avant la lettre

• fransızca: ismi henüz konmamış.
• ingilizce metinlerde de (türkçede görmedim ama, muhtemelen türkçede de) fransızca haliyle rastlanabilen bir kalıp. şu şekil kullanılıyor. mesela marx'a eleştirel gerçekçi diyeceksiniz. "marx bir eleştirel gerçekçi olarak görülebilir, avant la lettre." diyosunuz, yani "eleştirel gerçekçilik" dediğimiz felsefenin henüz adı konmamışken, marx'a onu yakıştırıyorsunuz.
  
  elbette yanlış kullanımları olabilir, ama örneğin "stalin'e homofobikti demek anakronizm örneğidir çünkü stalin döneminde daha homofobi diye bi kavram ortalıkta yoktu" gibi idealist itirazlar için belirtme ihtiyacı duyuyorum, bu yakıştırmalar illa anakronizm teşkil etmez. bir şeyin, bu şey toplumsal bir şey olsa bile, varolması için adının konmuş olması, somut bir biçimde kavramsallaştırılmış olması şart değil.
• bir kavram keşfedilmeden ya da bir terimi sözlüklere sokmadan önce, o terimin ifade ettiği şey için söz grubu.
  
  mesela yer çekimi kavramını bilimsel prensip olarka kabul edilmeden önce yapılan çalışmalar için kavramsal ifadeler
• "daha adı konulmamamışken", "kavram/terim ortaya çıkmazdan önce" anlamında fransızca bir yardımcı söz kalıbı. ben kendi anladığım gibi bir örnek vereyim: "ada lovelace ilk bilgisayar programcısıydı, avant la lettre."
  
  bir de alıntı:
  "ta ki eugene aserinsky bunu^* keşfedene dek. aserinsky hiç mezun olmamış bir mastır öğrencisi, alaylı bir avant la lettre idi. yüksek okuldan ayrılmış, orduda hizmet vermiş, diş hekimliği okulundan ayrılmış ve nihayet sosyal hizmetlerdeki çalışmalarını da bırakmıştı." al alvarez - night
  
  (bkz: night/@ibisile)