memduh süleyman

• 1913’te eduart hartmann’dan çevirdiği, “teceddüd-i ilmi ve felsefi kütübhanesi” serisinin 10 numaralı kitabı olarak darwinizm adlı eseri yayınlar. eserin alt başlığı, “darwin mesleğinin ihtiva ettiği hakikatler ve hatalar” şeklinde verilmiştir. kitap almanca yazılmış ve fransızcaya çevrilmiştir. memduh süleyman ise bu fransızca çevirisini özetleyerek osmanlıcaya aktarmıştır. memduh süleyman kitapta, darwin’in 1859’da yayınlanan türlerin kökeni adlı eserini “ıstıfa-yı tabii ile izah edilen nevilerin menşei” adıyla osmanlıcaya çevirmekte olduğunu belirtmekle birlikte (s. 7), yayınlanmamıştır. memduh süleyman, kitabın başına yazdığı “birkaç söz” başlıklı kısa önsözde şunları yazmıştır: “meşrutiyetin ilanını müteakip münevver fikirli, düşünür gençler arasında avrupa hakimlerinin ilmi fikirleri, felsefi itikatları hakkında malumat elde etmek arzusu hasıl oldu. bugün ulum-i tabiyede büyük bir rol ifa eden darwin nazariyesi hududunu ‘metafizik’e kadar tevsi ederek kâinatın hilkati hakkında birçok nazariyeler suduruna sebebiyet vermiş, felsefi meslek ve mekteblerde mühim bir tesir icra etmeğe başlamıştır. binaenaleyh darwin’in vazettiği ıstıfa ve nesil nazariyelerinin hatalarıyla hakikatlerini teşrih eden alman müelliflerinden eduard von hartmann’nın ‘darwinizm’ ‘le darwinizme’ nam eserini hülasaten türkçeye naklediyorum.” kitabın içinde yer alan konular şöyledir: “birkaç söz” “hal-i hazırda darwin mesleği”, “cinslerdeki nesil ve tasavvurî karâbet”, “gayrimütecanis nesil nazariyesi ve istihale mesleği”, “mösyö vigan’a nazaran iptidai hücrelerin nesebi”, “ıstıfa nazariyesi”, “tabii ıstıfa ve üç ameli”, “mevcudiyet için mücadeledeki ıstıfa”, “tahavvül ve tebeddül kabiliyeti”, “irs”, “darwin tarafından delil olarak gösterilen muavin kaideler”, “ahval-i haricinin uzviyet üzerine doğrudan doğruya olan tesiri”, “azanın istimal veya adem-i istimalden mütevellit tesiri”, “ıstıfa-yı cins”, “tenasüp kanunu”, “netice ve hülasa”.