agora

• tarihten bir kesitin filmi.
  
  --- spoiler ---
  bilim ve din ekseninde işleyen konusunda dönem itibariyle çok dinli bir yapının varlığı görülüyor. muhtemelen laik olmayan ancak devlet tarafından zorlanan bir din olmadığından paganlar, yahudiler ve hıristiyanlar bir arada yaşamaktadır. dönem itibariyle paganlar, çok tanrılı bir yapıdalar, bilime önem veriyor, bir kadın öğretmenleri bile var, ve kütüphanelerini hazineleri sayacak kadar kültürlüler. ancak paganların bir kötü yanı var ki, o da köleleri. paganlar kölelik sistemini savunuyorlar. paganların “rahat” yaşamları dikkat çekiyor. ancak hıristiyanlar, önce toplumun fakir kesiminden başlayarak çoğalan bir topluluk, köleleri de alıp, üst seviye paganları alaşağı ediyor. motifli, zarif kıyafetleri olan, elinde rulo şeklinde kitaplar taşıyan öğrencilerin yerini, siyah giyimli, sakalı uzamış, cahil hıristiyanlar alıyor. hıristiyanları cahil ve yobaz bulan, onları dışlamaya çalışan paganlar, iskenderiyeden kovulunca, hıristiyanlar kaplıyor ortalığı, bir de kendi halinde yahudiler. daha sonra cahil hıristiyanlar yahudilere de saldırıyor ve onlardan bir karşılık alıyor, semavi dinler de birbine düşüyor. ancak hıristiyanlık hızla artıp diğer düşünceleri, azınlıkları daha da zor düşürmeye başlayınca, klasik bir devlet sorunu ortaya çıkıyor. devlet mi yüce, din mi? devlet hıristiyan halkına dinden yüce olduğunu söyleyemiyor, ona boyun eğiyor, ve devlet kilisenin boyunduruğuna girince önder din adamı da önder devlet adamından (iskenderiye valisi) önünde diz çökmesini istiyor. kendisinin değil, tabii ki kitabın, ancak sonuçta kendisinin önünde diz çökmesi isteniyor. ve devlet adamı bunu kabul etmediğinde, kaybedeceği itibarı, ortaya çıkacak sonucu göze alamayıp kabul etmek zorunda kalıyor. anlıyoruz ki devlet de dine adanmış ve filmde de bilimi temsil eden kadın, cahil hıristiyanlar tarafından hunharca öldürecekken, kendisine aşık bir köle tarafından, nispeten daha iyi bir şekilde, kendi rızası ile boğularak öldürülmüştür.
  
  --- spoiler ---
  
  film, dini bir sorgulamayı da beraberinde getiriyor. tek tanrılı dinlerden hıristiyanlık bilime engel miydi? kilisenin devleti de ele geçirmesi, nelere maloldu? yahudiliğin durumu neydi? yahudilik bir bağnazlık içermiyor muydu?
  ben filmi bir pagan propagandası olarak yorumluyorum. tarihi bir konusu olsa da sonuçta bir film bu, anlatımında ve inceliklerinde gizli mesajlar var. şöyle ki, kölelik düzeni içerse de paganlar ideal bir yaşam formunda görülüyor. öyle güzel, öyle nezih bir yaşamları var ki, kıskanıyoruz. hıristiyanlar hep karalar giyiyor ve çok sığlar. yahudiler ise yine azınlık ama kimseye zararları yok. şu halde kötü adam hıristiyanlar, çünkü ciddi derecede barbar, bir kadını taşlayarak öldürmeyi planlayan, kütüphaneleri yakıp yıkan, her şekilde “kafası basmayan” bir topluluk. yahudiler, kimseye zararı olmayan bir topluluk, ancak kendilerine saldırıldığında tepki veriyor, yani şiddete sadece kendilerini savunmak için başvuruyorlar. paganlar ise, süslü kıyafetleri ile, bilimi baş tacı etmeleri ile en asil topluluk.
  
  filmde böylece tek tanrılı dinlerin ve onun devletlerinin bağnaz bir yapıya, ve dolayısıyla kan ve yoksulluğa sebep olacağı sonucuna varan bir değerlendirme çıkıyor ortaya. bu değerlendirme elbette ki yanıltıcı. zira bugün de tek tanrılı dinlere mencup milyonlarca bilim adamı ile bilim almış başını yürümüş, tek tanrılı dinlere inanan insanlarda bazen filmdeki gibi dinler savaşına sebep olsalar da çoğunlukla bir arada yüzlerce yıl yaşayabilmiştir. filmin gösterdiği tarihte, devletin henüz dinler karşısında kendisine bir yer bulamaması ve bu boşlukta yoksul ve köle olup hıristiyanlık ile kendine bir kimlik bulan bir toplum var. cehalet ve bağnazlık bu toplumun, dinin değil. din bilimi engellemiyor, devleti de kendinden ibaret yapmıyor sadece dindar önderler bu cahil hıristiyanları kullanarak kendine bir yer edinmeye çalışıyor. o zaman son tahlilde, köleyken özgür bir birey olanlar değil, o köleleri kullananlar asıl kötülüğün faili. önce kölelik sisteminde, bu köleleri yetiştirmeyen, onları dışlayan paganlar, daha sonra da onları kullanıp, onlardan aldığı güçle kendine devlette yer edinen kilise.