasındaki 4. hava filosu yeniden toparlanarak ocak'ta 250 olan günlük sorti sayısını şubat'ta 1.000'e çıkartarak alman kuvvetlerine hava üstünlüğü sağladı. 20 şubat'ta kızıl ordu tehlikeli biçimde zaporoje'ye yaklaşmıştı ve bu da almanların donets harekatı diye adlandırdığı karşı taarruzun başlangıcına işaret ediyordu.

    güçlerin karşılaştırılması
    iki büyük general karşı karşıya. von manstein vs rokossovski.
    13 ocak - 3 nisan 1943 arası, voronej-harkov taarruzu olarak bilinen operasyona tahminen 500.000 kızıl ordu askeri katıldı. toplamda, yaklaşık 6.100.000 sovyet askeri doğu cephesi'nde görevlendirilmişti ve bunların dışında da 659.000 yaralı çatışmadan uzaktaydı. karşılığında, almanların doğu cephesi'nde 2.200.000 ve ilaveten norveç'te 100.000 askeri bulunmaktaydı. sonuç olarak şubat'ta kızıl ordu, alman ordusunun yerleştirebileceğinin iki katını cepheye yerleştirmişti. bununla birlikte, aşırı yayılma ve taarruz sırasındaki kayıplar nedeniyle manstein'ın karşı saldırısı sırasında almanlar, sovyetlere karşı taktik sayısal üstünlük sağlayabiliyordu. özellikle tank sayısında, manstein'ın 350 tankı temas noktalarında sovyet tanklarına karşı 7 ye 1 oranında sayısal üstünlük kurabiliyordu.

    karşı saldırı sırasında manstein, 48. panzer kolordusu ve ss panzer kolordusu'ndan oluşan 4. panzer ordusu ile 40. ve 57. panzer kolordularından oluşan 1. panzer ordusu'na güveniyordu. 48. panzer kolordusu 6., 11. ve 17. panzer tümenlerine sahipken, ss panzer kolordusu ss panzer tümeni lssah ve ss panzer tümeni das reich'tan oluşuyordu. şubat başlarında ss panzer kolordusu'nun toplam mevcudu yaklaşık 20.000 askerdi. coğrafik olarak, 4. panzer ordusu ve 1. panzer ordusu, kızıl ordu'nun alman hatları içinde oluşturduğu balonun güneyinde yer alıyorlardı; 1. panzer ordusu 4. panzer ordusu'nun doğusunda konuşlanmıştı. ss panzer kolordusu ise balonun kuzey kıyısı boyunca, güney ordular grubu'nun kuzey hattına konuşlanmıştı.

    almanlar, don nehri'ne doğru taarruza geçmek için hazırlanan 210.000 kızıl ordu askerinin karşısına 70.000 asker toplamışlardı. alman ordusu özellikle haziran 1942 ile şubat 1943 arasındaki sürekli operasyonlar nedeniyle zayıflamış durumdaydı. öyle ki hitler, mareşal wilhelm keitel, martin bormann ve hans lammers'ten oluşan bir komite kurarak öncelikli olmayan endüstrilerden 800.000 yeni asker toplanmasını emretti. ancak bu asker alımının etkileri, alman ordusunun savaşın başından beri 9.500.000 asker ile en yüksek sayıya ulaştığı mayıs 1943'ten önce görülmeyecekti.

    1943'ün başında almanya'nın zırhlı birlikleri ağır kayıplar vermişti. bir tank tümeninin 100'den fazla tankı bir araya getirmesi olağan bir şey değildi. çoğunun savaşabilecek durumda 70-80 tankı ancak mevcuttu. harkov civarındaki savaşlardan sonra heinz guderian, alman mekanize birliklerini tam güce kavuşturmak için bir program başlattı. onun bu çabalarına rağmen alman tank tümenleri, planlanan 13.000-17.000 mevcut yerine 10.000-11.000 mevcuda ancak ulaşabiliyordu. ancak haziran'da tank tümenleri çatışmaya 100-130 tank sürebiliyordu. ss tümenleri normal olarak daha iyi durumdaydı; 150 tank, 1 kundağı motorlu top taburu ve öncü birlikleri ve piyadeyi taşımaya yetecek kadar yarı paletli taşıyıcıları vardı. bu zamanda, alman zırhlı birliklerinin büyük kısmını hala panzer iii ve panzer iv'ler oluşturuyordu. sadece ss panzer tümeni das reich bir miktar tiger i tankı ile donatılmıştı.

    4. panzer ordusu'nun komutanı general hermann hoth, 1. panzer ordusu'nun komutanı ise general eberhard von mackensen idi. 6., 11. ve 17. panzer tümenleri sırasıyla general walther von hünersdorff, general hermann balck ve general fridolin von senger und etterlin, komutasındaydı. ss panzer kolordusu'nun komutanı, aynı zamanda ss panzer tümeni totenkopf'a da komuta eden general 1paul hausser`'di.

    kızıl ordu'nun alman güney ordular grubu'nun savunmasına karşı ocak sonu ve şubat başında başlattığı saldırılarda bryansk cephesi, voronej cephesi ve güneybatı cephesi yer almıştı. bu cepheler sırasıyla general maks reyter, general filipp golikov ve general nikolay vatutin komutasındaydı. 25 şubat'ta konstantin rokossovski komutasındaki merkez cephesi de muharebeye katıldı. bu güçler, reyter'in bryansk cephesi alman güney ordular grubu'nun kuzey kanadında, voronej cephesi doğrudan kursk'un karşısında ve güneybatı cephesi de güney ordular grubu'nun tam karşısında olacak şekilde konuşlanmıştı. merkez cephesi ise, alman 2. panzer ordusu'nda bryansk ve voronej cephelerinin açtığı gedikten yararlanmak üzere bu iki cephenin arasına yerleşmişti. bu güçlerin toplamda yaklaşık 500.000 asker mevcudu vardı ve bunların yaklaşık 346.000'i almanların harkov'a başlattığı karşı saldırıda görev aldı.

    tıpkı almanlar gibi sovyet birlikleri de tam mevcutlarının çok altındaydı. mesela, 40. ordu'nun tümenleri ortalama 3.500 - 4.000 asker ancak çıkarabilirken 69. ordu'nun bazı tümenlerinde asker sayısı 1.000 - 1.500'e kadar düşmüştü. bazı tümenlerin sadece 20-50 kadar havan topu kalmıştı. insangücü ve ekipmandaki bu eksikler nedeniyle vatutin'in güneybatı cephesi 19.000 asker ve 300 tank takviyesi istemişti. voronej cephesi'nin ise operasyonların başladığı 1943 başından beri sadece 1.600 takviye asker alabildiği bildirilmişti. manstein'ın karşı saldırıya başladığı tarihe kadar voronej cephesi o kadar zayiat vermiş ve o kadar yayılmıştı ki güneybatı cephesine hiçbir yardım gönderemedi.

    manstein'ın karşı saldırısı
    almanlar tarafından donets seferi olarak bilinen bu olay 19 şubat ve 15 mart 1943 tarihleri arasında gerçekleşti. aslında manstein, üç aşamalı bir saldırı tasarlıyordu.

    ilk aşama kendilerini saldırılarda geliştirmiş olan sovyet öncü askerlerinin kuşatılarak öldürülmesiydi. ikinci aşama harkov'un geri alınmasını içerirken, üçüncü aşama merkez ordular grubu ile birleşerek kursk'taki sovyetlere saldırmak için tasarlanmıştı.

    bu sonuncu aşamaya, sscb'de karların erime günlerinin gelip çatması ve merkez ordular grubu'nun isteksizliği yüzünden son verildi.

    ilk aşama : 19 şubat – 6 mart
    19 şubat'ta, 4. panzer ordusu'nun saldırısını perdelemek amacıyla hausser ss panzer kolordusu'na güneye doğru taarruza geçme emrini verdi. eş zamanlı olarak karl-adolf hollidt'in ordu müfrezesine devam eden sovyet yarma harekatını göğüslemesi emredildi. 1. panzer ordusu'nun görevi kuzeye doğru hareket ederek popov'un mobilize grubu'nun bağlantısını keserek yok etmekti. almanlar, isabetli istihbarat bilgilerini kullanarak sovyet güçlerinin zayıf noktalarını görüp istedikleri noktalarda sayısal taktik üstünlük kurabiliyorlardı. 1. ve 4. panzer ordularının diğer görevi de aşırı yayılmış olan sovyet 6. ordusu ve 1. muhafız ordusu'na saldırmaktı. 20 - 23 şubat arasında ss panzer tümeni leibstandarte sovyet 6. ordusu'nun kanadını yararak dinyeper nehri'ne ilerleyen sovyet tehdidini bertaraf etti ve samara nehri'nin güneyinde kalan bir kısım kızıl ordu birliklerini imha etti. ss panzer tümeni das reich kuzeydoğu istikametinde ilerlerken 22 şubat'ta cepheye sürülen ss panzer tümeni totenkopf, das reich'a paralel bir rota izledi. bu iki tümen başarılı bir şekilde sovyet ileri uçlarının ikmal yollarını kesti. 1. panzer ordusu popov mobilize grubu'nu kuşatmayı başarsa da önemli bir grup sovyet askeri kuzeye doğru kaçmayı başardı. 22 şubat'ta, alman karşı saldırısının başarısı karşısında teyakkuza geçen stavka voronej cephesi'ne, 3. tank ordusu'nu ve 69. ordu'yu güneye kaydırmasını emrederek güneybatı cephesi üzerindeki baskıyı azaltmaya ve krasnograd bölgesindeki alman kuvvetlerini imha etmeye çalıştı.

    kızıl ordu'nun 3. tank ordusu harkov'un güneyinde alman birlikleriyle çatışmaya girip manstein'ın karşı saldırısı sürerken yerini korumaya çalıştı. 24 şubat'ta almanlar, panzergrenadier tümeni grossdeutschland'ı geri çekerek 167. ve 320. piyade tümenlerini, totenkopf tümeni'nden bir alayı ve leibstandarte tümeninin bazı birliklerini sovyet saldırısıyla oluşan balonun batı ucunu savunmak için bıraktılar. 24 - 27 şubat arasında 3. tank ordusu ve 69. ordu, cephenin bu kesimine saldırmaya devam etti ancak bir sonuca ulaşamadılar. sovyet destek birliklerinin aşırı yayılma sonucu zorlanmasıyla saldırı durma noktasına geldi. 25 şubat'ta, rokossovki komutasındaki merkez cephesi alman 2. ordusu ile 2. panzer ordusu arasına taarruz başlatarak alman kuvvetlerinin kanatlarında önemli başarılar elde etti, ancak merkezde aynı başarıyı gösteremedi. saldırı geliştikçe alman sağ kanadına yapılan saldırı da artan direnç karşısında yavaşlarken sol kanada saldıran birlikler aşırı yayılmaya başladı.

    almanların sovyet güneybatı cephesi'ne ve 69. ordu'nun çemberi yarma harekatına karşı elde ettiği başarılar karşısında stavka, voronej cephesi'ne, 3. tank ordusu'nun kontrolünü güneybatı cephesine vermesini emretti. geçişi kolaylaştırmak amacıyla 3. tank ordusu iki piyade tümenini 69. ordu'ya verdi ve ss panzer tümenini imha etmek amacıyla güneye doğru saldırıya geçti. ancak güneye intikal sonrası oluşan yakıt ve mühimmat sıkıntısı sonucu 3. tank ordusu'nun saldırısı 3 mart'a ertelendi. dahası, 3. tank ordusu alman junkers ju 87* pike bombardıman uçaklarının durmak bilmeyen saldırıları yüzünden çok fazla hırpalanmıştı. 3 mart'ta saldırıya geçen 3. tank ordusu'nun 15. tank kolordusu, ss panzer tümeni totenkopf'un öncü birlikleriyle karşılaştı ve hemen savunma pozisyonuna geçti. sonunda, alman ss tümeni 15. tank kolordusu'nun hatlarını delmeyi başardı ve kuzeye doğru ilerleyen aynı tümenin diğer birlikleriyle birleşerek sovyet tank kolordusunu çembere aldı. 3. tank ordusu'nun 12. tank kolordusu da, das reich ve totenkopf ss panzer tümenlerinin ordunun ikmal hatlarını tehdit etmesi üzerine savunma pozisyonuna geçmek zorunda kaldı. 5 mart itibarıyla, saldıran 3. tank ordusu fena şekilde hırpalanmıştı ve ancak az miktarda askerin kuzeye doğru kaçabilmesinin ardından yeni bir savunma hattı oluşturmak zorunda kaldı.

    popov mobilize grubu'nun ve 6. ordu'nun, alman karşı saldırısının daha başında imha edilmesi sovyet hatlarında geniş bir delik açtı. bu deliğin yamanmasına yönelik koordinesiz ve zayıf sovyet çabalarından faydalanan manstein, taarruzun harkov'a doğru devam etmesini emretti. 1 - 5 mart arasında ss panzer kolordusu'nu da barındıran alman 4. panzer ordusu 80 km ilerleyerek harkov'un 16 km güneyine yerleşti. 6 mart'ta leibstandarte tümeni mosh nehri üzerinde bir köprübaşı oluşturarak harkov'a giden yolu açmış oldu. manstein'ın karşı saldırısının başarısı stavka'yı rokossovski'nin taarruzunu durdurmaya zorladı. 1. panzer ordusu donets nehri üzerinde bir savunma hattı oluşturmayı başardı ve manstein donets'in batısında kalan sovyet birliklerini temizleme planı yapmaya başladı. almanlara göre, alman karşı saldırısının kızıl ordu'ya maliyeti 23.000 asker, 615 tank ve 352 top oldu.

    harkov'a ilerleyiş: 7 mart – 10 mart
    rokossovski komutasındaki merkez cephesi'nin alman 2. ordusu'na karşı taarruzu takviye edilerek devam ederken almanların harkov'a karşı taarruzu tarafından hazırlıksız yakalandı. 7 mart'ta manstein, yaklaşmakta olan ilkbahar çamur mevsimine* rağmen harkov'a doğru devam etmeye karar verdi. ancak, harkov'a doğudan saldırmak yerine, taarruzu harkov'un batısına yöneltmeye ve sonra da kuzeyden çembere almaya karar verdi. panzergrenadier tümeni grossdeutschland da cepheye geri dönmüştü ve bütün gücüyle saldırarak 69. ordu ile 3. tank ordusu'ndan geride kalanları ayırmaya çalışıyordu. 8 - 9 mart arasında, ss panzer kolordusu kuzeye ilerleyişini tamamlayarak sovyet 69. ve 40. ordularını birbirinden ayırdı ve 9 mart'ta çemberi tamamlamak üzere doğuya yöneldi. stavka'nın, yeni yapılanmış 19. piyade tümeni ve 16. tank tugayı'nı ileri sürerek alman saldırısını önleme çabalarına rağmen alman ilerleyişi devam etti.

    9 mart'ta sovyet 40. ordusu, 3. tank ordusu'yla haberleşme hatlarını yeniden açabilmek için son bir çabayla panzergrenadier tümeni grossdeutschland'a saldırdı. ancak bu karşı saldırı 10 mart'ta almanların harkov'a karşı genişleyen taarruzuna yakalandı. aynı gün 4. panzer ordusu, ss panzer kolordusu'na harkov'u en kısa sürede ele geçirmesi emrini verince hausser emrindeki üç ss panzer tümeni'yle harkov'a saldırdı. das reich batıdan, leibstandarte kuzeyden saldıracak, totenkopf ise kuzey ve kuzeybatı kanatlarına koruma sağlayacaktı. general hoth'un orijinal plana sadık kalması yolundaki emirlerine rağmen hausser şehre saldırısına devam etmeye karar verdi ama sovyet savunması saldırıyı ertesi güne bırakmasına neden oldu. manstein, şehri kuşatma manevrasına devam edilmesi, ancak zayıf bir sovyet savunması olursa saldırılması yönünde emir yayınladıysa da hausser emri görmezden gelmeye ve kendi saldırı planını uygulamaya karar verdi. manstein'a göre ordular grubu karargahı ss panzer kolordusu'nun şehre doğrudan saldırmak yerine doğuya yönelerek çembere alması yönünde birkaç kez müdahale etmek zorunda kaldı.

    şehir çatışmaları: 11 mart – 15 mart
    11 mart sabahı leibstandarte harkov'un kuzeyine iki koldan saldırıya geçti. kuzeybatıdan ilerleyen 2. panzergrenadier alayı ikiye ayrılarak belgorod-harkov demiryolunun her iki yanından şehrin kuzeyine doğru yürüyüşe geçti. demiryolunun sağında ilerleyen 2. tabur severenyi post semtine saldırdı ancak güçlü direnişle karşılaşınca günün sonunda ancak severenyi demiryolu deposuna kadar ilerleyebildi. demiryolunun diğer yanında, bir t-34'ün öncülük ettiği rus karşı saldırısıyla karşılaşan ve bir bölümü şehrin dışına kadar gerileyen 1. tabur, alexeyevka semtini vurdu. ancak ju 87 stuka ve stug kundağı motorlu toplarının sağladığı hava ve topçu desteği sayesinde alman piyadesi yeniden şehre girebildi. arkadan yapılan bir sarma taarruzu almanların nihayet bu bölgede bir tutunma noktası elde etmesini sağladı. aynı anda, 1. ss panzer alayı, birkaç tank takviyesiyle, harkov havaalanı civarında sol kanatlarına yapılan karşı saldırıya rağmen belgorod'dan gelen ana yoldan şehre saldırdı. t-34 tankları ile çarpışarak ilerleyen bu alman birliği harkov'un kuzey banliyölerine yerleşmeyi başardı. kuzeydoğudan, başka bir alman piyade, tank ve top birliği rogan ve çuguyev şehirlerine giden yolların çıkışlarını tutmak üzere harekete geçti. bu saldırı harkov'un içlerine kadar ilerlemeyi başardı ancak yakıtı azalan tanklar savunma pozisyonu almaya mecbur kaldı.

    aynı gün, das reich tümeni harkov'un batısına saldırdı. zalyutino semtine kadar ilerleyen saldırı tanksavar toplarıyla donatılmış sovyet savunmacılarının koruduğu derin bir tank hendeğine takıldı. bir rus karşı saldırısı kanlı çatışmalarla bertaraf edildi. tümenden bir kıta şehrin güney yaklaşma bölgesine doğru ilerleyerek merefa yolunu kesti. saat 15:00'de 4. panzer ordusu komutanı hoth, hausser'e das reich'ı çatışmadan çekmesini ve kaçan sovyet birliklerinin önünü kesecek şekilde konuşlandırmasını emretti. bunun yerine hausser totenkopf'tan bir kıtayı bu işle görevlendirdi ve hoth'a, das reichı çatışmadan çekmenin çok fazla risk taşıdığını iletti. 11-12 mart gecesi bir yarma kuvveti tank hendeğini geçerek savunmacıları hazırlıksız yakaladı ve tanklar için yolu temizledi. bunun sonucunda das reich harkov ana tren garına kadar ilerledi, bu tümenin şehirde ilerleyebildiği en uç nokta oldu. hoth 12 mart saat 01:15'te emrini tekrarladı ve hausser 11 mart'taki gibi cevap verdi. ancak hoth'un üçüncü kez emir vermesiyle das reich çekildi ve leibstandarte'nin şehrin kuzeyinde açtığı bir koridoru kullanarak şehrin doğusuna konuşlandı.

    12 mart'ta leibstandarte kuzey banliyölerindeki sert rus savunmasını delerek şehir merkezine doğru ilerleyişe geçti ve evden eve çatışmalar başladı. günün sonunda tümen dzerjinski meydanı'nın iki blok kuzeyine kadar ilerlemişti. 2. panzergrenadier alayı'nın 2. taburu, rus keskin nişancıları ve diğer savunmacılar yüzünden ağır kayıplar vererek, 12 mart akşamı meydanı kuşattı. alındıktan sonra meydana leibstandarte meydanı adı verildi. o gece, 2. panzergrenadier alayı'nın 3. taburu joachim peiper komutasında dzerjinski meydanı'nda 2. taburla temas sağladı ve güneye doğru saldırarak harkov nehri'ni geçip bir köprübaşı oluşturarak moskova bulvarına çıkan yolu açmış oldu. bu arada, tümenin sol kanadı volçansk ve çuguyev yollarının kavşağına ulaşarak savunma pozisyonu aldı ve rus karşı saldırılarını bertaraf etti.

    ertesi gün, leibstandarte blok blok sovyet savunmasını temizleyerek güneye, harkov nehri'ne ve peiper'in köprübaşına doğru harekete geçti. şehri savunanları merkeze hapsetmek amacıyla 1. ss panzergrenadier alayı'nın 1. taburu volçansk yolundan yeniden şehre girdi. aynı anda, peiper'in birliği sert rus savunmasını güneye doğru yarmayı başararak volçansk ve çuguyev yolarının kavşağında tümenin sol kanadıyla buluştu. das reichın büyük kısmı artık şehirden çekilmiş olsa da tek bir panzergrenadier alayı şehrin güneybatısını temizlemek üzere kaldı. böylece şehrin üçte ikisi almanların kontrolü altına girmiş oldu.

    şehir içinde çatışmalar 14 mart'ta azalmaya başladı. gün boyunca leibstandarte sovyet savunmasından arda kalanları temizleyerek doğuya doğru geniş bir hatta ilerledi. gün sonunda şehir almanların elindeydi. şehrin düştüğünün ilan edilmesine rağmen çatışmalar 15 ve 16 mart'ta da devam etti ve alman birlikleri şehrin güneyindeki traktör fabrika kompleksindeki son direnişi de temizlediler.

    almanların donets harekatı kızıl ordu'ya 52 tümene ve yaklaşık 70.000 - 80.000 askere mal oldu. bunların tahminen 45.200'ü öldürülmüş, 41.200'ü yaralanmıştı. nisan ve temmuz 1943 arasında kızıl ordu bu bölgedeki birliklerini takviye ederek kursk savaşı olarak bilinecek olan kaçınılmaz savaşa hazırladı. toplam alman kayıpları hakkında kesin bir bilgi olmamakla birlikte, elit waffen ss ve waffen-ss birliklerinin savaşın en çetin olduğu bölgelere konuşlandırıldığı gözönünde bulundurulduğunda, ss panzer kolordusu'nun kayıpları genel bir fikir verebilir. 27 mart itibarıyla ss panzer kolordusu'nun 160 subay, 4.300 personel olmak üzere mevcudunun %44'ünü kaybettiği tahmin ediliyor.

    ss panzer kolordusu şehirden çıkmaya başlayınca, şehrin güneybatısında bulunan ve 17. nkvd tugayı, 19. piyade tümeni ve 25. muhafız piyade tümeni'nden oluşan sovyet birlikleriyle çatışmaya girdiler. sovyetlerin, 3. tank ordusu'nun kalanlarıyla temas sağlama girişimleri devam etti ancak sonuçsuz kaldı. 14 - 15 mart'ta bu birliklere kuzey donets nehri'ne çekilme izni verildi. sovyet 40. ve 69. orduları 13 mart'tan beri panzergrenadier tümeni grossdeutschland ile çarpışıyordu ve alman ilerleyişi sonucu bölünmüşlerdi. harkov'un düşmesiyle sovyetlerin donets savunması çökerek manstein'a 17 mart'ta kuvvetlerini belgorod'a sürerek ertesi gün ele geçirme fırsatını verdi. ancak, kötü hava ve yorgunluk manstein'ın karşı saldırısının bu noktada bitmesine ve mareşalin, harkov ve belgorod'un alınmasıyla yeni oluşan kursk çıkıntısı'na saldırma düşüncesini gerçekleştirememesine neden oldu.

    harkov'daki alman zaferi hitler'e iki seçenek sunmuştu. ilki, harkov'da yapılanı tekrarlamak, yani kaçınılmaz olan yeni sovyet saldırısını bekleyip ilerlemelerine izin vermek ve kendilerini fazla yaydıklarında karşı saldırıya geçip kuşatmaya almaktı (backhand method, manstein'ın önerisi bu şekildeydi). ikincisi ise, merkez ordular grubu ile güney ordular grubu'nun katılacağı büyük bir saldırı düzenleyerek kursk çıkıntısı'nı imha etmekti (forehand method). sonunda hitler, kursk muharebesine yol açacak olan ikincisini tercih etti.

    kaynak
    the four battles for kharkov, karel margry
    panzerkieg: the rise and fall of hitler's tank divisions, peter mccarthy
    field marshal erich von manstein and the operational art at the battle of kharkov, thomas a. thompson
    lost victories, erich von manstein
    the german army 1933-1945, matthew cooper
  • ikinci dünya savaşı'nda harkov'un alman ordusunca üçüncü defa işgal edildiği muharebe.

    sven hassel'in meşhur ss generali romanında, hitler'in doğrudan emriyle wehrmacht'ı denetlemeye gelen theodor eicke, "6. ordu'nun yerinde bizim ss'ler olsaydı bu şehri çoktan almıştık," tarzında sözler sarf eder. eicke, gerçek yaşamda stalingrad'a adım bile atmamıştır muhtemelen. zira tarihî belgelere göre o muharebede hiç waffen-ss birliği bulunmadı. ha, bir de "matuk paraşütçü alayı"ndan bahsediliyordu romanda. hitler'in bir kamyon dolusu yakın koruma birliği. karizmatik de bir isme sahiptiler ama onların da hiçbir vesikada adları geçmiyor. ulan sven, ismin bile yalan diyorlar ama bir fıkrada geçen tatar ağası misali iyi atıyorsun.. ben de dahil binlerce okur, senin sallamasyon alternatif tarihini yedik uzunca bir dönem. ama internet çağındaki gençler yemez tabii.

    neyse efendim, konuyu epey dağıttık. eicke'nin -sözde- söylediği lafları doğrulayan olaydır harkov'un üçüncü ve son alınışı. waffen-ss üstün bir gayretle ev ev, sokak sokak çarpışarak işlerin kötüye gittiği dönemde doğu cephesi'nde ibreyi almanlardan yana döndürmüştür. her ne kadar von manstein, leibstandarte'nin -ağır kayıp verme pahasına- gözünü budaktan sakınmadan savaşmasını doğru bulmasa da, zaferin kazanılmasındaki aslan payının onlara ait olduğunu yadsımaz. şehir alındıktan sonra meydanına "platz der leibstandarte" adı verilir.

    bkz.

    kazanılan zafer, 1943 şubatındaki stalingrad bozgununu yumuşatan bir hava yaratır. hatta moskova yolunun tekrar açıldığına dair iyimser kanaatlere sebep olur. nitekim hitler, 4 ay sonra varını yoğunu kursk masasına yatırıp doğu cephesi'nin son büyük kumarını oynar. ve malum olduğu üzere kaybeder..
hesabın var mı? giriş yap