batlamyus

• yunun kökenli iskenderiyeli astronom. dünya merkezli evren modeli kopernik'e kadar yıkılmadan kabul görmeye devam etmiştir. neden evrenin merkezi dünya olsun ki? diyebilirsiniz. o dönemde bunun iki temel sebebi vardı. birincisi dinlerin insanın egosunu okşayan, insanı merkeze alan metinleriydi. ikinci olarak ise örneğin güney yarım küredeki insanlar dünyanın üzerinden düşmeden nasıl dünya üzerinde durabiliyorlardı? elbette dünyanın merkezi evrenin merkezi olduğu içindi.
  
  batlamyus'un güneş sistemi modelinde tabii ki her şey dünyanın etrafından dönüyordu. bunu yapmak kolaydır ama gezegenler olmasa kolaydır. örneğin dünyanın yörüngesi bazı gezegenlerden kısadır, yıl içerisinde gezegenlerin yanında geçer gideriz. bu ise gezegenlerin gökyüzünde bazen ileriye bazen de geriye gitmektedir. yıldızlar, güneş ve ay için ise böyle bir şey söz konusu değildir. batlamyus gezegen hareketlerini modellemek için ise modeline bazı mekanik düzenler ekledi. örneğin mars dünya etrafında dönerken aynı zamanda bir dairesel döngüyü de kendi kendine tekrarlamaktadır.
  
  ispanya kralı eldeki bilgiler ile batlamyus'un modelinin mekanik halini yaptırıp karşısına geçmiş ve "tanrı evreni yaratmadan bana danışsaydı ona daha basit bir şey yaratmasını tavsiye ederdim" demiştir.
• miladi ikinci asırda iskenderiye'de yaşamış bir kozmografya, coğrafya ve matematik alimidir.
  yazdığı kitaplarla islam alemini de etkilemiştir.
  dünyanın merkez olduğunu, bunun üzerinde dokuz kat gök bulunduğunu, her gökte yıldızlar bulunduğunu ilk defa söyleyen odur.
• batlamyus bir diğer adı ptolemaios'tur. buna özel bir kuram vardır. kuram şöyledir:
  
  dışardan içeriye doğru dokuz tane gök vardır ve bu göklerin hepsi birbiri ile iç içedir, bağlantılıdır. en dıştaki göğün adı atlas göğü'dür. en içteki gök de dünyamızdır. dünya'nın üstündeki ay'dan atlas göğüne kadar ay da dahil toplam dokuz gök vardır; atlas göğü, sabit yıldızlar göğü, zuhal, müşteri,merih, güneş, zühre, utarit ve ay. bu birbiri ile sarmaş dolaş olan dokuz göğün ortak merkez noktası dünyamızdır.
• kristof kolombun batlamyus'un haritasından bakarak kendi dünya haritasını çizdiği anlatılır.ki kolomb coğrafi keşiflere çıktığında avrupalı devletlerden haritasındaki yanlışlardan dolayı destek alamaz,hatta ikinci seferinde kraliçenin hapishanedeki mahkumları kolomba yardım için gönderdiği anlatılır.
• gezegenlerin gerileme hareketlerini kaydeder ve ilmek hareketi yaptıklarını ileri sürer.
• gen iskenderiye dönemi'nde yaşamış ünlü bilim adamıdır. hayatı hakkında hiç bir bilgi yok denilebilir. müslüman astronomlar 78 yaşına kadar yaşadığını söylerler. yunanca adı ptolemanios'tur ama harf uyuşmazlığından orta çağ islam dünyası'nda batlamyus diye tanınmıştır.
  
  batlamyus, astronomi, matematik, çoğrafya ve optik alanlarla ilgilenmiştir ce katkıda bulunmuştur. ancak en çok astronomideki çalışmalarıyla tanınır. zamanına kadar ulaşan astronomi bilgilerinin sentezini yapmış ve bunları mathematike syntaxis (matematik sentezi) adlı yapıtında toplamıştır. bu eserin adı daha sonra megale syntaxis (büyük derleme) olarak anılmış ve arapça'ya çevrilirken başına arapça'daki harf i tarif takısı olan 'el' getirildiği için, ismi el mecisti biçimine dönüşmüştür. daha sonra da arapça'dan latince'ye çevrilirken almagest adıyla tanınmaktadır. bugün batı dünyasında almagest olarak bilinir.
  
  almagest, onüç kitaptan oluşur;
  
  birinci kitap, yermerkezli dizge'nin ana çizgilerini verir,
  ikinici kitap, meneleus'un teoremiyle küresel trigonometri bilgilerini,
  üçüncü kitap, güneş'in hareketini,
  dördüncü kitap, ay'ın hareketini,
  beşinci kitap, üçüncü ve dördüncü kitabı tartışır,
  altıncı kitap, gezegenleri,
  yedinci ve sekizinci kitap, durağan yıldızları,
  sonraki beş kitap ise devingen yıldızları içerir.
• raffaello'nun bilim ve felsefeyi birleştirdiği, vatikan sarayının stanza della segnatura odasında sergilenen şaheseri atina okulu adlı freskinde sağ alt köşede , öklid'in yanında sarı peleriniyle izleyiciye sırtı dönük şekilde resmedilmiş gökbilimci ve matematikçi.
• amerika'ya giden yolun iyiniyet taşlarıyla örülü olduğunu göstermiştir. avrupa ile asya arasındaki uzaklığı hesaplarken boylamda elli derecelik minik bir hata yapmış, bu durum, kolomb'un amerika'ya ayak basmasıyla nihayete erecek yolculuğa çıkmasında cesaretlendirici bir işlev görmüştür.
  
  böylece, çok temiz kalpli bir adam olan batlamyus, sınırlı, dar imkanlar içinde de bir şeyleri hayal etmenin, mantık hataları sonradan ortaya çıkacak olsa da bir şey yaratmanın insanlığın gelişiminde illaki katkısı olacağını ne de güzel simgelemiştir.
• mısırda firavun inancını tekrardan yeşertmişlerdir. yönetim şekilleri bile yunan gibi polis devlerleri şeklinde değil, pers ve mısır yönetim anlayışlarını benimsemişlerdir. ve hatta kendilerine kurtarıcı anlamına gelen soter ünvanını vermişlerdir.
• aynı zamanda dönemin en iyi optik araştırmacılarından dır. daha önceki optikçilerin çoğu gibi, görmenin gözden çıkan görsel ışınlar yoluyla oluştuğu görüşünü benimsemiştir. ancak, görsel yayılımın fiziksel yorumunu da vermiş ve bu yayılımın, kesikli ve aralıklı koni biçiminde değil de, kesiksiz ve sürekliliği olan piramit biçiminde olduğunu belirtmiştir. şayet böyle olmasaydı, yani ışınlar gözden sürekli olarak çıkmasaydı, nesneler bütün olarak görülemezlerdi. buna rağmen, batlamyus'un görsel piramit fikri, optikçiler arasında rağbet görmemiş ve görme söz konusu olduğunda daha çok koni biçimi göz önüne alınmıştır. daha sonra da islâm dünyasında bilginlerin görsel koni fikrine dayandıkları ve görme geometrisini bunun üzerine kurdukları görülmektedir.
  katoptrik (yansıma) konusuyla da ilgilenmiş ve ayrıntılı deneyler sonucunda üç prensip ileri sürmüştür:
  aynada görünen nesne, gözün konumuna bağlı olarak aynadan nesneye yansıyan görsel ışın yönünde görünür.
  aynadaki görüntü, nesneden ayna yüzeyine çizilen dikme yönünde ortaya çıkar.
  geliş ve yansıma açıları eşittir.
  bu üç prensipten ilk ikisini kuramsal, üçüncüsünü ise deneysel olarak kanıtlayan batlamyus, ayna yüzeyine gelen ışının eşit açıyla yansıdığını gösterebilmek için, derecelenmiş ve tabanına ayna yerleştirilmiş olan bakır bir levha kullanmıştır. bir ışın hüzmesini levhaya teğet biçimde ayna yüzeyine gönderip, gelme ve yansıma açılarının büyüklüklerini belirlemiş ve bunların eşit olduğunu görmüştür. batlamyus bu deneyini küresel ve parabolik bütün aynalar için tekrarlayarak, sonucun doğruluğunu kanıtlamıştır.
  
  batlamyus, dioptrik (kırılma) konusuyla da ilgilenmiş ve ışığın bir ortamdan diğerine geçerken yoğunluk farkından dolayı yön değiştirmesinin nedenini araştırmıştır. bu araştırmanın sonucunda, az yoğun ortamdan çok yoğun ortama geçen ışının, normale yaklaşarak ve çok yoğun ortamdan az yoğun ortama geçen ışının ise normalden uzaklaşarak kırıldığını ve kırılma miktarının yoğunluk farkına bağlı olduğunu ileri sürmüştür.
  
  konuyu ele alırken benimsediği bazı prensiplerde bunu açıkça görmek olanaklıdır:
  
  görsel ışın az yoğundan çok yoğuna veya çok yoğundan az yoğuna geçtiğinde kırılır.
  görsel ışın doğrusal olarak yayılır ve farklı yoğunluktaki iki ortamı birbirinden ayıran sınırda yön değiştirir.
  gelme ve kırılma açıları eşit değildir, fakat aralarında niceliksel bir ilişki vardır.
  görüntü, gözden çıkan ışının devamında ortaya çıkar.
  
  ortam farklılıklarından dolayı ışığın uğradığı değişimleri, aynı zamanda kırılma kanununu da içerecek şekilde deneysel olarak göstermeye çalışmış ve çeşitli ortamlardaki (havadan cama, havadan suya, sudan cama) kırılma derecelerini gösteren cetveller hazırlamıştır. ancak verdiği değerler küçük açılar dışında tutarlı olmadığı için kırılma kanunu elde edilememiştir.
  coğrafya, astronomi ve astroloji ile ilgili bir çok çalışması bulunan batlamyus; geç iskenderiye dönemi'nde yaşamış (ms 2. yüzyılın ilk yarısı) ünlü bilim adamlarındandır. hayatı hakkında hemen hemen hiçbir bilgi bulunmamaktadır. müslüman astronomlar 78 yaşına kadar yaşadığını söylemektedir.yunan asıllı bir mısırlı, veya mısır asıllı bir yunan olduğu iddia edilmektedir.
  
  kaynak