sosyal kategorizasyon

• bireyleri belli bir kriter, yas, cinsiyet, meslek, milliyet, din vb. gibi, dogrultusunda ayirmak, biz ve onlar ayrimi yaratmaktir.
• (bkz: biz ve onlar)
• ortak özelliklerine dayanarak insanları gruplar halinde sınıflandırmaktır.
• kategorizasyon kavramı, bilişsel bir kavramdır ve kişinin dış dünyayı içindeki birimleri kategorileştirerek algılamasıdır. bilişsel psikolojide nesnelerin sınıflandırılmasına ilişkin gelişkin bir literatür var zaten. öte yandan tajfel ve turner’a göre insanlar arasında da geçerli olan bu sürecin başka bir ismi konulabilir. o da ‘sosyal kategorizasyon’dur. sosyal kategorizasyondan bahsettiğimizde bir insan olarak hem kendimizi hem de başkalarını bildiğimiz, var olan ya da ortaya çıkmaya başlayan kategoriler içinde sınıflandırmayı kastediyoruz demektir. sosyal kategorizasyon böylece insanların, kendimiz de dahil olmak üzere bazı kategoriler içinde sınıflandırılarak algılanması anlamına gelir.
  
  sosyal kategorizasyon, sosyal kimlik kuramı için merkezi önem taşır. tajfel ve turner’a göre dünyayı kategorileştirmeden algılayamayız. gerek nesneleri gerekse insanları kendimiz de dahil olmak üzere karşılaştığımız tüm insanları ilk elde zihnimizde hazırdan kategoriler üzerinden sınıflandırmaya, bir yerlere yerleştirmeye çalışırız. çünkü tajfel ve turner’a göre bir kişiyi anlamak için ilk adım onun hangi kategoriye ait olacağını belirlemektir. bazı durumlarda karşımızdaki insanın hangi kategoriye ait olduğunu belirlemek hiç güç değildir. örneğin bir kadınla karşılaştığımızda eğer o kadın bilindik kadın kalıpyargılarına uygun özelliklere sahipse kategorileştirmekte zorluk çekmeyiz. ya da bir erkeği aynı şekilde o bilindik kategorilere koyarız. ama bazı durumlarda eldeki kadın-erkek kategorileri karşılaştığımız kişiyi elimizdeki bu iki kategoriye yerleştirmeye yetmeyebilir. eğer elimizde başka bir kategori varsa ondan hareketle bu kişiyi kategorileştirmeye çalışırız. ama ne olursa olsun sosyal kimlik kuramcılarına göre kategorileştirme insan hayatının en temel bilişsel süreçlerinden biridir ve sosyal alanda da geçerlidir.
  
  sosyal kimlik kuramcıları kategorileştirme olarak bilinen bu bilişsel süreçle ilgili olarak o sürecin sahip olduğu bazı mahsurların sosyal dünyadaki karşılıklarına da dikkat çekerler. kategorileştirme, genellikle bir kategori içindeki birimlerin kendi aralarındaki farklılıklarının gözden kaçması ya da daha düşük düzeyde algılanmasına sebep olur. yani eğer bir grup masayı yan yana gördüğümüzde ve onları masa olarak tanımladığımızda bu sefer masalar arasındaki farklara odaklanmaktansa bunları bir masa olarak görmek ve farklılıkları göz ardı etmek eğilimine girebiliriz. özellikle bu kategori başka bir kategoriyle örneğin sandalyeler kategorisi ile karşı karşıya getirildiğinde bu kez eğer kategori karşılıkları önemliyse kategori içindeki birimlerin özel niteliklerini göz ardı etmeye yöneliriz.
  
  sosyal dünyada da bir kişiyi bir kategoriye yerleştirdiğimizde artık onu o kategori ile ilgili bilgilerimiz üzerinden algılamaya başlarız. böylece bir kadını kadınlar kategorisine sınıfladığımızda artık o kadın bizim için çoğu zaman erkeklerle yapılan kıyaslamalarda ayırt edici nitelikleriyle algılanabilir olmaktan uzaklaşacaktır. onu bir kadın olarak bir kategorinin üyesi olarak algılamaya yöneldiğimizde onun biricik, ayırt edici, özel nitelikleri gözden kaçıyor olabilecektir. örneğin çok yetenekli bir kadın yönetici ya da siyasetçiyi sadece kadın olarak görme ihtimali doğarsa o kadın siyasetçinin bu üstün yetenekleri göz ardı edilecektir.
  
  tajfel ve turner’a göre sosyal kategorizasyonun bizim müdahil olup da düzeltemeyeceğimiz bazı mahsurları vardır. eğer içinde bulunduğumuz sosyal bağlam karşımızdaki insanı kişisel olarak değil de bir grup üyesi olarak algılamamızı mecbur kılarsa büyük olasılıkla o kişiyi içine yerleştirdiğimiz bir kategorinin üyesi olarak göreceğimizden dolayı o bireyin biricik niteliklerini göz ardı edeceğiz. sosyal kategorizasyon hem bizim dünyada işimizi kolaylaştıran bir işleyiştir hem de sonuçları itibariyle insan grupları arasında kimi durumlarda çatışmalar/çelişkiler üretebilecek bilişsel bir süreçtir.