tupac amaru ii ^*

• tam adı jose gabriel tupac amaru olan perulu isyancı. 1532 yılında inka imparatoluğunun yıkılmasının ardından, ispanyol sömürgecilerin egemenliği altında yaşayan yerli halkın yaşam şartları pek de iyi değildi. zorla hristiyanlaştırılmışlar, toprakları ellerinden alınmış ve yeni düzende hiç bir söz sahibi değillerdi.
  
  tupac amaru ii bir hristiyan olmasına ve artık iyice yerleşmeye başlayan melez (mestizo) kültüre sahip olmasına rağmen durumdan rahatsızdı. soylu bir aileden geldiği için keçuva (ya da quechua) toplumunun lideri konumundaydı. peru genel valiliği (virreinato del peru) yönetimi altında ne kadar etkin bir role sahip olduğu hala tartışmalı ama anne tarafından avrupalı kökleri olduğunu biliyoruz.
  
  zaten isyan ettiği yıllarda ittifak arayışlarına giriyor ama pek fazla yüz bulamıyor kreoller arasında (kreol/criollo - amerika kıtasında doğan avrupalı beyazlar). bu arada karısı afrika ve yerli amerikalı karışımı bir melez. isyanın kökenleri tabii ki köleci anlayışa dayanıyor. bütün yerliler köle olmasalar bile daha fazla vergiye tabiler. büyük bir kısmı encomienda denilen büyük topraklarda zorla çalıştırılıyorlar. bu sistem 18. yüzyılın ortalarına doğru kaldırılıyor ama hala - köle olarak olmasa bile - zorla çalıştırmalar, hristiyanlaştırma çalışmaları (tabii ki engizisyon yoluyla), ağır vergiler canına tak ediyor bir noktada.
  
  1738 yılında doğan tupac amaru ii, 1780 yılında isyan ediyor. ilk isyan hareketi bölge valisini bir partiden çıkışta yakalayıp, ertesi gün meydanda asmaları oluyor. bu olay kısa zamanda duyuluyor ve binlerce kişiyi etrafında toplamayı başarıyor. aymara halkı da destek veriyor ancak kısa süre sonra, aymara liderleri kendi halklarına komuta etmek istedikleri için hareketten ayrılıyorlar. bu aymara kolunun liderleri arasında meşhur bartolina sisa da var. 1782'de titicaca gölü civarında yapılan savaşta yeniliyorlar. zaten bu ayrılan grup da tupac amaru ii'nin ardından kısa sürede ispanyollarca ele geçirilip yok ediliyor (liderler ya asılıyor ya da kelleleri vuruluyor).
  
  aralarında yerlilerin de olduğu ispanya krallığına bağlı birlikler tupac amaru ii'nin üzerine yürüyor ama isyancılar bu birlikleri savaş meydanında duman ediyorlar (savaşın detayları tam olarak bilinmiyor ama kabaca 1500 kişilik düzenli orduya karşılık 4000 isyancı). isyancılar öyle bilenmişler ki bir tek ispanyolu bile sağ bırakmıyorlar. ama bu zafer aynı zamanda tupac amaru'nun birlikleri üzerinde mutlak bir hakimiyeti olmadığını da ortaya çıkarıyor. zira kendisi isoanyollara taviz verdirme peşinde, anlaşmaya yatkın yani ama savaş meydanındaki kıyımı engelleyemiyor.
  
  bu andan itibaren işler ters dönüyor zaten. kreollerden destek alma konusunda hala ümitliyken, savaştaki kıyım ile hiç bir destek görmüyor. sadece askeri destek olarak görmeyin, yardım/yataklık veya maddi destek ümidi de kalmıyor artık. tek şansı olan cusco'yu fethetmekte de başarısız olunca, önce kendi adamlarınca ihanete uğruyor ve sonunda 1781 yılında yakalanıyor. tabii ki idam ediliyor ama idamından önce karısı, oğlu ve yakın akrabalarının idamını izlettiriyor ispanyollar. daha sonra yukarıda da bahsettiğim üzere isyancı aymaralar da dize getirilerek isyan bastırılıyor. yine de yansımaları büyük oluyor ve latin amerika'daki özgürlük hareketlerine ilham veriyor. kısa süre sonra da bugünkü bölge devletleri teker teker bağımsızlıklarını kazanıyorlar. kendi gözleriyle göremese de başarılı oluyor diyebiliriz (bence - çok romantik bir son mu oldu?).
  
  ayrıca:
  (bkz: bartolina sisa)
  (bkz: tupac katari)
  
  tema: latin amerika tarihi