dekabrist ayaklanması

• 1825'te rus imparatorluğu'nda ortaya çıkmış olan, rus tarihi için kilit önem taşıyan bir ayaklanmadır. ayaklanmaya "dekabrist ayaklanması" adının verilmesinin nedeni vukuatın aralık ayında gerçekleşmiş olmasıdır.
  
  ayaklanmaya sebebiyet veren önemli bir faktör napolyon savaşlarıdır. rus entelijansiyası bu süreçte fransız aydınlanmacı ve liberal düşünürlerin tesiri altında kalacak, subaylar kendi memleketlerindeki mevcut düzenden kuşku duymaya başlayacaklardır. kuşkunun olduğu yerde özgürlüğün de olacağı manasındaki ubi dubium ibi libertas, bu durumu son derece iyi ifade eden bir latince deyiştir.
  
  ayaklanmanın öncesinde, i. nikola'nın ağabeyi konstantin tahta geçmeyi kabul etmemiştir. ağabeyi yerine tahta geçen i. nikola ise otokrattır. ülke içinde muhalif seslere tahammülü yoktur. lakin bir rus milliyetçisi veya bir ortodoks için i. nikola harika bir figürdür.
  
  i. nikola, bağımsız bir yunan devletinin kurulmasına yardımcı olmakla kalmamış, rus gemilerine boğazdan geçiş hakkının tanındığı, osmanlı bünyesindeki pek çok bölgeye özerklik verildiği, osmanlı'nın bağımsız yunan devletini kabul etmek durumunda kaldığı edirne antlaşması ile sonuçlanan 1828-1829 osmanlı-rus savaşı'nda da büyük bir başarı elde etmiştir.
  
  ülke içi politikada ise i. nikola'nın kurulabilecek komplolara karşı oldukça hassas ve tedbirli olması, babası pavel petroviç'in bir komplo ile suikasta kurban gitmiş olmasından dolayı olabilir.
  
  reformist fikirlerden gücünü alan ayaklanma, bazı kaynaklarda coup d'état olarak tanımlanır. aslında ayaklanma fazlasıyla gelişigüzeldir ve belirsizliklerle doludur. liberal hedeflerde temellenen bazı gayeler olsa da, devrimin sonucunda nasıl bir sistemin oturtulacağı hususunda ortak bir karara varılmamıştır. yine de isyancı dekabristlerin taleplerinden önemli olanlar egaliteryan bir hukuk sistemi tasarısı, anayasa, köleliğe son verilmesi şeklinde özetlenebilir.
  
  rusya'da liberal ve aydınlanmacı fikirlerin gelişim evresinde mason locaları da etkili olmuştur. dekabristlerin üyesi olduğu union of salvation da, ordu içindeki önemli subayları bünyesinde barındıran bir gizli örgüttür ve masonluğun izlerini taşır.
  
  öyle ki, hareketin en mühim ideologlarından pestel ve murakiev'in de birer mason olduğu söylenir. ("iyi de bacım bunu sen nereden biliyorsun?" diyenler için: donald w. treadgold.)
  
  isyanın başarısız olmasının en belirgin nedeni ise strateji yoksunluğudur. isyancı askerler sayıca sadık askerlerin yalnızca üçte biridir ki, isyan sırasında kaybolup giden liderler de cabasıdır.
  
  çıkan aksaklıklara ve uğradığı hezimete rağmen dekabrist ayaklanması lenin tarafından bile rus devrimci hareketinin başlangıcı olarak kabul edilmiştir.
• napoleon savaşları sırasında avrupa'yı tanıyan rus subayların 1.nicola'nın tahta çıkmasının akabinde gerçekleştirdikleri ayaklanmadır. başarısız olmalarına rağmen yarının nihilistlerine ve bolşeviklerine çar hükümetinin dokunulmaz olmadığını göstermeleri açısından rus tarihinde önemli bir yeri vardır.
• "— kim bu dekabristler? —"
  
  dekabrist ayaklanmasının üzerinden neredeyse iki yüz yıl geçti. bu son derece kararlı, soylu, romantik devrimciler, kendilerinden sonra gelen rus devrimci kuşaklarını olduğu gibi, iki yüz yıldır rus ulusal kültürünü de etkilemeye devam ediyorlar.
  
  peki kim bu dekabristler?
  
  tarihsel olarak dekabristler, 1825 aralık ayında (dekabr, rusçada "aralık” demek) çarlığa karşı meydan okumaya cüret etmiş ilk devrimcilerdi. hemen hepsi de rus aristokrat ailelerinden geliyordu ve büyük bir çoğunluğu ise 1812'de napoléon ordularına karşı savaşmışlar, kahramanlıklarıyla öne çıkmışlardı.
  
  örgütsel olarak dekabristler, rusya'da toprak köleliği (serflik) düzeninin kaldırılması ve devlet iktidarının el değiştirmesi için mücadele eden muhtelif örgütlere mensup devrimcilerdi. bu devrimcilerin st. petersburg'da senato meydanı'nda başlattıkları ayaklanma daha ilk saatlerde acımasızca ezildi. ayaklanmacıların hepsi de asker ve napoléon savaşlarının kahramanı olan beş lideri, subaylar için utanç verici bir şekilde asılarak idam edildiler. ayaklanmaya katılan askerlerden bir kısmı petropavlovsk zindanlarında kurşuna dizildi, isyancıların büyük bir kısmı da sibirya'ya sürgüne gönderildi.
  
  neden ayaklandılar?
  
  bunun birçok nedeni var. en önemlisini, petropavlovsk'ta sorgulanırken büyük bir açıklıkla kendileri dile getirdiler: özgür düşünce ve zulümden yorgun düşmüş rus halkının gücüne duydukları inanç.
  
  bu özgür düşünce ve bu inanç, napoléon ordularına karşı kazanılan parlak zaferin ardından doğmuştu. ayaklanmacılardan 115'inin 1812 kurtuluş savaşına katılmış olmaları tesadüf değildi. 1812 zaferinin ardından rus orduları avrupa'da napoléon karşıtı koalisyonlarda yer alırken onlar da bu ülkelerde bulunmuş ve hiçbirinde kendi ülkelerindeki gibi vahşi bir serflik düzeninin olmadığını görmüşlerdi. bu durum onları, ülkelerine (bazı dekabrist belgelerinde rusya'dan "köleler ve efendiler ülkesi" diye söz edilir) yaklaşımlarını yeniden gözden geçirmeye zorlamıştı.
  
  bu dönemde avrupa burjuva devrimler çağını yaşıyordu, fransız orduları bir yandan istilacı bir güç olarak avrupa ülkelerini boyunduruk altına alırken, bir yandan da fransız ihtilalinin bayraktarı olarak feodal düzenlerin kalıntılarını ortadan kaldırıyordu. serflik, oralarda çoktan ortadan kalkmıştı ve rusya'da da aslında çoktan ömrünü doldurmuştu; ama rejim devam ediyordu. geleceğin dekabristleri bu dönemde sıradan halkla omuz omuza çarpışır ve onların dünyalarını tanırken, halkın kölelikten daha iyi bir kaderi hak ettiği düşüncesine de varmışlardı, zira ordular bu insanlardan oluşuyordu ve zaferler bu insanlar tarafından kazanılıyordu. çarlık rejimi, aslında napoléon'un istila seferi başladığı sırada köylüleri kazanmak için onlara birçok vaatte bulunmuştu ve köylüler, zaferden sonra her şeyin iyiye gideceğini umut ediyorlardı, zira kanlarını vatanları için döküyorlardı. ama çar ve aristokratlar, zaferden sonra da serflik rejimini sürdürdüler. bunun yarattığı öfke, 1814 ile 1820 arasında, hepsi de ağır bir şiddet dalgasıyla ezilen iki yüzden fazla köylü ayaklanmasına neden oldu.
  
  serfliğin savunucuları arasında en çok nefret uyandıran, 1820'de, muhafız alayı komutanı şvarts semenovskiy idi. semenovskiy'in erata zulmü bütün sınırları aşmıştı. daha sonra dekabrist hareketin en önde gelenleri arasında yer alacak olan sergey muravyov-apostol ve mihail bestujev-ryumin de bu alayda hizmet etmiş, sınır tanımayan bu zulme ilk elden tanık olmuşlardı.
  
  dekabrist ayaklanmasına katılanlar arasında ikinci başlıca grubu, tsarskoye selo (çar gücü) lisesinin öğrencileri oluşturur. bunlar arasında i. puşçin ve v. kyuhelbeker de bulunuyordu ve lisenin ilk mezunlarından (ve dekabristlerin sadık dostu) puşkin'in özgürlük şiirleri, elden ele dolaşıyordu.
  
  ancak dekabristlerin düşüncelerinin daha önce bir örneği olmadığını düşünmek yanıltıcı olur. tersine, bu özgürlük düşünceleri avrupa'nın bir ucundan rusya'nın derinlerine kadar akış halindeydi (bu ifade, dekabristlerin önderlerinden pavel pestel'e aittir).
  
  dekabristlerin düşünceleri, onu oluşturan gizli örgütlerin çalışmalarında ete kemiğe bürünüyordu. bu örgütlerin ilki, st. petersburg'da 1816'da kurulan kurtuluş birliği ve 1818'de kurulan refah birliği idi. bu ikincisi, ilkinin üzerine kurulmuştu, ancak onun kadar gizliliğe dayanmıyordu ve üye sayısı da daha fazlaydı. ne var ki 1820'de görüş ayrılıkları yüzünden dağılmıştı.
  
  1821'de iki alt birlikten oluşan yeni bir örgüt kuruldu: kuzey birliği (st. petersburg'da kurulmuştu ve başında nikita muravyov bulunuyordu) ve güney birliği (bu da kiev'de kurulmuştu, başında pavel pestel vardı). güney birliği, daha radikal görüşlere sahipti, bir cumhuriyet kurmak için çarın öldürülmesi gerektiğini ileri sürüyorlardı. güney birliğinin üç kademeli bir yönetimi vardı. birinci kademede p. pestel ile a. yuşnevskiy, ikinci kademede s. muravyov-apostol, üçüncü kademede de v. davidov ve s. volkonskiy.
  
  güney birliğinin önderi pavel ivanoviç pestel, 1793'te moskova'da doğdu. avrupa'da çok parlak bir eğitim aldı, rusya'ya döndükten sonra da pajeskiy askeri akademisinde (askerlik eğitimi alan aristokrat çocuklarına paj denirdi) hizmete başladı. bu akademi, aristokratlar arasında en ayrıcalıklı olanıydı. öğrenciler, imparator ailesini kişisel olarak da tanırlardı. pestel'in özgürlükçü düşünceleri ilk burada yeşerdi. okulu bitirdikten sonra litovsk alayında teğmen olarak hizmete başladı. 1812 savaşı sırasında ağır yaralandı. ancak iyileştikten sonra tekrar alayına döndü ve çarpışmalara büyük bir cesaretle katıldı. savaş bittiğinde çok sayıda madalya kazanmıştı. savaştan sonra, bu sırada en saygın askerlik yeri olan süvari muhafız alayına atandı.
  
  st. petersburg'dayken kurtuluş birliğinin varlığını öğrendi ve çok geçmeden bu örgüte katıldı. devrimcilik hayatı böyle başladı. 1821'de güney birliğinin başına geçti. olağanüstü hitabeti, zekâsı ve ikna yeteneği bunda etkili olmuştu. bu yetenekleri sayesinde güney ve kuzey birliklerinin görüşlerini genel hatlarıyla birleştirmeyi de başaracaktı.
  
  güney birliğinin bütün üyeleri, yani geleceğin dekabristleri, 1823'te oybirliğiyle, pavel pestel tarafından hazırlanmış olan programı kabul etti. cumhuriyet rusya'sının anayasa taslağı olarak hazırlanmış olan bu programda belli başlı maddeler şunlardı:
  
  rusya, 10 bölgeden oluşan üniter ve bölünmez bir cumhuriyettir. devlet idaresi halk veçesi (yasama) ve egemenlik duması (yürütme) tarafından yürütülür.
  
  - toprak köleliği derhal kaldırılacak, toprak, biri köylüler ve diğeri de toprak ağaları için olmak üzere iki kısma ayrılacaktır. pestel'in görüşüne göre bu ikinciler, böylece topraklarını çiftçilere kiraya verecektir. (bu tamamen kapitalist, devrimci önlem, aslında 1861'de serfliğin kaldırılmasında bile uygulanmamıştır.)
  
  toplumun kastlara ayrılması kaldırılacaktır. bütün halk yurttaş olduğuna göre, hepsi de yasalar karşısında eşittir. kişisel hürriyetler, kişi ve konut dokunulmazlığı ilan edilecektir.
  
  pestel, çarlığı kategorik olarak reddediyordu, bu nedenle bütün çar ailesinin fiziksel olarak ortadan kaldırılmasını öngörmüştür.
  
  birlik, bu programı "rus hukuku" olarak kabul etmiş ve ayaklanma hazırlıklarına girişme kararı almıştı; ayaklanma başarıya ulaşır ulaşmaz rus hukuku bütün ülkede geçerlilik kazanacaktı.
  
  kuzey birliği ise, 1821 baharında kuruldu. başlangıçta iki gruptan oluşuyordu, ancak bunlar daha sonra birleştiler. birinci grup, diğerine göre çok daha radikaldi, pestel'in görüşlerini paylaşıyordu ve rus hukukunu da bütünüyle kabul ediyordu.
  
  kuzey birliğinin yöneticisi nikita muravyov'du; ayrıca onun vekili kondratiy rileyev ile prens obolenskiy ve trubetskoy da önde gelen üyelerdendi. ivan puşçin de örgütte önemli bir rol oynuyordu.
  
  kuzey birliği esas itibariyle st. petersburg'da faaliyet gösteriyordu, ancak moskova'da da bir kolu vardı. (aralık ayaklanmasının felaketinden sonraki tutuklama kampanyalarında moskova kolu da tamamen dağıtılacaktı.)
  
  kuzey ve güney birliklerinin birleşmesi, uzun ve sancılı bir süreç oldu. bazı meselelerde kökten görüş ayrılıkları vardı. ancak kuzey birliğinin 1824'te yapılan kongresinde, birlik sürecinin başlatılması ve 1826'da tamamlanması kararı alındı. ne var ki 1825 aralık ayaklanması, bu planı akamete uğratacaktı.
  
  kuzey birliğinin önderi nikita mihayloviç muravyov da aristokrat bir aileden geliyordu. 1795'te st. petersburg'da doğmuş, moskova'da çok iyi bir eğitim almıştı. 1812 savaşı onu adalet bakanlığında memuriyet hayatının başındayken yakaladı. savaşa katılmak için evden kaçtı, muharebelerde çok parlak başarılar kazandı. savaştan hemen sonra gizli örgütlerde (kurtuluş birliği ve refah birliği) çalışmaya başladı. bu ikinci örgüt için yazılar kaleme aldı. ülkede cumhuriyet idaresi kurulması gerektiğini ve bunun yolunun da ancak askeri bir müdahaleden geçtiğini düşünüyordu. güneye bir yolculuk sırasında p. pestel ile tanıştı. hemen arkasından kuzey birliğine şekil vermeye koyuldu. pestel'in programına karşılık, 1821'de kendisi de bir program kaleme aldı. ancak bu taslak, örgütün diğer üyeleri arasında fazla karşılık bulmadı. daha sonra görüşlerini gözden geçirerek yeni bir program yazdı ve kuzey birliğine sundu.
  
  muravyov'un programındaki (anayasa taslağındaki) başlıca maddeler şunlardı:
  
  rusya, anayasal bir monarşidir; yasama organı yüksek duma'dır. bu organ iki birimden oluşur: yürütme ve imparator (imparator, baş komutandır). ancak imparator kendi başına bir savaşı başlatma veya bitirme hakkına sahip değildir. imparator, dumadan çıkacak kanun taslağını en fazla üç defa reddedebilir, karar aynı şekliyle gelirse onaylamak zorundadır. veto yetkisi yoktur, ancak imza süresini uzatabilir.
  
  toprak köleliğinin kaldırılmasından sonra köylüler içinde yaşadıkları evi, baktıkları hayvanları, tarım aletlerini ve yirmişer dönüm de toprak alacaklardır.
  
  yalnızca toprak sahiplerinin seçilme hakkı vardır. kadınların, göçmenlerin ve mülk sahibi olmayanların seçilme hakkı yoktur.
  
  - toplumun kastlara ayrılmasına son verilecek, herkes yurttaş adı altında eşit kılınacaktır. yargı, herkes için aynıdır.
  
  anılan bu gizli örgütler ayaklanmadan on yıl öncesine dayanıyorlardı. ayaklanmaya girişme kararı da çok ani bir şekilde alındı.
  
  gelişmeler şöyleydi:
  
  çar ı. aleksandr, karadeniz kıyısındaki taganrog şehrinde bulunduğu sırada öldü. varisi olmadığı için bir sonraki imparatorun, aleksandr'ın kardeşi konstantin olması gerekiyordu. ancak konstantin bu sırada tahttan gizlice feragat etmişti. böylece taht, en küçük kardeş olan nikolay'a geçiyordu. ancak konstantin'in feragat ettiğini bilmeyen ve bu arada kimsenin cülusunun yapılmadığını gören ahali şaşkındı. böylece nikolay, 14 aralık 1825'te resmi olarak tahta çıkmaya karar verdi.
  
  aleksandr'ın ölümü, ayaklanmacılar için bir hareket noktası olmuştu. güney ve kuzey birlikleri arasındaki köklü görüş ayrılıklarına rağmen harekete geçme zamanının geldiğini görüyorlardı. ayaklanmaya hazırlanmak için çok az zamanları olduğunun ve bunun bir felakete sebep olabileceğinin farkındaydılar, ama böyle bir anda gelişmelere gözlerini kapamak, cinayet olurdu.
  
  ayaklanmacılar 14 aralık gecesi toplandılar ve eylem planlarını hazırladılar. plan, şu maddelerden oluşuyordu: prens trubetskoy'u, geçici devrimci hükümetin "diktatör"ü olarak atamak.
  
  kışlık saray ve petropavlovsk kalesi'ni ele geçirmek. bu eylemin sorumluluğuna a. yakuboviç ile a. bulatov atanmıştı.
  
  - nikolay'ın teğmen p. kahovskiy tarafından öldürülmesi. bu eylem, ayaklanmacıların harekete geçmesi için işaret fişeği olacaktı.
  
  - askerler arasında ajitasyon yapmak ve onları ayaklanmacıların tarafına çekmek. senatoyu, eski rejimin kaldırıldığına ve geçici devrimci hükümet kurulduğuna dair açıklama yapmaya ikna etmek. kont speranskiy ile amiral mordvinov'u senato üyeliğine atamak. (bu ikisi daha sonra dekabristlerin mahkemesinde nikolay'ın hâkimleri olarak ellerini dekabrist kanına bulayacaklardı.) bu görev de kondratiy rileyev ile ivan puşçin'e verilmişti.
  
  - yeni rejimin anayasal monarşi mi yoksa cumhuriyet mi olacağına, geçici devrimci hükümet tarafından toplanacak olan bütün halk meclisi karar verecekti.
  
  ancak bu plan daha ilk saatlerde akamete uğradı. en önemlisi, teğmen kahovskiy, sabahın erken saatlerinde kışlık saray'a gidip çarı öldürmeyi daha önce kabul ettiği halde, şimdi vazgeçmişti. bundan bir saat sonra da yakuvoviç, muhafız gemisi mürettebatını ve ismailovskaya alayını alarak kışlık saraya baskın yapmaktan vazgeçti. ne var ki birliğin diğer üyeleri, sabah daha gün doğmadan kışlalara ulaşmış ve askerlere ajitasyona başlamışlardı. öte yandan nikolay da, dekabristlerin arasındaki casusu rostovtsev aracılığıyla, ayaklanmadan haberdar olmuş ve taht törenini sabah erken saatlere almıştı. böylece senato önünde imparatorluk andı içmeyi başarmış ve siyasi meşruluk kazanmıştı.
  
  saat 11'e doğru senato meydanı'na ayaklanmacılar tarafından moskova muhafız alayından 800 asker çıkarıldı. daha sonra başka katılımlarla birlikte sayıları 2.350'yi buldu. aslında bu sırada bile ayaklanmanın başarıya ulaşma şansı vardı, ancak ayaklanmacıların komutan olarak atadıkları prens trubetskoy ortalarda yoktu.
  
  o gün senato meydanı'nda olan biten her şey, en ince ayrıntılarına varıncaya kadar biliniyor. burada, 14 aralık'ta karanlık çökene kadar yapılan katliamın üzerinde durmak yersiz olacak.
  
  dekabristlerin ikinci dalga ayaklanması, kiev'deki çernigovskaya alayında 3 ocak 1826'da gerçekleşti. alay ilkin, tutuklanmış bulunan muravyov-apostol'u kurtardı. ancak silahlı çatışma ihtimali belirince muravyov-apostol alaya, bastırmaya gelen süvari birliğinin kendilerine katılacağı umuduyla, ateş açmamalarını emretti. ne var ki alay, üzerlerine topçu salvosu yapılınca silahları bıraktı.
  
  sonuçta her iki ayaklanma da ezildi. muravyov-apostol, çernigovskaya'da yaralı olarak bir kez daha tutuklandı. arkasından ilk olarak st. petersburg'da büyük bir tutuklama ve idam kampanyası başladı. nikolay, bu süreçte, çarlığın ceberrut hukukunu bile çiğnemekten çekinmedi. ilk iş olarak, normalde ayaklanmacıların senatoda yargılanmaları gerektiği halde, özel bir yüksek mahkeme kurdurdu.
  
  öte yandan tutuklamalar, ilk gün yakalananları da aştı, hareketin bütün liderlerini kapsadı. pavel pestel daha ayın 13'ünde, yani ayaklanmanın arifesinde tutuklanmıştı, ancak senato meydanı'ndaki dekabristlerin henüz bundan haberi yoktu. olay şöyle gelişmişti: pestel, kısa bir süre önce güney birliği üyeliğine a. mayboroda diye birini almıştı, oysa bu adam bir haindi. tulçina'da gözaltına alınan pestel, oradan doğruca petropavlovsk kalesi'ne gönderilmişti. mayboroda ayrıca, senato meydanındaki olaylarla ilişkisi henüz bilinmeyen n. muravyov'u da ihbar etmişti.
  
  dekabristlerin davasında 579 kişi yargılandı. başlangıçta 64'ü idama mahkûm edildi. hepsinin rütbeleri söküldü. ne var ki nikolay, idamlıkların bir kısmının cezasını küreğe çevirdi. sonuçta 120 kişi sibirya'da küreğe gönderildi (nikita muravyov da onlar arasındaydı). ayaklanmanın beş lideri ise 12 temmuz 1826'da idama mahkûm edildiler. infazları 25 temmuz'da yapıldı. nikolay, bu idamları da, 1812 savaşının kahramanları için bir aşağılanma vesilesine çevirdi; kurşuna dizmek yerine, kanları akmasın diye asılarak cesetlerinin sergilenmesini emretti. idam edilen dekabristler şunlardı: mihail bestujev-ryumin, pavel pestel, pyotr kahovskiy, kondratiy rileyev ve sergey muravyov-apostal. son üçü asılırken urgan kopunca tekrar asıldılar.
  
  28 ağustos 1856'da, ıı. aleksandr'ın cülusundan hemen sonra sürgündeki dekabristlerin affedilmesi için bir kararname çıkarıldı. böylece, her nasılsa sağ kalmış olan dekabristler 1856'da st. petersburg ve moskova'ya geri döndüler.
  
  tolstoy'un bitmemiş romanı dekabristler, bu geri dönüşle başlar. dekabristlerin hikâyesini çok daha romantik hale getiren bir diğer veçhesi, eşleriyle ilişkileridir. sürgün kararı alındıktan ve eskiden saraylarda ve malikânelerde yaşayan (lenin'in de deyişiyle) "rusya'nın en iyi insanları" şimdi yaya ve perişan olarak sibirya yollarına düşmüşlerken, eşleri de bütün unvanlarını ve servetlerini ellerinin tersiyle iterek onların ardından yola çıktılar.
  
  sibirya'daki dekabristler, sürgün yıllarında siyasi faaliyetlerden tamamen dışlanmışlardı. ancak bunlar ve eşleri, başta irkutsk olmak üzere sibirya'nın birçok şehrinde sosyal faaliyetlerden uzak durmadılar. önemli bir bölümünün halk kültürüyle ilgili araştırmalar yaptıkları, onların sibirya'daki varlıklarının bu bölgenin rusya'nın sürgün mekânı olmaktan kısmen çıkıp organik bir parçası haline gelmesine katkıda bulunduğu da bilinir.
  
  dekabristlerin katli ve sürülmesi, rusya'nın sadece siyasi ve sosyal hayatına vurulmuş bir darbe değildi; aynı zamanda bütün ülkenin fikir hayatının çöle çevrilmesi anlamına da geliyordu. dekabristler, çağlarının hem en ilerici hem de en iyi eğitimli adamlarıydılar da. puşkin'le dekabristlerin fikir birliği içinde olduğu, büyük şairin özellikle rileyev ve puşçin ile dostluğu iyi bilinir. yıllar sonra sürgünden döndüklerinde geçmişi anan dekabristlerin anlattıklarına göre, güney birliğiyle ilişkileri olan puşkin de ayaklanmaya onların yanında katılmak istemişti, ama ayaklanmacılar, isyanın neticesinde yok edilebileceklerini bildikleri için, onu da feda etmek istememişler, ayaklanmayı haber vermemişlerdi.
  
  dekabristlerin isyana hazırlandıkları yıllarda puşkin güney rusya'nın çeşitli şehirlerinde, sürgündeydi. 1826 eylül ayının başında, sürgünün altıncı yılında bir gece kapısı çalındı. gelen, çarın özel bir elçisiydi ve moskova'ya gelmesi emriyle sürgünün sona erdiğini haber veriyordu.
  
  şair, kremlin kapısından şehre girdikten hemen sonra çarın karşısına çıkarıldı. imparator, büyük şaire, o sırada st. petersburg'da bulunmuş olsaydı ayaklanmada yer alıp almayacağını sordu. puşkin gururla şöyle dedi: "hiç şüphesiz, devletlim! bütün dostlarım o ayaklanmanın içindeydiler, ben de katılmadan duramazdım."
  
  rus devrimci hareketinde nihilizmin bu derece yer etmiş olması, kısmen, dekabristlerin yenilgisi ardından doğan bu çöl iklimine bağlanabilir. dekabristler bu yenilgiye rağmen köklü bir devrimci geleneğin ilk ateşleyicisi olmayı başarmışlardı. öyle ki, 1895'te st. petersburg'da tutuklanırken lenin'in çarlık polislerine "biz hepimiz dekabristiz," dediği söylenir.
  
  kaynak: (bkz: lev tolstoy) / dekabristler
• rusya'da çar 1. nikola'nin iktidar döneminde (1825 - 1855) fransız devriminin düşüncelerinden etkilenerek çar'ın otoritesini bir anayasa ile sınırlandırmak isteyen subay ve aydınların 14 aralık 1825'te başarısızlıkla sonuçlanan darbe girişimidir. bu harekete destek verenlerin bir ksımı asılarak idam edilmiş, geri kalanlar sibirya'ya sürülmüştür.
• puşkin, nikolai nekrasov'un şiirleriyle, tolstoy 'un ise hikayesi ile destek verdiği ayaklanma. tolstoy'un hikayesi daha da gelişmiş ve savaş ve barış'ı oluşturmuş
• dekabristler yani aralıkçılar, rus ordusundaki genç ve eğitimli askerlerdir. kan dökme taraftarı olmadıkları için isyanları başarısız olmuştur. rusya'da 1. petro'dan itibaren devrimler hak, hukuk, adalet babında değil de aman sakal bizi ilkel gösteriyor, keselim, kokoşnik köylü duruyor yasaklayalim şeklinde olduğundan daha özgür ve adaletli bir dünyada yaşamak isteyen insanların yapmış olduğu bir girişimdir. rusça'dadekabrist eşi diye bir deyim de vardır, isyandan sonra sibiryaya sürülen kocasının ardından giden sadık ve vefalı eşleri tanımlar. yani nerde o eski ruslar?
• rusça dekabristy, ingilizce decembrists diye bilinen asilerin toplandığı senato meydanı, 1925'te dekabrist meydanı oldu, ancak 2008 'de tekrar eski adını aldı.
• bu ayaklanma taç giyme töreni sırasında başlamıştı. dekabrist subaylar "yaşasın constitutia" (yaşasın anayasa) diye slogan atmaya başlayınca töreni izlemek için toplanan halk da bu slogana katılmış ve bunun üzerine zaptiyeler tarafından saldırya uğramıştı.
  oysa halk bu "constitutia" lafını çariçenin bir ünvanı veya ismi olarak anlayıp kutlamak maksadı ile bağırmaya başlamıştı.
  
  kaynak: ilber ortaylı / (osmanlı'ya bakmak) s.246/ inkılap kitabevi
• (bkz: soyuz spaseniya)
• çar 1. nikola'nın iktidar döneminde fransız devriminin düşüncelerinden etkilenen subay ve aydınların 14 aralık 1825'te, çar'ın otoritesini bir anayasa ile sınırlandırmak istemesi üzerine başarısızlıkla sonuçlanan, puşkin, nikolai nekrasov'un şiirleriyle, tolstoy'un ise hikayesi ile destek verdiği darbe girişimi. bu harekete destek verenlerin bir kısmı asılarak idam edilmiş, geri kalanlar ise sibirya'ya sürülmüştür. sonuç mu? fiyasko !