aşırı avlanma ^*

• balık kaynakları gibi yenilenebilir kaynakların bile yok olmasına neden olabilecek bir eylemdir. peki aşırı avlanmanın nedenleri nelerdir? neden yenilenebilir kaynakları gereğinden fazla kullanıyoruz? bu durumu balık avlama kararlarını açıklayan bir model olan shaffer modeliyle anlamaya çalışalım.
  
  modele göre; balık stoğunun doğal büyüme oranı, balık stoğunun ne kadar büyük olduğuna bağlı. g: büyüme oranı s: balık stoğu dersek şöyle bir fonksiyon oluyor:
  g=g(s)
  -stok çok küçükse büyüme oranı düşük oluyor.
  -stok çok büyükse büyüme oranı yine düşük oluyor çünkü çevre daha fazla balık kaldırmıyor artık.
  -stok normal bir seviyedeyse büyüme oranı yüksek oluyor.
  
  böyle olunca kuadratik fonksiyon yapısında oluyor fonksiyonumuz. yani büyüme oranı stok arttıkça önce azalarak artıyor, sonra bir tepe noktasına ulaşıyor ve artarak azalıyor.
  
  -avlanma yoksa stok büyüme oranı şu türevle bulunuyor ds/dt= g(s)
  -eğer bu bölgede her sezon h kg avlanma yapılıyorsa şöyle g(s)-h
  
  normalde balıkçılar bu h yi yukardaki fonksiyonda belirttiğimiz tepe noktasına çekmeye, yani mümkün olduğunca çok avlanmaya çalışıyorlar. ama normalde h değeri bu fonksiyonu iki yerden kesiyor. fonksiyonun azalışa geçtiği bölgede kestiği nokta kalıcı bir denge noktasını oluşturuyor çünkü balık stoğu o noktadan az olduğunda çoğalarak, çok olduğunda azalarak yine bu denge noktasına geliyor. tabi bunun için bu h kg avlanmanın her sezon devam ettirilmesi lazım.
  
  bu noktadan sonra model ilerlemek için şu fonksiyonları tanımlıyor:
  
  -yeniden üretim fonksiyonu: g(s)=gs(1-s/smax)=g(s-s/smax) smax: maksimum üretim noktası. tepe noktasının iki katı.
  -avlanma: h=ets
  e:çalışan balıkçı sayısı, gemi sayısı gibi örneklerini verebileceğimiz avlanma çabası katsayısı
  t:avlanma teknolojisi katsayısı
  s:stok
  
  durgun dengede h=g(s) durumunda.
  
  peki para kısmı ne oldu? şimdi biraz varsayım yapalım. (bkz: iktisadi varsayımlar)
  
  -bölgemizdeki avlanma diğer marketleri etkilemeyecek şekilde küçük.
  -balık fiyatı p ve birim avlanma gideri w bağımsız değişkenler.
  -toplam gelir: tr=p*h
  -toplam gider: tc=w*e
  -kar: k=tr-tc=p*h-w*e=p*g*s(1-s/smax)-w(g/e)(1-s/smax)
  
  şimdi sıra karı maximuma getirmeye geldi. bakalım karın maksimum olduğu yer gerçekten olabilecek en çok avlanma noktası olan smax/2 mı? yukarıdaki eşitliğin türevini alıp sıfıra eşitlediğimizde maksimum karı buluyoruz:
  
  kmax= smax/2+1/2*w/p*1/e
  
  burdan şunu anlıyoruz karın en çok olduğu nokta smax/2'den (tepe noktası) yüksek. bunun nedeni ise avlanma giderleri. w düştükçe, p arttıkça ve e geliştikçe karın en çok olduğu noktanın tepe noktamıza yaklaşıcağını görüyoruz. ve bu karın maksimum olduğu nokta durgun bir dengenin sağlanılabileceği bir nokta. peki ama neden gerçekte böyle olmuyor da balık kaynakları yok olma tehlikesiyle karşılaşıyor? çünkü gerçekte bu karlar yeni girişimcileri bu noktaya yönlendiriyor ve daha çok balıkçı avlanmaya başlıyor.karlar sıfırdan yüksek olduğu sürece yeni aktörler oyuna dahil oluyor ve avlanma aşırı artıyor. bu karın sıfır olduğu tr=tc yani toplam gelirin gidere eşit olduğu noktaya ulaşıldığında balık kaynakları için tehlike çanları çalmaya başlıyor. günümüzde bu konuyu daha hassas kılan olay teknolojik gelişmelerle birlikte giderlerin azalmış olması ve buradan kayanaklanan kar artışıyla sektöre girişin çok fazla olması. bu deniz kaynaklarının tamamen açık olduğu durumda tüm balıkçılar avlanmada sınırlamaya gitmiyolar çünkü diğer biri onun avlamadığını avlayacak ve kazanç sağlayacak. durum böyle olunca söz konusu balık türünün soyunun tükenmesine doğru tren kalkmış oluyor.
  
  bir de deniz kaynaklarına ulaşımın sınırlı olduğu bir bölgeyi değerlendirelim.farzedelim devlet burada daha çok kişinin sektöre girmesini engelliyor ve üretim belli seviyede kalıyor. bu durumda türün yeniden üretim seviyesi yeterince yüksek tutulabilir. peki sınırlı giriş ve bunun sonucu tekrar karın maksimum olduğu noktada yapılan üretim balık stoğunu kurtarmaya yeterli mi? aslında değil. bu durumda önceden sektörde bulunan biri daha fazla avlanıp karı başka bir sektöre aktarabilir, yani bu balık stoğunun geleceğiyle fazla bir kaygısı olmayabilir.
  
  yani gördük ki giriş sınırı olan bir durumda bile özellikle tür yavaş çoğalıyorsa türün yok olması mümkün olabiliyor. olası çözüm bu giriş engellerinin daha etkili olarak kullanılması olabilir ama gerçekten kolay olmayacağı kesin.
• örnek: namibya'da kıyı balıkçılığı
  
  -namibya çok zengin balık stoğuna sahip bir ülke ve çok fazla balık türü barındırıyor. sularının soğuk olması önemli bir avantaj.
  -1960'lı yıllara kadar avlanma sınırı bulunmuyordu. balıkçılık teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte avlanma tehkileli boyutlara ulaştı ama namibya o dönem bağımsız olmadığı için bir sınırlama yapamadı. (bkz: namibya)
  -önemli gelir getiren tüm balık türleri bu sebeple yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kaldı.
  -bağımsızlıktan sonra avlanma sınırlandırıldı.
  -sınırlama işlemi diğer ülkere görece kolay oldu çünkü dışlanan balıkçılar yabancıydı.
  
  yine de sorunlarla karşılaşıldı:
  
  -balıkçılık çok karlı olması nedeniyle devamlı yatırım aldı ve az sayıda balıkçı yine çok avlanmaya başladı.
  -balıkçılıkla uğraşan şirketler (önemli etkileri var) sınırın gevşetilmesi için devamlı lobi çalışmaları yaptılar.
  -balık stokları çok yavaş yenilendi.
  
  bütün bu olumsuzluklara rağmen az rastlanan bir başarı gösterilerek balık türleri kurtarıldı eski stok büyüklüğünün çok gerisinde kalınsa da.