toprak ana

• kadim zamanlardan beri süregelen orman, ötüken yış ve yer sub’un kutsallığı anlayışının ve ulu ana/yer ana da denilen toprak ve dağ iyesi/ruhunun devamıdır toprak ana…
  
  fuzuli bayat, zamanla yer ana, ayzıt, umay, ak ana, yer su kültüne vs dönüşmüş bir mitolojik anadan bahseder. yer ana/mitolojik ana kültünden senkretik yapılı koruyucu ruhların dallanması yoluyla çeşitli işlevleri olan bir dizi tanrı/ruh çıktığını ve orhun ve yenisey yazıtlarında ifade edilen iduk yer sub’un da aslında işte bu mitolojik ana dediği yer/toprak ana olduğunu söyler ki ülgen’e yarat emrini veren ak ana da aslında bu mitolojik ana’dır.
  
  aynı mantık çerçevesinde sencer divitçioğlu da bu yer/bereket tanrıçasının deus otiosus sendromuna uğrayarak tembelleşerek bir kenara çekilip, işlevini belli yerler, sular, ormanlar, dağlar ve hatta bazı atlar halinde tekilleşme eğilimi gösteren iduk/ıduq'lara (ruhlara) terk ettiğini söyler. gerçekten de minusinsk ve abakan bölgesinde bulunan bazı balballar (mesela hamile kadın balbalı gibi) bu inancın ardakalanları olabilir.
  
  uzun kulaklı, beyaz giysili, yaşlı bir kadın olarak betimlenen yer/toprak ana’nın antropomorf varlığı ‘yerin kulağı var’ deyiminde olduğu gibi her şeyi duyan, bilen yer ana anlamında dildeki varlığını devam ettirmektedir.
  (bkz: türk mitolojisinde toprak unsuru/@ay hatun)
  (bkz: türk mitolojisi/@ay hatun)