seddülbahir cephesi

• çanakkale savaşı'nın bir parçası olan seddülbahir çıkartması, 25 nisan 1915 tarihinde seddülbahir bölgesine beş ayrı noktadan yapılmıştır. her iki tarafın da ağır kayıpları ile sonuçlanan saldırılar yapılmıştır. sonuç olarak haziran ayının sonlarında osmanlı güçleri ilerlemeyi durdurmuş ve çıkarma başarısız olmuştur, daha sonra bu bölgede savaşın sonuna kadar kısıtlı ve etkisiz siper çatışmaları devam etmiştir.
  
  diğer kilit nokta
  (bkz: anafartalar cephesi)
  
  muharebeler:
  (bkz: birinci kirte muharebesi)
  (bkz: ikinci kirte muharebesi)
  (bkz: üçüncü kirte muharebesi)
  (bkz: birinci kerevizdere muharebesi)
  (bkz: zığındere muharebesi)
  (bkz: ikinci kerevizdere muharebesi)
  (bkz: kirte bağları muharebesi)
  
  savaş öncesi
  gelibolu harekatı için general sır ian hamilton emrine verilen kuvvetler, 75 bin kişilik bir kuvvettir. bu kuvveti oluşturan unsurlar şu şekildedir.
  
  anzak kolordusu 25.700
  29. ingiliz tümeni 17.000
  1. fransız tümeni 16.700
  1. ingiliz deniz piyade tümeni 10.800
  anzak tugayı 4.800
  
  general hamilton ve müttefik yüksek komutanlığı çıkarmayı, yarımadanın güney ucunda yapmayı kararlaştırmıştır. ancak 75 bin kişilik bu kuvvetin seddülbahir cephesi'ndeki dar kumsallara çıkartılma olanağı yoktu. bu yüzden anzak kolordusu için başka bir çıkarma sahası belirlenmişti. bu saha, kabatepe ile arıburnu arasındaki sahildir. dolayısıyla seddülbahir cephesi'ne çıkartılan kuvvetler, general hamilton emrindeki anzak kolordusu dışındaki unsurlardı.
  
  osmanlı savunma düzeni
  gelibolu yarımadası ve çanakkale boğazı’nın anadolu yakasının savunmasından sorumlu 5. ordu komutanı mareşal liman von sanders, emrindeki kolordulardan 3. kolordu’yu gelibolu yarımadası’nda, 15. kolordu’yu ise çanakkale boğazı’nın anadolu yakasında tertiplenmiştir. 3. kolordu’nun 5. ve 7. tümenleri saros körfezi kıyılarında, (yarımadanın en dar kesiminde) 9. tümen’ini ise gelibolu yarımadası’nın en güney bölgesinde konuşlandırmıştı. 5. ordu ihtiyatındaki 19. tümen ise gelibolu yarımadasının orta kesiminde tutulmaktaydı.
  
  gelibolu yarımadası’nın güney kesimi, albay halil sami bey komutasındaki 9. tümen’in görev bölgesidir. bu bölüm, yarımadanın kuzey-batı sahilindeki -arıburnu’nun kuzeyindeki- azmakdere’den başlayıp güney-doğudaki morto koyu’nun doğusundaki eskihisarlık sırtlarına uzanıyordu. burada çanakkale müstahkem mevkii komutanlığı’nın rumeli yakasındaki topçu kanadına dayanıyordu. 9. tümen’in sorumlu olduğu kıyı şeridi yaklaşık 35 km. uzunluktadır.
  
  9. tümen komutanı albay halil sami bey, mareşal liman von sanders’in talimatı gereği birliklerinin ağırlıklı bölümünü derinlikte tutmaktadır. sorumluluk bölgesinin kuzey kesimine ayrılan birlik, yarbay şefik bey'in komutasındaki 27. alay'dır. alay'ın ikinci taburu azmaktepe - çamtepe arasındaki 12 km.lik kıyı şeridine yayılmıştır. alay'in diğer iki taburu ise eceabat batısındaki zeytinliklerde, ihtiyat olarak tutulmaktadır. alay'ın dört tüfekli bir ağır makineli tüfek bölüğü bulunmaktadır. 2. tabur, üç bölüğünü kıyılara yerleştirmiş bir bölüğünü de kabatepe'nin 1,5 km. doğusuna ihtiyata almıştı. alay komutanının kabatepe'ye özel bir önem verdiği ortadadır. öncelikle bu tepenin hemen kuzeyinde 1 km. genişlikte, çıkarma için çok uygun bir kumsal bulunmaktadır. bu kumsala yapılacak çıkarma, tehlikeli derinlikte yelpaze gibi açılma olanaklarına sahipti. ilk adımda topçular sırtı - palamutluk sırtı'na yerleşen düşman kuvvetleri buradan, kocaçimen tepesi, maltepe, kilitbahir, alçıtepe batısı gibi değişik yönlerde geliştirilebilirdi.
  
  tümenin binbaşı kadri bey komutasındaki 26. alay’ını seddülbahir bölgesinde konuşlanmıştır. görev alanı çamtepe'den kerevizdere'ye kadar uzanan, yarım daire şeklinde, yarımada'nın burun kesimiydi. 9. tümen’in 26. alay’ı seddülbahir bölgesindedir. alay’ın 1. taburu kumtepe bölgesinde, binbaşı mahmut sabri bey komutasındaki 3. taburu’nun 10. bölüğü ertuğrul koyu’nda, 12. bölüğü ise tekke koyu’nda mevzi almıştır.
  
  tümenin diğer alayı olan 25. alay geride bulunmaktadır.
  ancak müttefikler, seddülbahir bölgesinde bir tümen kadar osmanlı kuvveti olduğunu kabul etmektedirler. çıkarma öncesinde yapılan gözlemler esasen bölgedeki osmanlı kuvvetleri hakkında hemen hemen hiçbir bilgi sağlamamıştı. mareşal liman von sanders’in, gündüzleri kıtaların ortalıkta görünmemesi yönündeki emrine kesin olarak uyulmuştu. çıkarma sonrasında sorgulanan osmanlı esirleri de bölgedeki birliğin 9. osmanlı tümeni olduğu bilgisini vermişlerdir.
  
  müttefik çıkarma planı
  general hamilton seddülbahir cephesi çıkarmaları için seddülbahir bölgesinde beş ayrı kumsal belirlemişti. bu bölgedeki kumsalların dar olması nedeniyle beş ayrı noktadan çıkarma yapmak zorunlu olmuştur.
  
  sığırini (morto) koyu – hisarlık burnu
  ertuğrul koyu
  tekke koyu
  ikiz koyu
  zığındere koyu
  general sır ian hamilton’un savaş planında, seddülbahir kumsallarına çıkarma yapan birliklerin alçıtepe’yi ele geçirerek kilitbahir platosuna ilerlemesi öngörülmüştür. buradaki top bataryalarının susturulmasıyla çanakkale boğazı’nın girişi birleşik donanma'ya açılmış olacaktı. seddülbahir bölgesindeki beş kumsala ilk dalga olarak (örtü kuvveti) 7 tabur çıkartılacak, 29. ingiliz tümeni’nin diğer 5 taburu da hemen ardından ikinci dalga olarak karaya çıkacaktır. general d’amade komutasındaki fransız tümeni’nin ise çıkarmanın ilk günü akşamı sahile inmesi planlanmıştır. çıkarma planına göre saat 05:00’de başlayan hazırlık ateşi ardından saat 05:30’da örtü kuvveti karaya çıkmaya başlayacaktır. bu işlem saat 07:00 dolaylarında tamamlanacak, ikinci dalga çıkarmaya başlanacaktır. 29. ingiliz tümeni’nin savaşçı unsurları saat 08:30 dolaylarında karaya çıkmış olacaktır.
  
  beş çıkartma kumsalından merkezdeki üçü (ikiz koyu, tekke koyu ve ertuğrul koyu), ana çıkarma bölgesi olarak düşünülmüştür. bu kumsallara, 29. ingiliz tümeni’nin general s.h. hare komutasındaki 86. tugayı, asıl örtü kuvveti olarak çıkacaktır. bu koyların her iki yanındaki zığındere ve hisarlık çıkarmaları, merkezdeki saha darlığı nedeniyle gerekli görülmüştür. bu koylardaki çıkarma unsurları, merkez bölümün kendi hizalarına kadar ilerleyene kadar konumlarını koruyacaklar, bundan sonra ileri harekata katılacaklardır.
  
  çıkarmalar
  zığındere koyu çıkarması
  ingiliz 29. tümeni'ne bağlı iki tabur ve bir bölükten oluşan örtü kuvvetlerince gerçekleştirilen çıkarma, baskın tarzında, hiçbir hazırlık ateşi açılmadan başlatılmıştır. kumsal, bir amfibi harekata elverişli olmadığı için, bölgede çıkarmayı karşılayacak bir osmanlı kuvveti bulunmamaktaydı. çıkarmanın öğrenilmesinden sonra bölgeye intikal eden osmanlı birliklerinin gece boyu süren inatçı taarruzları sonucunda, 26 nisan 1915 sabahı, müttefik kuvvetler sahili tahliye etmişlerdir.
  
  pınariçi koyu çıkarması
  seddülbahir'in batı kıyısında kalan küçük bir koydur. ingilizler bu küçük koydaki kumsala y kumsalı adını vermiştir. kıyı burada yüksek ve çok diktir. bu yüzden buraya bir çıkarma yapılacağı düşünülmemiş, bu küçük koy ve kumsal tutulmamıştır. bu sürpriz çıkarma general hamilton'nun fikriyle plana eklenmiştir.
  
  ikiz koyu çıkarması
  ikiz koyu’nu osmanlı 2. taburu’nun 6. bölüğü savunmaktadır. taburun diğer bölükleri derinlikte ihtiyatta tutulmaktadır. geniş bir alana yayılmış olan 6. bölük’ün çıkarma kumsalında (kumsal, 180 m. genişliğinde bir sahildir) bir manga gücünde unsuru bulunmaktadır. birleşik donanma’nın ateşinin ardından saat 06:00’da başlayan çıkarmayı ateşle karşılayıp geri çekilmişlerdir. saat 07:30 dolaylarında ikinci dalgayı oluşturan iki ingiliz taburu çıkartılmıştır. çıkarmanın ilk saatlerinde ingiliz birlikleri hiç kayıp vermemişler, sahilin hemen gerisindeki alçak tepeyi kontrol altına almışlardı.
  
  saat 08:15 de 26. alay’dan ertuğrul ya da tekke koyu için 3. tabur emrine gönderilen osmanlı 7. bölük’ü ikiz koyu’ndaki çıkarmayı görmüş ve bölük komutanının inisiyatifiyle taarruza geçmiştir. bu taarruzun yarattığı şaşkınlık ve belirsizlik durumu, ingiliz taburlarının koyun merkez bölümünde ileri harekatlarını gün boyu durdurmalarına yol açmıştır. ancak çıkarma sahasının güney kesiminde kayda değer bir osmanlı direnişi yoktur.
  
  ingiliz 29. tümen komutanı general hunter weston, ertuğrul koyu ve tekke koyu’na çıkartılması planlanmış olan dört taburlu 88. tugay’ı, çok daha zayıf direnç görülen ikizkoyu’na kaydırmıştır. ikiz koyu’nun güney kesiminde ileri çıkan ingiliz taburları saat 11:00 dolaylarında karacaoğlan tepesini ele geçirmişlerdir. karacaoğlan tepesi’nin düşmesi, tekke koyu’nu savunan 12. alay’ın sağ kanadını, dolayısıyla 3. tabur’un kuzey kanadını tehdit etmektedir. 3. osmanlı taburu, sağ kanadını geri alarak savunmayı sürdürmüştür.
  
  tekke koyu çıkarması
  tekke koyu, 300 m.den biraz daha uzun bir kumsaldır. ingiliz çıkarma planına göre bu sahile ilk kademede bir tabur çıkarılacaktı. sahil, ikinci kademede çıkarılacak olan bir alay kadar kuvvetle takviye edilecek ve bu kuvveler yakındaki karacaoğlantepe ve özellikle aytepe'yi işgal ederek ertuğrul koyu'na sarkacaktı.
  
  bu kumsalı osmanlı 3. taburu'nun 12. bölük'ü savunmaktadır. hazırlık ateşi ardından kumsala çıkartılan bir ingiliz taburuna yönelen savunma ateşi, diğer koylardaki kadar etkili olmamıştı. çıkarma örtü kuvvetleri komutanı general hare'nin sahilin etrafına topladığı askerlerle sahilin daha az korunan yan tarafına çıkmasıyla osmanlı direnişi geri çekilmek zorunda kalmıştır. ilk hat osmanlı siperlerinin düşmesi sırasında general hare, ağır biçimde yaralanmıştı. geri hatta çekilerek direnmeyi sürdüren osmanlı piyadesi, bu kumsaldaki ingiliz ileri hareketini durdurmuştur.
  
  ertuğrul koyu çıkarması
  general sır ian hamilton birincil öncelikli gördüğü ertuğrul koyundaki çıkarmada ilginç bir yöntem denemiştir. mevcut çıkarma araçlarının kapasitesi üstünde asker çıkarabilmek için river clyde adlı kömür nakliye gemisi kumsalda karaya oturtulacak, gemide iki tabur gücünde, yaklaşık iki bin mevcutlu bir ingiliz birliği önceden hazırlanmış dubalardan sahile çıkartılacaktır.
  
  iki saate yakın bir süre hazırlık ateşinde donanma, 4.650 top mermisi kullanmıştır. hazırlık ateşi ardından ingiliz 29. tümeni’ne bağlı taburun irlandalı askerlerini taşıyan filikalar ve river clyde sahile yaklaşmaya başlamıştır. river clyde, karaya vurduğunda filikalar da sahile 20 m. kadar yaklaşmışlardı. o ana kadar beklemiş olan osmanlı piyadesi bir anda filikalara ateş açmıştır. bu ateş kasırgasında bazı filikalar, içlerindeki herkesin ölmüş olması sonucu akıntıya kapıldılar.
  
  river clyde’da köprülerin kurulmasıyla kapaklar açılmış ve ingiliz askerleri bu köprü üzerinden koşarak kıyıya çıkmaya başlamıştır. ancak osmanlı tarafının ateşi bu yöne çevirmesiyle hiçbiri sahile ulaşamamıştı. aşırı kayıp ve çıkan kargaşalık nedeniyle askerin tahliyesi durdurulmuş, bu iş akşam karanlığının çökmesine ertelenmiştir. saat 09:30 dolaylarında ertuğrul koyu’ndaki ilk dalga çıkarma tümüyle durmuştur. sahilde 200 kadar askeri kalmış olan irlanda taburu’nun kayıpları yüzde yetmiş dolaylarındadır. hemen hemen tüm subayları vurulmuştur.
  
  bir ingiliz pilotu, ertuğrul koyu boyunca denizin, 50 m. açığa kadar kan kırmızısına dönüştüğünü rapor etmiştir.
  
  hisarlık koyu çıkarması
  bu bölgede bir ingiliz taburu saat 06:30 dolaylarında, 45 dk. süren hazırlık ateşi ardından sahile çıkmıştır. otuz kişilik bir osmanlı savunma unsuru, bir süre sahili sabitlemeyi başarmıştır. ancak kanat açığından ilerleyen bir ingiliz bölüğü yüzünden geri çekilmek zorunda kalmışlardır. takviye olarak gönderilen osmanlı 2. tabur’unun 8. bölük’ü derhal taarruza geçmiştir ve ingiliz birliklerinin ilerlemesi durdurulmuştur.
  
  diğer çıkarma koylarında olduğu gibi burada da çıkarmanın ilk dalgasının yoğun ateş karşısında sahile takılıp kalması ardından ingiliz deniz topçusunun yoğun ateşi osmanlı mevzilerine yönelmiştir.
  
  25 nisan akşamı
  seddülbahir bölgesine ilk çıkan birlik ingiliz 9. tümeni’dir. ardından 1. fransız tümeni, 1. ingiliz deniz piyade tümeni ve 1. hint tugayı çıkarmaya katılacaklardır. bu ikinci kademede çıkarma yapacak birliklerden 1. fransız tümeni, seddülbahir bölgesinde çıkarma başladığı sırada beşige bölgesindeki yanıltıcı manevralarda görev almıştır. öğleye doğru sis bastırmasından yararlanarak seddülbahir açıklarına intikal etmiş ancak 25 nisan 1915 akşamına kadar sahillerde yeterli derinlik elde edilemediği için gemilerde bekletilmiştir. 1. ingiliz deniz piyade tümeni ise saros körfezi’ndeki yanıltma manevraları ardından bölgeye intikal etmiş, ancak 28 eylül 1915 sabahı sahile çıkmaya başlamıştır.
  
  keza donanmanın diğer bölgelerde yanıltıcı hazırlık ateşiyle görevlendirilen unsurları da, çıkarmanın ikinci günü bölgeye intikal etmiştir. böylece seddülbahir bölgesinde, donanmanın yüzde sekseni görev almıştır.
  
  çıkarmanın ilk günü seddülbahir cephesi’ni tutan osmanlı kuvveti, albay halil sami bey’in 9. tümen'inin iki taburlu 26. alay’ı idi. ancak anzak kolordusunun örtü kuvvetlerinin karaya çıkmaya başladığı arıburnu bölgesi de 9. tümen'in görev bölgesidir. albay halil sami bey, ihtiyatta tuttuğu 27. alay'ın iki taburunu arıburnu bölgesine göndermek zorundaydı. emrindeki 9. tümen’in ihtiyattaki 25. alay’ını seddülbahir cephesine sevk etmiştir. bu alay’ın 3. tabur’u zığındere koyu’nda taarruza geçmişti, diğer iki taburu ise 25 nisan akşamı bölgeye ulaşabilmişlerdir. böylece 25 nisan akşamı seddülbahir cephesi’nde 12 ingiliz taburuna karşı 5 osmanlı taburu mevzi almıştır. ancak çıkarmanın başladığı sabah saatlerinden itibaren bölgede çatışmalara katılmış bulunan iki tabur, mevcutlarının yarısını kaybetmişti, bu yüzden seddülbahir cephesi'ndeki osmanlı kuvvetleri dört tabur gücünde bir kuvvettir.
  
  cepheye ulaşan takviyelerle osmanlı tarafı üç bölgede gece taarruzuna kalkışmıştır. hisarlık, artık birleşmiş olan ertuğrul koyu-tekke koyu-ikiz koyu ve zığındere. ilk iki bölgede osmanlı tarafı istediği sonuca ulaşamamıştır. ama zığındere’deki taarruz daha başarılı gelişmiştir ve çıkarmanın ertesi günü müttefikler, donanma ateşinin desteğinde zığındere’yi tahliye etmişlerdir.
  
  çıkarmanın ilk günü akşamında müttefik kuvvetler seddülbahir cephesi'nde çıkarma yapılan beş kumsalda köprübaşı oluşturmayı başarmışlardır. bu kumsallardan zığındere'deki köprübaşı, gece boyunca sürecek olan osmanlı karşı taarruzları sonucu ertesi gün tahliye edilecektir. diğer dört kumsaldaki köprübaşları son derece dar bir alanda kalmıştır ve general sır ıan hamilton'un planladığı fransız tümeni'ni karaya çıkarma işi, sahildeki dar alan nedeniyle gerçekleşememiş, tümen gece boyu gemilerde bekletilmek zorunda kalmıştır. ingiliz 29. tümeni, sahilde yerleşmiştir, çıkarma harekatı başarılıdır. ancak ilk günün hedefi bu değildi. general hamilton, çıkarmanın ilk gününde, savunmadaki osmanlı kuvvetlerinin atılarak alçıtepe yükseltisinin ele geçirilmesini planlamıştı. öte yandan ingiliz birlikleri hiç hesapta olmayan bir direnmeyle karşılaşmışlar, özellikle subay kayıpları nedeniyle yıkıma uğramışlardır. dar bir sahil kesiminde tıkanıp kalınması, gece yapılan osmanlı taarruzları, çıkarma birliklerinin sahildeki durumu açısından son derece kritik bir durum yaratmıştır. müttefik kuvvetler açısından sahildeki durumun izleyen günde korunabileceği bir hayli kuşkuludur.
  
  osmanlı tarafı ise aynı şekilde kritik bir durumdadır. takviye kuvvetlerin gecikeceği ortadadır. ateş hattındaki osmanlı subayları açısından tüm sorun takviye edilmeleridir. takviye edilirlerse ingiliz birliklerini kıyılardan atmalarının kesin olduğu düşüncesindedirler. bir osmanlı subayının yazılı mesajı şöyledir. "yüzbaşım, ya takviye kıtalar gönderir düşmanı denize dökersiniz, yahut ki, bu yeri boşaltırız. çünkü bu gece daha çok asker çıkartacakları muhakkaktır. yaralıları nakletmek için doktor gönderiniz. aman yüzbaşım, allah aşkına bana takviye kuvveti gönderiniz. çünkü, karaya yüzlerle asker döküyorlar. çabuk, nelerle karşılaşacağız yüzbaşım, bilemem". bu bir yakarıştır, umutsuzluk değildir.
  
  26 nisan muharebeleri
  çıkarmanın ikinci günü olan 26 nisan günü ertuğrul koyu’nda river clyde’den sahile çıkan hampshire taburu sabahın erken saatlerinde taarruza başlamıştır. seddülbahir köyü’nün yıkıntıları arasında dört saat kadar süren sokak çatışmalarında hampshire taburu karşısında kırk kadar osmanlı askeri vardır. birçoğu yıkıntılar arasında gizlenmiş, ingiliz askerleri ilerledikten sonra ortaya çıkıp ateş açmışlardır.
  
  seddülbahir köyü’nün işgali ardından ingiliz birlikleri koya hakim tepelere saldırmışlar, bu tepeleri ele geçirmişlerdir. bu tepenin elden çıkması üzerine osmanlı birlikleri saat 14:30 da 3 km. gerideki alçıtepe – kirte köyü hattına çekilmeye başlamışlardır. gün içindeki taarruz ve osmanlı tarafının karşı taarruzları karşısında ingiliz askerleri keşif görevi yapamayacak denli yorgundurlar. gece cepheden 1,5 km. kadar ilerleyen keşif birlikleri her ne kadar osmanlı birliklerine rastlamamışlarsa da osmanlıların cepheyi geriye çektikleri saptanamamıştır. hem çekilmenin saptanamamış olmasından hem de birliklerin aşırı derecede yorgun durumda olmasından ingiliz birlikleri çekilen osmanlı birliklerini yakın takibe geçmemiştir.
  
  karadaki ingiliz askerleri ve komutanları, geceleyin bir osmanlı taarruz olacağını beklemektedirler. tüm geceyi son derece gergin bir halde geçirdiler. ancak osmanlı askerleri, gece taarruzuna girişmediler. gün içindeki kayıplar sonucu 26 nisan gecesi, arıburnu cephesi’nde olduğu gibi sakin geçti. seddülbahir cephesi’ndeki müttefik kuvvetlerinin 26 nisan gecesi aldıkları emir, siper kazarak savunma düzeni almak, osmanlı taarruzlarını püskürtmek ve kesinlikle geri çekilmemektir. izleyen günde karaya taze kuvvetler çıkarılacak (fransız tugayları) ve ileri harekata ancak bu durumda devam edilecektir.
  
  27 nisan 1915 muharebeleri
  ingiliz 29. tümen komutanı general hunter weston, 27 nisan sabahı alçıtepe yönünde taarruza karar vermişti. ancak 26 nisan akşamı, fransız doğu seferi tugay'ının cepheye intikalinin ancak öğlene doğru sağlanabileceğini öğrenince taarruzu öğlene ertelemeyi uygun bulmuştu. 27 nisan sabahı ise söz konusu birliklerin karaya çıkışının gecikeceği ortaya çıkmıştır. bu nedenle harekat, 28 nisan 1915 sabahına ertelenmiştir.
  
  general hunter weston, 27 nisan için, ertelenen alçıtepe taarruzu yerine sol kanadını ve merkez bölümünü ileri çıkartacak bir kısmi taarruza karar verdi. amaç hem bir sonraki gün girişilecek taarruz için daha uygun bir pozisyon yaratmak hem de hisarlık bölgesindeki çıkarma kuvvetleriyle temas kurmaktır. osmanlı kuvvetlerinin zaten tahliye etmiş oldukları bu bölgedeki ileri harekat, saat 16:00’da başlamıştı. harekat sırasında kayda değer bir çatışma olmamıştır. bazı osmanlı askerlerinin ölü gibi yattıkları, ingiliz birlikleri ilerleyip geçince ateş açtıkları kayıtlara geçmiştir. ingiliz birliklerinden bazılarının savaş ceridelerinde bu askerlerin ölümü umursamadıkları, ölmeden önce bir hayli düşman öldürmeyi amaçladıkları yazmaktadır. harekat sonunda (saat 17:30) sahilden içerlere doğru ilerlenmiş ve zığındere - hisarlık hattı birleşmiştir.
  
  ingiliz ve fransızlar, 27 nisan gece yarısına kadar yeni cephe hattından siperler kazmışlardı. osmanlı tarafı bir gece taarruzuna girişmedi. gece boyu ingiliz ve fransız siperlerine tek tük ateş açılmıştır. müttefikler, büyük miktarda cephane harcamakla bu ateşlere karşılık verdiler.