the simpsons

• genel anlamda pek etkileyici olmayan 29. sezonu çok güzel bir bölümle noktaladılar. bölüm genel anlamıyla standart bir the simpson akışına sahip olmasına rağmen son sahnesi hiç verilmeyen bilgilerle doluydu.
  
  --- spoiler ---
  
  komadan çıkan bart, dizi karakterlerinin kaç yaşında ne şekilde öldüğünü anlatıyor.
  homer, beklenildiği gibi yemek peşinde;
  marge, şaşırtıcı şekilde flenders ile evliyken;
  lisa, meditasyon yaparken ve
  bart yine şaka yaparken ölüyor.
  ralph ise kral iken oğlu tarafından zehirleniyor.
  
  --- spoiler ---
  
  bu aşamada ilginç olan detaylar ve amerikan televizyonculuğunun bebekler hakkındaki doğruculuğu ortaya çıkıyor.
  
  - maggie simpson'ın ölümü ile ilgili bilgi verilmiyor. ne de olsa o bir bebek. dizilerdeki bu tavrı değiştiremiyorlar bir türlü.
  
  - ned flenders koyu bir dindar olmasına karşın dizinin sonunda ölen eşlerinin fotoğraflarını sergiliyor. adamın dini kimliği bir nevi alaya alınıyor.
  
  - bildiğim kadarıyla simpsons bölümleri yayın tarihinden baya önce tamamlanıyor ama ralph'in ölmeden önceki sahnesine bakarsak sanki thanos gibi oturduğunu ve taş biriktirdiğini görebiliyoruz.
• let that be a lesson to you, sweetie. never love anything.
• yanlış bilgilendirme olmasın. 29. sezonun da altyazıları vardır. aksi düşünülemez bile.
• seneler boyu başlayıp başlayıp 1-2 bölüm izleyip bıraktıkan sonra geçen hafta başlayıp, 1 haftada 3 sezon bitirdim ve her zamanki gibi daha önce bıraktığıma pişman oldum. ara sıra kaçırdığım yerler oluyor, eee nüfus lousiana değil sonuçta, ingilizce bilgisi de bir yere kadar. durdurup kelimey/kalıbı internette aratıp türkçesine baksam bile hala anlamadığım bile oldu. kültür farkı sonuçta, yapacak bir şey yok. ama genel olarak zaten bir sırıtma haliyle izliyorum ama bazı yerlerde yarıyor, ki sadece bakışları ile yarmışlıkları da var. ve huzurlu hissediyorum izlerken. sanırım çocukluğumda hiçbir bok anlamadan sadece çizgi film niyetine izlediğim zamanlara götürdüğü için olsa gerek. böyle yatağa kıvrılıp saatlerce izliyorum. işim mi var falan hiç bana mısın demiyor. comfort zone'um oldu resmen.
• 1990 da başlayan şahane dizi
• turkiye'de tas devri olarak bilinen flintstones 1960 yilinda amerikan tv kanallarinda yayinlanmaya basladiginda aslinda cocuklara hitap eden bir cizgi filmden cok yetiskinlere hitap eden ve aksam prime time zamani yayinlanan bir cizgi dizi olarak dusunuluyordu. cizgi dizinin ana karakteri olan fred cakmaktas sigara ve alkol iciyor, cocuk programlarinda gosterilmesi sakincali olabilecek bazi davranislarda bulunuyordu ve bu agir bir sekilde tepki cekince cizgi dizi epeyce yumusatilarak cocuklarin izleyecegi versiyonu yaratildi ve piyasaya bu suruldu. 30 yil boyunca da yetkiskinlere hitap eden hicbir cizgi dizi yapilmamisti.
  
  portland'dan los angeles'a tasinan ve cizdigi sistem elestirisi iceren karikaturler los angeles'in cesitli gazete ve dergilerinde yayinlanan matt groening 1987 yilinda ilginc bir is teklifi almisti. o zamanlar amerika'da yayinlanan oldukca populer bir komedi programi olan tracey ullman show'da reklam aralarindan once oynayacak 30-45 saniyelik kisa cizgi film skecleri dusunulmustu ve bu is icin matt groening uygun gorulmustu.
  
  bugunkune nazaran berbat otesi grafiklere sahip olan o gunku cizgi skeclerde simpsons ailesinin gunluk hayatindan ufak kesitler gosterilmekteydi.
  
  https://www.youtube.com/watch?v=4knksboumsa
  
  1989'da o zamanlar dizi yayinlamak icin kurulan fox kanalinda simpsons kendi programina baslayacakti. 30 yillik aradan sonra yetiskinler icin cekilen ilk cizgi dizi olan ve adeta bu janrayi bastan yaratarak south park, family guy gibi bir cok cizgi dizinin de onunu acan simpsons o gunlerde yayina giren "married with children" ile beraber klasik amerikan aile yapisini, dinleri, devleti, okul sistemini, polisleri ve genel olarak sistemi elestirdigi icin ozellikle dinci kesimden agir bir tepkiyle karsilasmisti.
  
  oyle ki donemin abd baskani george bush (baba olan) simpsons icin "bizim hayalimizdeki amerikan aileleri simpsons'da gosterilen seyden cok uzaktir" diyecekti. baskan bush'un esi barbara bush da simpsons icin "hayatimda gordugum en aptalca sey" diyecekti. bundan sonra bush ailesi ile simpsons ailesi arasinda savas cikmisti. mesela bir bolumde bart "biz tam olarak klasik bir amerikan ailesiyiz ve biz de herkes gibi ulkenin icindeki ekonomik depresyondan cikmasini istiyoruz, baskan bush bizi boyle tanimlamak istemese bile" derken baska bir bolumde marge simpson barbara bush'a mektup yazacakti.
  
  simdi bush ailesinin her hafta simpsons'da ayar manyagi yapilmasini dusununce akillara bugunku trump ile abd medyasi arasindaki savas gelebilir ama o zamanlar bunu yapmak gercekten cesaret isteyen bir seydi. bugun yuzlerce tv kanali ve muthis bir medya gucu var ama o zamanlar medya cok daha sinirliydi ve devletten cekiniyordu. zaten simpsons'un yayinlandigi fox kanali henuz yeni kurulmustu ve simpsons'u yayinlayarak buyuk bir risk aliyordu. mesela donemin cnn yayin muduru sonradan "o donemde hicbirimiz irak savasini elestirmeye cesaret edemiyorduk cunku vatan haini olarak yargilanmaktan korkuyorduk" diyecekti.
  
  fox kanali kurulusunun henuz ilk yilinda buyuk bir zarar aciklamisti ve kanalin ikinci yilinda da dizi yazarlari greve gittigi icin surekli eski dizi bolumleri yayinlamak zorunda kalmisti. fox henuz 2. yilinda iflas edip kapanma noktasina gelmisti ama simpsons'un populer olmasi ve satilan lisansli urunler sayesinde kara gecmisti. ozellikle 1990 yilinda amerika'da gunde 1 milyon tane simpsons temali t-shirt satilmisti (yilda 365 milyon yapar, bu da o donemki abd nufusunun cok uzerindeydi).
  
  1992'de secimleri clinton kazanmisti ve bush agir bir yenilgi almisti. bunun en buyuk sebebi ulkenin icinde bulundugu ekonomik krizdi ama bush'un simpsons ile girdigi savastan da maglup ayrildigi kesindi (matt groening oregon'un topragi sonucta, yenilecek hali yok ya?).
  
  simpsons kendisinden once ve sonra hicbir dizinin sahip olmadigi bir ayricaliga sahipti. amerikan televizyonlarinda sansur olmadigi soylenir ama bu buyuk bir yalandir. o donemde her hafta tv kanallari yayinlayacaklari program ve dizilerin yayincilarina not yollayarak o hafta bahsedilmesi yasak olan konularin listesini veriyordu (belki bu uygulama hala devam ediyordur ama daha yumusak ve gevsek sekildedir diye tahmin ediyorum). iste simpsons bunun tek istisnasiydi. fox yonetiminden hicbir sekilde senaryoya karismayacaklari ve hicbir sansur uygulamayacaklari konusunda garanti alinmisti. fox yonetimi simpsons'un o haftaki senaryosuna bakma hakkina bile sahip degildi. dizi yayinlandiginda onlar da herkesle beraber o hafta islenen konuyu ilk kez gormus oluyordu. bu da muthis bir ayricalikti.
  
  simpsons ailesinin uzerinde yasadigi caddenin adi "evergreen" (dort mevsim yesil kalabilen cam agaclarina verilen isim) caddesiydi. aslinda bu ismin matt groening icin daha buyuk bir anlami vardi. washington eyaletinde evergreen isminde yeni bir universite kurulmustu ve bu okulda deneysel egitim yontemleri kullaniliyordu. odev, sinav, not, dersten kalma, devamsizlik, kural gibi seylerin olmadigi okulda ogrencilerden tek istenen sey yaraticiliklarini kullanmalariydi. soylendigine gore kampusun her yerinin hippiler tarafindan isgal edildigi ve kampusun 1 km otesinden bile esrar kokularini duyabildiginiz bu okul matt groening'in yaraticiligini gelistirmekte onemli bir rol oynamisti. matt groening'in bu okulda ilginc bir anisi olmustu. sevgilisi oldugu kiz kendisinin karikaturist olacagini ogrenince omur boyu hippi ve culsuz olacagini dusunup onu terk etmisti. kizcagiz matt'in simpsons ve futurama'dan servet kaldiracagini nereden bilsin ki? kim bilir ne kadar pisman olmustur.
  
  simpsons'daki bir cok karakter ismi de portland'daki cadde isimlerinden geliyordu (flanders caddesi, quimby caddesi, burns caddesi...vs). oregon'daki portland sehrinin kurucusu lovejoy isminde bir rahipti ve simpsons dizisindeki rahibin isminin lovejoy olmasi da tesaduf degildi. uzun yillar boyunca simpsons'un hangi eyalette gectigi merak konusu olsa da matt groening 2014 yilinda sonunda agzindaki baklayi cikartip dizinin esin kaynaginin kendinin de dogup buyudugu oregon eyaleti oldugunu soyleyecekti.
  
  http://res.cloudinary.com/…e1-bd97-a54d6e650b75.jpg
  
  simdi biraz daha geriye gidiyoruz ve simpsons'un tv'lerde ilk kez gozukmesinin hikayesine bakiyoruz. yukarida bahsettigim gibi henuz simpsons'un kendi programi yokken tracey ullman show adli programda 1 dakikalik kisa klipler seklinde yayinlaniyordu ama bunun oncesi de var. matt groening los angeles'ta gazete ve dergilere karikatur cizmeye devam ediyordu ve los angeles'taki kaosu, karmasayi, insanlarin yasadigi ekmek kavgasini anlattigi "life in hell" yani "cehennemdeki hayat" serisi cok populer olmustu ve bir anda 50'den fazla gazete ve dergide yayinlanmaya baslamisti. matt groening karikatur kitaplari cikartmaya baslamisti ve karikaturlerinde siklikla gozuken karakterlerin lisansli urunlerini (oyuncak, anahtarlik...vs) cikartip satmaya baslamisti. kendisine tracey ullman show'da yayinlanmalik animasyon siparisi verildiginde biraz da tuzu kuruydu.
  
  fox sirketi matt groening'in animasyonlarda life in hell serisindeki en sevilen ve populer karakterleri kullanmasini istiyordu. matt groening ise bu karakterlerin tum haklarina sahip oldugunu ve bu karakterlerden gelecek tum ticari karlara ortak olmamasi durumunda boyle bir seyin mumkun olmayacagini soyledi. bu durumda fox'un programi icin daha once kullanilmamis yeni karakterler yaratilmasi gerekiyordu. eline kagit kalem alan matt groening, esi kendisini toplanti icin fox'un ana binasina gotururken pek ozen de gostermeden bart simpson'u cizdi. sonra homer ve ailenin geri kalani da hizlica cizildi. matt yolda yarim saatte yarattigi bu karakterlerin pek tutacagini sanmiyordu ve toplantidan sonra eski karikatur isine geri donup arkasina bakmamayi planliyordu.
  
  matt groening dizideki babaya kendi babasinin (ve sonradan dogacak oglunun) ismi olan homer'i koyarken, dizideki anne'ye de kendi annesinin ismi olan marge'i koydu. lisa ve maggie matt'in iki kiz kardesinin ismiydi. matt bart karakterini kendi cocuklugu olarak hayal etmisti ve boylece kendi ailesini cizmis olmustu. hatta homer'in babasi abraham (abe) bile matt'in kendi dedesinin ismine ve karakteristik ozelliklerine sahipti. boylece karakterlerin cizim ve isimlendirme isi cabucak bitmisti.
  
  fox bu yeni karakterleri cok sevmisti ve matt'e yuklu miktarda para odemeyi kabul etmisti. ayrica simpsons'un lisansli urunleri cikarsa matt'e pay verilecekti. fox simpsons, married with children gibi toplum ve sistem elestirisi yapan aykiri programlar yayinlayarak buyuk bir risk aliyordu ama bunu yapmak zorundaydi. sirketin herkesin yaptigi isin aynisini yaparak one cikmasi mumkun degildi ve bir sekilde farkli bir yaklasimla kendisini gostermesi ve elestirilere kulak tikamasi gerekiyordu.
  
  matt groening tarafindan yapilan cizimler siyah beyazdi ve cizimleri renklendirip hareketlendirmek icin bir animasyon firmasiyla anlasilmisti. simpsons ailesini ve dizideki karakterlerin buyuk cogunlugunu sari renkli yapmak da soguk savas sirasinda macaristan'dan abd'ye gelen bir gocmen tarafindan kurulan bu animasyon firmasinin fikriydi. seslendirmelere gelince, halihazirda tracy ullman show'da gorev alan bazi aktorler bu isi ustlenmeyi kabul etmisti.
  
  tracey ullman show beklenen etkiyi yapamamisti ve ratingler dusuk gelmisti. bazi yapimcilar bundan dolayi simpsons'u sucluyordu ve programin akisini aksattigini soyluyordu. tracey ullman'in kendisi bile bu fikri savunmaya baslamisti. fox'taki bazi yoneticiler simpsons'i programdan cikartmayi teklif ederken bazilari da tracey ullman show'u tamamen iptal etmeyi dusunuyordu. bu da simpsons'un da sonu olacakti.
  
  simpsons'in kullerinden yeniden dogmasini ve kendi tv programina sahip olmasini saglayan iki isim var: james brooks ve sam simon. bu iki isim olmasaydi simpsons projesi tracey ullman show ile beraber tarihin tozlu sayfalarinda kaybolmus olacakti. james brooks simpsons'un kendine ait bir programi olmasinda onemli bir rol oynarken sam simon da perde arkasinda dizinin yazar takimini yonetiyordu ve dizinin ilk 4-5 sezonunda matt groening'den bile daha buyuk bir rol oynamisti.
  
  simpsons'in yapimcilarilarinin elinde tracy ullman'in programinda yayinlanmak uzere uretilmis 30-40 saniyelik klipler vardi ve bunlardan 10-15 tanesini birlestirerek 10 dakikalik bir demo hazirlamalari mumkundu. bu demo en basta fox'un o donemki ceo'su olan barry diller'a izletildi ama o pek etkilenmemisti. ayrica animasyonun cok pahali oldugunu soylemisti. yine de fox'un yoneticileri arasinda simpsons'in basarili olabilecegine inananlar vardi. hazirlanan 10 dakikalik videoyu izleyen (kanalin sahibi) rupert murdoch epeyce gulmustu ama yine de programa kaynak aktarip aktarmama konusunda kararsizdi.
  
  fox bu simpsons'u ayri bir program olarak yayinlayip yayinlamamayi dusunedursun disney'in sahibi oldugu abc kanali klibin bir kopyasini izlemisti ve hayranlik duymustu. matt groening'e 13 bolumluk siparis verilmisti ve bolum basina 1 milyon dolar odenecekti. koskoca disney'in simpsons'u begendigi ve satin almaya hazir oldugu duyulunca program bir anda kiymete binmisti.
  
  james brooks daha once onlarca basarili projeye imza atmisti ve fox'ta da halihazirda bir cok basarili projesi vardi. bay brooks'un kontrat yenileme vakti gelmisti ve fox kendisiyle kontrat yenileyemezse bir cok programi kaybedecekti. zaten gecmis basarilarindan dolayi kendisinin fox'ta kredisi sonsuzdu. james brooks hic beklenmedik bir hamlede bulundu ve kontrat yenileme pazarliklarinda simpsons'u koz olarak kullandi ve yapimciligini ustlenecegini soyledi.
  
  fox simpsons icin noel veya cadilar bayramina ozel tek bolumluk teklif yapmak istiyordu. sirket daha sonra bu bolumun aldigi reytinge gore baska bolumlerin cekilip cekilmemesine karar vermek istiyordu ama disney simdiden 13 bolum garantisi vermisti. james brooks ozel bolumlere sicak bakmiyordu ve fox'un ayni disney gibi 13 bolume soz vermesini istiyordu.
  
  onlarca toplanti, aylarca suren pazarliklar, iki tarafin da yaptigi blofler, geri donusler, sagli sollu ataklar sonunda fox'ta simpsons donemi baslayacakti. simpsons her ne kadar bir cizgi film olsa da gercek amerikalilarin gercek dertlerini, isci sinifinin yasam mucadelesini, kucuk bir kasabada yasayan ev hanimindan hindistan gocmeni supermarket isleticisine kadar bir cok insanin hayat hikayesi anlatilacakti. urun cizgi film olmasina ragmen fizik kurallarina ve gercekcilige mumkun oldugu kadariyla uyulacakti.
  
  dizideki en ufak ayrintilar bile ince ince dusunulmus, haklarinda haftalarca toplanti yapilmis, bir cok kisinin gorusu alinmisti. ailenin surecegi arabadan evinin dizaynina, homer simpson'un mesleginden giyecegi kiyafete kadar her sey haftalarca suren toplanti ve tartismalardan sonra karara baglanmisti. dizide herkes kendinden bir seyler bulabilmesi icin hem kiz hem erkek cocuga sahip olan cekirdek bir aile secilmisti ve ornegin homer simpson karakteri her bolumde sise sise bira icerken ayni zamanda her pazar ailesini alip kiliseye giden tipik bir amerikali isci sinifini temsil ediyordu (homer: rakimi da icerim namazimi da kilarim). dizide tesaduf veya celiski gibi gozuken en ince ayrintilar bile aslinda planlanarak ozellikle o sekilde belirlenmisti. mesela hikayenin gectigi kasabanin ismi ozellikle "springfield" olarak secilmisti cunku abd'de 25 farkli eyalette springfield isimli bir sehir veya kasaba mevcuttu ve bunlardan hicbiri "buyuk sehir" sayilamazdi.
  
  henuz ilk sezondayken bilgisayar teknolojisi gunumuzdeki kadar gelismedigi icin tum cizimler ve renklendirmeler elle yapiliyordu ve bu da asiri masrafli ve zahmetliydi. cizim isi guney kore'deki bir sirkete ihale edilmisti ve her bolumun cizimi aylarca surebiliyordu. bu yuzden her bolumun yayinlanmadan en az 6 ay once cizilmeye baslamasi gerekiyordu. ayrica cogu zaman guney kore'den gonderilen cizimlerde hatalar ve eksikler oldugu icin bunlarin duzeltilmesi gerekiyordu. guney kore ucuz iscilik icin tercih edilmisti ama kalite o kadar dusuk cikmisti ki (yanlis renk kullanimi, ses senkronizasyonu sorunu, animasyon kaymasi, frame atlamasi, yanlis cizimler...vs) hatalarin duzeltilmesi ve bazi bolumlerin yeniden cekilmesi gerekmisti ve bu da masraflari arttirmisti. ayrica en iyimser tahminle ilk bolumun yayinlanmasi birkac hafta gecikecekti. en kotumser tahmine gore de dizi daha yayina baslamadan iptal olacakti.
  
  dizinin ilk bolumu kaydirilacakti ve onun yerine gosterime 2. bolumden baslanacakti. neyse ki gecikmeli de olsa yayinlanan bolum beklenenden yuksek reyting almisti ve sonraki haftalarda da reyting grafigi artmaya devam etmisti. dizi kisa zamanda reytinglerde married with children'i gecmis, tum zamanlarin en cok izlenen fox programi olmus, abd'deki reyting siralamasinda da ikinci siraya kadar tirmanmisti. en azindan simdilik dizinin iptal edilme riski dusuktu.
  
  13 bolumluk ilk sezon sona erdiginde fox'un en buyuk pismanligi daha fazla bolum icin kontrat yapmamakti. bu bolumlerin tadi insanlarin damaginda kalmisti ve herkes daha fazlasini istiyordu. bir sonraki sezonun bolumleri daha yazilmamisti bile ve bu bolumlerin yayina hazir hale gelmesine en az 6 ay vardi. fox bu surecte ilk 13 bolumu donup dolasip tekrar tekrar yayinlamaya basladi. dizinin tekrarlari bile reyting siralamasinda ust siralarda yer aliyordu.
  
  ikinci sezon dizi persembe aksamlari yayinlanacak ve donemin en populer aile dizisi olan cosby show ile kapisacakti. bu buyuk bir riskti cunku cosby yillardir persembe aksamlari reyting siralamasindaki liderligi kimseye birakmiyordu ve cosby'nin karsisina hangi program ciktiysa kisa sure sonra yayindan kalkmak zorunda kalmisti. bu cok buyuk bir olaydi, oyle ki los angeles times bile "yuzyilin savasi: bill cosby vs. bart simpson" seklinde manset atacakti. peki bu savastan kim galip gelecekti?
  
  cosby amerikan ailesinin pembe yuzunu temsil ediyordu. aile uyeleri birbirini seviyor, ne problemle karsilasilirsa karsilasilsin mutlaka isler tatliya baglaniyor, en ufak bir kotu davranista aile bireyleri birbirinden ozur diliyor, aile bireyleri isinde ve okulunda basarili, topluma ornek olan insanlardi. zaten o donemde married with children ve simpsons'a kadar piyasaya cikan tum aile dizileri bu sekildeydi. simpsons'da aptal, sisman, cahil ve isinde kotu olan bir baba, derslerinde kotu olan ve hocalarin basina bela olan bir erkek cocuk, topluma uyum saglayamadigi icin mutsuz ve depresif gezen bir kiz cocuk ve tum aileyi bir arada tutmaya calisan ama kendisi de defalarca kriz geciren anne vardi. simpsons (ve married with children) daha kaotikti ama amerikan ailelerini daha gercekci bir sekilde temsil ediyordu.
  
  simpsons'da hirka giyen, surekli gulen zenci doktor (dr hibbert) bill cosby ile maytap gecmek icin o sene kadroya eklenmisti ve sezon boyunca cosby'lere gonderme yapmak icin bol bol bu karakter kullanilacakti. bill cosby bir roportajda simpsons icin "sirf bizi gommek icin uydurulan bir program" diyecekti ama sezon sonunda ratinglerde yenilince emekliligini ilan etti ve yillarin efsanesi cosby show sona erdi.
  
  o yil amerika'da en cok satan oyuncak bart simpson bebegi olurken, en cok satan poster bart simpson posteri oldu. uzerinde bart simpson'un resmi olan kupa bardaklar, saatler, tabaklar, anahtarliklar, t-shirtler ve her turlu hediyelik esyalar kapis kapis gidiyordu. bart simpson bir anda amerika'nin en buyuk kahramani haline gelmisti. bart simpson sadece okul mudurune degil her turlu otoriteye (ozellikle devlet ve sistem) karsi baskaldirmayi temsil ediyordu ve insanlarin polislere, patronlarina, devlet buyuklerine soylemek isteyip de cesaret edemedigi seyleri soyluyordu.
  
  tv'lerde ilk kez bir cocuk okul mudurune karsi siritarak ve gururla "tassagimi ye" diyordu ve bu da egitimcilerin tepkisini cekmeye baslamisti. bazi okullarda bart simpson t-shirt'lerini giymek yasaklanmisti ve aksam haberlerinde cesitli okullarin mudurleri isyan halindeydi ve bart simpson'un genc nesillere kotu ornek olup kotu aliskanliklar asiladigini savunuyorlardi.
  
  fox'un telefonlari susmak bilmiyordu ama gelen telefonlarin cogunun tepkiyle alakasi yoktu. henuz simpsons'un ikinci sezonu yayindayken fox'a gunde 100'den fazla lisans teklifi geliyordu. dunyanin dort bir yaninda bir cok sirket simpsons logolu urunler basip bu pazardan pay almak istiyordu. daha dizinin ilk sezonu bitmeden 57 tane firmayla anlasma yapilmisti ve piyasaya yuzlerce simpsons urunu surulmustu. henuz dizinin ilk sezonu bitmeden bu urunlerin satisindan 750 milyon dolarlik ciro elde edilmisti.
  
  bundan kisa bir sure sonra muzik listelerini altust eden "do the bartman" geldi. michael jackson'un yazdigi ve arka planda yardirdigi sarki bart simpson tarafindan soyleniyordu ve sarkinin klibi aylarca mtv'de en cok izlenen klip haline gelmisti. sarki yeni zelanda'dan hollanda'ya kadar bir cok ulkede en cok dinlenen sarkilar listesine tepeden giris yapmisti (sarkinin linki asagida ama klibinin temiz ve kaliteli bir versiyonunu bulamadim).
  
  https://www.youtube.com/watch?v=hwlkytnuicw
  
  isin bir de negatif yuzu vardi. irak savasinda amerikan askerleri roketlerin uzerine bart karikaturu cizip konusma balonuna "eat my shorts saddam" yaziyordu. ayrica piyasada bir cok korsan simpsons urunu vardi ve sorun sadece para mevzusu degildi. mesela bart simpson'un konusma balonuyla irkci, cinsiyetci, ayrimci seyler soyledigi korsan t-shirtler ortaya cikmisti. bu da simpsons'u "toplumu yozlastirmakla" elestirenlerin ekmegine yag surmustu.
  
  bu arada pasta buyudukce pastadan pay almak isteyenlerin sayisi da artiyordu. yukarida bahsettigim gibi simpsons kendi programina sahip olmadan once tracey ullman show'un bir parcasiydi ve tracey ullman'in fox ile yaptigi kontrata gore bu program icin yaratilan tum karakterlerin ticari hakki ona ait olacakti. bu durumda simpsons'daki tum karakterler olmasa da en azindan orijinal karakterler (simpson ailesi) ona ait olmaliydi.
  
  bu karakterler ilk olarak tracey ullman show icin yaratilmisti ama yine de matt groening tarafindan yaratilmisti. sirf zamaninda tracey ullman'in programinda ufak bir skec yaptigi icin omur boyunca tum gelirlerinden tracey ullman'a pay vermek zorunda olmak ona sacma geliyordu. fox da ayni fikirdeydi. aylarca suren tartismalar ve pazarliklar sonuc vermeyince is mahkemeye intikal etti. mahkemeden cikan karara gore tracey ullman sadece kendi yarattigi karakterlerden pay alabilirdi ve dizideki 2-3 yan karakter onun tavsiyesi uzerine yaratilmisti. bu durumda tracey ullman'a cok ufak bir pay dusuyordu. normalde bir dizideki karakterlerden birinin alinip ona ayri bir program yapilmasi (spin-off deniyor) halinde orijinal dizinin yapimcilarina spin-off dizisinin gelirlerinden kar veriliyor ama burada diziden cok bir suru skecten olusan bir show vardi ve bu skeclerden simpsons tamamen bagimsiz ucuncu bir parti tarafindan yapilmisti. tracey ullman ekibinin en basta simpsons'a sicak bakmayip, zaman zaman programin basarisizliginin sucunu bile simpsons'a attiktan sonra simdi pastadan pay almaya calismasi tepki cekmisti.
  
  simpsons'un cizgi film seklinde olmasi bir cok problemi de yaninda getiriyordu. mesela cogu zaman dizi ve filmlerde bir cok sahne birden fazla acidan cekilirdi ve editing sirasinda hangi sahnede hangi acinin hangi siraya gore ve nasil kullanilacagina karar verilirdi. cizgi dizide bunu yapmak cok zor, zahmetli ve pahaliydi cunku ayni sahnelerin farkli acilardan farkli farkli cizilmesi gerekiyordu zira o donemde animasyonlarda bilgisayarlar kullanimi daha emekleme asamasindaydi. ayrica dizilerde cogu zaman son dakikada yasanan fikir degisiklikleri veya senaryoda yapilan ince degisiklikler yuzunen bazi sahneler yayindan kisa sure once yeniden cekilirdi. cizim ve animasyonlarin aylarca surdugu cizgi dizilerdeyse bu imkansizdi. bu yuzden eldeki malzeme daha sinirliydi.
  
  bununla birlikte cizgi film olmanin getirdigi avantajlar da vardi. yapilabileceklerin siniri yok gibiydi. karakterler dunyanin (hatta evrenin) herhangi bir noktasina gonderilebilir, belli bir noktaya kadar fizik kurallarinin disina cikilabilir (her ne kadar bunu yapmama konusunda ugrasilsa da), normal dizilerde oyuncular icin tehlikeli veya asiri pahali olabilecek sahneler cok rahatlikla resmedilebilirdi. karakterler elastiklesebilir, homer bir gecede vucut calisarak kas yiginina donusebilir, karakterler ucabilir, kacabilir ve akla gelen her seyi yapabilirdi. ustelik yildan yila karakterler hep ayni yasta kalabiliyordu ve hicbir karakter yaslanmiyordu. dizide gecmise veya gelecege bakan, karakterlerin genclestigi veya yaslandigi flashback gibi sahneler kolayca cekilebiliyordu. bir bolumde hikayeye gore sehrin gorunusunun degismesi gerekiyorsa bastan asagi degisebiliyordu ve bir sonraki bolumde eski haline donebiliyordu.
  
  bununla birlikte normalde bir dizide yayinlansa asiri tepki cekebilecek bazi sahneler hic tepki cekmeden yayinlanabiliyordu. mesela homer simpson'un bart'a her kizdiginda onu bogazindan tutup bogmasi gayet komik bir sahne olmakla beraber bunun gercek aktorlerin oynadigi bir dizide yayinlanmasi durumunda bunu kimse komik bulmayacakti ve ortaya cikan tepkiler gayet agir olacakti (ozellikle de simpsons'in ilk yillarinin gectigi 90'larin ilk yarisinda).
  
  bir baska problem de senaryo ve yazar kadrosuyla alakaliydi. sam simon yildizlar kadrosu gibi bir yazar takimi kurmustu ve yillar sonra buradan cikan yazarlar the office, king of the hill, frasier ve futurama gibi bir cok yapimda yazar olarak gorev alacakti. yazar kadrosundaki en caylak yazar bile bugun amerika'da komedi sektoru deyince ilk akla gelenlerden biri olan conan o'brien'di. sorun suydu ki matt groening simpsons'larin yaraticisi oldugu icin projeyi adeta bebegi gibi goruyordu ve her seyde son soz sahibi olmak istiyordu. sam simon tv yazarliginin karikatur cizmeye benzemedigini ve bu iste cok farkli nuanslar oldugunu savunuyordu ve islerin kendi yazar kadrosuna birakilmasini istiyordu.
  
  gercekten de simpsons'un ilk 4 sezonundaki efsane espri ve hikayelerin %95'i sam simon ve ekibinden gelmisti. yine de yazarlarin odasinda surekli kavga gurultu hakimdi. ozellikle matt groening ile sam simon'un birbirlerine bagirip cagirmasi gun boyunca koridorlardan bile duyulabiliyordu. bazilari bu ikisinin surekli kavga etse de birbirlerine saygi duyduklarini ve bu kavgalarinin ikisinin de yaraticiligini korukledigini ve projeye faydali oldugunu soyluyordu. sam simons en fazla da diziyle ilgili her yerde matt groening'in ismini gorup kendi isminin hicbir yerde olmamasina ve satilan lisansli urunlerden kendisine cok az pay verilmesine kiziyordu. sam simons 5. sezonun baslarinda diziden ayrilsa da yapilan anlasmalar sayesinde kanserden vefat ettigi 2015 yilina kadar bolum basina 300-400 bin dolar civari para kazanmaya devam etti.
  
  eski simpsons hayranlari dizinin 5. sezondan sonra dususe gectigini, espri kalitesinde bariz bir dusus oldugunu soyluyordu ve bunun en buyuk sebebinin sam simon'un kaybedilmesi oldugunu one suruyordu. kalitenin dusup dusmedigi konusuna yorum yapmamakla beraber 5. sezondan sonra dizinin espri anlayisinin farklilastigini gormek pek de zor degil.
  
  zaten yapilabilecek kaliteli espriler ilk 5-6 sezonda tuketildigi icin diziyi komik ve ilgi cekici tutabilmek icin bazi deigisiklikler yapilacakti. bazi karakterler ciddi degisime giderken bazi karakterler diziye sonradan dahil olacakti. ayrica eskiden gercek dunyanin fiziksel kurallarinin disina cikmamak icin cok buyuk caba gosterilirken artik bu konuda daha esnek davranilacak, zaman zaman fizik kuralarinin disina cikilacakti. bu da diziye surreal bir yapi katacakti. bu yapilmak zorundaydi yoksa dizinin 20+ yil taptaze bir sekilde devam edebilmesi mumkun olmayacakti.
  
  yine de dizinin aslini koruyabilmesi icin belli seyler degistirilmeyecekti. mesela homer'in marge'dan bosanip baska bir kadinla evlenmesi mumkun degildi. dizideki cekirdek aile hicbir sekilde bozulamazdi. bazen diziden ayrilanlar yuzunden bazi yan karakterler oldurulebilir veya diziye yeni yan karakter eklenebilirdi ama simpson ailesi bir butun olarak kalmak zorundaydi. dizide ailenin springfield'dan baska bir sehire tasinmasi mumkun olamazdi. dizide aile orta sinif olarak kalmak zorundaydi. herhangi bir bolumde aile birden bire (mesela lotoyu tutturarak) zenginlesirse bolum bitmeden o para bir sekilde kaybedilecektir ki ailenin yapisi bozulmasin.
  
  ilk sezonlarda tirtikli saclariyla dizinin sembolu haline gelen bart one cikmisti ama 5. sezondan itibaren homer karakteri one cikmaya baslayacakti. ayrica lisa'nin yasadigi felsefi bunalimlar da giderek daha da derinlesecekti. lisa ailenin "dusunen ve olaylarin arka yuzunu goren" uyesi olacakti ve dunyada ve springfield'da donen olaylari aile icin tercume etme rolunu eline alacakti. ayni zamanda bazi yan karakterlerin rolleri de genisletilecekti ve her bolumde farkli farkli yan karakterler one cikacakti. en basta sadece yuzeysel olarak deginilen yan karakterler bir sure sonra daha derinlemesine islenecekti ve her karakterin aslinda bir hayat hikayesinin ve onu bugunlere getiren bir gecmisinin oldugu ince ince islenerek ortaya cikartilacakti. moe, flanders, barney gibi karakterler hakkinda ilk sezonlarda hicbir sey bilmesek de sonraki sezonlarda bu karakterler hakkinda genclik hikayeleri dahil surekli daha cok sey ogreniyoruz ve neden boyle olduklarini daha iyi anliyoruz (mesela moe'nin gencliginde surekli ask acisi yasamis olmasi ve surekli terk edilmis olmasi sonraki sezonlarda islenmeye baslandi ve onu yuzeysel bir karakter olmaktan kurtardi).
  
  dizideki sembolizm yoluyla yapilan o kadar net ve ayni zamanda derin toplum ve sistem tespitleri var ki hepsini tek tek incelemek bu entry'nin uzunlugunu 2-3'e katlayacaktir ve entry'i okunulmaz kilacaktir. sirf mr burns karakteri uzerinden yapilan sistem ve kapitalizm elestirileri bile cok rahat doktora tezi haline getirilebilir. mesela homer'in televizyonda izledigi her seye inanmasi, "tv diyorsa kesin dogrudur" gorusunde olmasi belki de donemim orta sinif amerikalilarinin televizyona ve televizyonda cikan unlulere olan sarsilmaz inancinin bir semboluydu.
  
  doksanlarin ikinci yarisinda dizi abd'nin disina cikip diger ulkelerde de yayinlanmaya baslamisti ve teknolojik gelismeler yuzunden bolumlerin yapiminda bilgisayar kullanimi artmisti. bu da cizimlerin daha hizli bitirilmesi, daha kaliteli is cikartilmasi ve daha esnek calisma sartlarinin olmasi demekti. eskiden bir bolumun yazildiktan sonra animasyon haline gelmesi 6 ay surdugu icin bolumlerde fazla degisiklik yapilamiyordu ama artik birkac gun icinde animasyon uretmek mumkundu ve senaryoda her an degisiklik yapilabilir ve dis dunyadaki son guncel olaylara aninda tepki verilebilirdi. bu yuzden artik dizinin populer gundem gondermeleri daha guncel ve taze olmaya baslayacakti.
  
  simpsons'dan once cizgi filmlerdeki mizah ogeleri daha cok karakterlerin dusmesinden, duvara toslamasindan, carpismasindan ve baslarina fiziksel olarak bir sey gelmesinden ibaretti. bir karakter baska bir karakteri kovalarken muza basip dusuyordu ve bu insanlari guldurmeye yetiyordu. simpsons'dan once "kor goze parmak" seklinde devam den cizgi film mizahi simdi daha "subtle" (kelimenin turkce'de tam bir karsiligi yok ama caktirmadan, ince ince gibi yaklasik bir anlami var, yani barizin tam tersi) bir hal aldi. simpsons'dan sonra tum cizgi dizilerin cehresi degisti. artik mizah ayni normal dizilerde oldugu gibi diyaloglarla, gondermelerle ve ince tespitlerle yapilacakti. simpsons'un actigi kapidan bir cok cizgi dizi gecmeye basladi ve hala da gecmekte (south park, family guy, american dad, king of the hill, futurama, bob's burgers, bojack horseman ve simdi adini hatirlayamadigim niceleri).
  
  simpsons sadece ayni star wars veya lord of the rings'in yaptigi gibi kendi evrenini, kendi dunyasini, kendi felsefesini, kendi sloganlarini ve kendi karakterlerini yaratmakla kalmadi, ayni zamanda arkasindan gelenlere de yeni kapilar acti. bart simpson time'in "tarihteki en etkili 100 insan listesine" girdiginde diger tv yapimcilar da uykularindan uyanmaya baslamisti ve artik dizilerin klasik oyuncularla klasik sekliyle yapilmak zorunda olmadigini gormuslerdi. aslinda japonlar bu isi "anime" adi altinda yillardir yapiyordu ama hollywood'un buna uyanmasi cok uzun zaman aldi. bunda da en buyuk rolu simpsons'in yakaladigi basari oynadi.
  
  south park eski bir bolumde (simpsons did it) mizah dunyasinda yapilabilecek hemen hemen her seyi simpsons'un zaten yaptigini gostererek "ustalara saygi" referansi yapmisti. gercekten de south park dahil bir cok dizi simpsons'dan izler tasiyor. her seyden onemlisi simpsons televizyon dizilerine otoriteden korkmamalari gerektigini, sistemi elestirebileceklerini, kimsenin sirf guclu oldugu icin hakli olmadigini, gucu elinde tutanlarin her zaman durust olmadigini, din gibi kutsal gorulen bir seyin bile bir cok amaca alet edilebildigini, kimseye guvenilmemesi gerektigini asilayarak married with children ile beraber 90li yillarin basinda tv'lerdeki sistem karsitliginin fitilini yakti ve o zamana kadar kimsenin yapmaya cesaret edemedigi bir seyi yapti. matt groening risk almisti ve bu risk tutmustu. iyi ki de tutmus...
• pek yakında ikinci filmi gelecek olandır. söylentilere göre simpsons'ı bu film ile sonlandıracaklar.
• turkey mesajı bizimle hiç alakalı olmayabilir.
• (bkz: ingilizceyi oksitlemek)
• bu ayın (eylül) 30unda yeni sezonu başlayacak olan iki gözümün çiçeği