ny times'ın türkiye ölü sayısını gizliyor haberi

• edit: birazini daha cevirdim. cok uzun bir makale malesef.
  makaleyi okuyamayan arkadaslar icin turkce'ye cevirdim. bence onemli detaylar var.
  
  "cumhurbaskani erdogan, salgınla ilgili veriler konusunda siki bir kontrol uygularken, haftalardir turkiye’nin performansini dunyanin en basarili ulkelerinden biriymis gibi gosterdi.
  
  cumhurbaskanligi cok dikkatlice tasarlanmis bir propaganda planini hayata gecirdi; hastanelerden, mezarliklardan ve (yakinlarini kaybetmis) yas tutanlara dair haberler gorunmemekte. sosyal medyada konuşan doktorlar cezalara carptirilirken mart ayinda 410 kisi “provakasyon” yapmak gerekcesiyle goz altina alindi.
  
  ancak new york times tarafindan olum kayitlarina iliskin ıstanbul’dan elde ettigi verilere gore resmi sayilar ve aciklamalara nazaran turkiye cok daha buyuk bir bir felaket ile karsi karsiya. ıstanbul’da, gecmis iki yilin haftalik olum ortalamalari baz alindiginda 9 mart-12 nisan tarihleri arasinda 2100 daha fazla olum gerceklesti.
  
  bu olumlerin hepsi her ne kadar direk coronavirus ile iliskilendiremeyebilinse de bu rakamlar tam da salginin ciktigi donemde olum sayilarinin ciddi bir sicrayis yaptigini gostermekte. genelde bu rakamlar arastirmacilar tarafindan pandemi kargasasinin icinde dogru rakamlari gorebilmek icin kullanilmakta.
  
  resmi rakamlarla bile turkiye’de vaka sayisi pazartesi gunu 90000’in ustune cikarak cin’ı de geride birakti ve dünyada salgindan en cok etkilenen ulkeler arasinda yedinci siraya yerlesti. olu sayisi 2140’a ulasti.
  
  hukumet zamaninda mudahalede bulundugunu savunurken, subat ayinda salgından en cok etkilenen bes ulke ile ucuslarin ve sinir geçişlerinin durduruldugunu, restorantlarin ve barlarin ise salginin ilk ortaya ciktigi mart ortasinda kapatildigini soyledi.
  
  ancak times’in ulastigi verilere gore bu noktada artik her sey cok gecti *(hasar coktan olusmustu).
  
  hukumet covid-19’dan hayatini kaybeden ilk vakayi 17 mart’da acikladi. ancak times’in ulastigi verilere gore o zamanda bile ıstanbul’da yasanan olum sayisi tarihi ortalamalarin oldukca ustundeydi, bu da virusun haftalar oncesinde ulkeye vardiginin bir gostergesi.
  
  buna ragmen, erdogan ikinci olumun gerçekleştiği 18 mart’da yaptigi aciklamasinda “turkiye’nin tum onlemleri” aldigini soyledi. “hep birlikte bu belaya karsi kararli ve emin adimlarla duruyoruz, tipki ulkemize yapilan her saldirida oldugu gibi” dedi.
  
  ancak erdogan’in subat ayinin oncesinden bu yana yaptiklari kendi onceliklerini gosterdi. her gun bir kasik dolusu pekmez yedigini anlatarak defalarca halki yatistirmaya calisti ve ekonominin bir kisminin calismasini surdurebilmesi icin ulke capinda sokaga cikma yasagi ilan etmekten kacindi.
  
  yasanacak bir ekonomik cokus cumhurbaskanligini tehlikeye atacakti. pandemiden öncesinde de yasanan ekonomik sikintilar ve yuksek issizlik nedeniyle populeritesi zaten azalmaktayadi.
  
  yerine erdogan, sosyal mesafeyi artirmak icin sehirici ulasimin kisitlanmasi ve 20 yas alti ile 65 yas ustu insanlara sokaga cikmasi gibi zamanla harekete gecirilen bir takim onlemler aldi.
  
  ozelikle ıstanbul ve ızmir gibi uluslarasi ticaret ve turizm baglantilarinin bulundugu buyuk sehirlerde ve suudi arabistan’dan gelen 6000 hacinin bulundugu merkezi sehirlerde salgin yine de yayilmaya devam etti.
  hukumet yuksek vaka sayisinin yaygin test yapimina bagliyor- simdiye kadar 600,000’den fazla test yapildi. ayni sekilde salginin yayiliminin yavasladigina da isaret ediyor.
  
  buna ragmen ıstanbul’da 9 mart ile 12 nisan tarihleri arasindaki bes haftalik donemde olumler tarihi ortalamalarin yuzde otuz uzerinde gerceklesti.
  
  nisan ayinin ilk iki haftasına bakildiginda ise toplam olumler, tarihi haftalik ortalamalardan yuzde 50 uzerinde seyretti. john hopkins universitesi’nden prof. stephane helleringer, bu tarz yasanan artislarin endise verici oldugunu ve yasanan salginla ilgili gorunmekte oldugunu soyledi.
  
  salgin sirasinda yapilan her turlu olum orani istatistigi dogru olcum yapilmasini zorlastirmakta ve bu olcumler ilk veriler olarak kabul edilmelidirler. kendi olum istatikleri uzerinde calisan bircok avrupa ulkesi kendi mevcut olum oranlarinin gerçek veriye oranla yetersiz oldugunu kabul ediyorlar.
  
  ıstanbul’da olum oranlari hem coronaviruse bagli hem de kanser, kalp hastaliklari gibi kapasiteye ulasmis hastanelerden tedavi alamamis dogal olumleri de baz aliyor.
  
  times’in bu bulgulari, turkiye’den 10 sehrin verilerini geçmiş dört yilla karsilastiran bentley universitesi’nden ekonomi doc. dr. onur altindag tarafından dogrulaniyor.
  
  altindag da 11 mart-12 nisan dönemine ait benzer bulgular elde etti. altindag, “turkiye’de covid-19’dan hayatini kaybedenlerin sayisi 12 nisan itibariyla 1006 olarak aciklandi, bu rakam elde edilen verilerdeki sadece ıstanbul’da yaşanan fazladan olumlerin yarisiydi” diye konuştu.
  
  turkiye’nin saglik bakanligi virusun yayilimi konusunda veri akisini sinirlandirmis durumda ve sehirlerdeki covid-19 vaka sayisini sadece bir kez 1 nisan tarihinde paylasti.
  
  saglik bakanligi’ndan dr. fahrettin koca, 16 milyonun yasadigi ıstanbul’un tum vakalarin yüzde 60’ini kapsadigini belirtti.
  ankara ve ızmir gibi bazi diğer sehirler de artmakta olan salgin bölgeleri olarak ilan edildi. 10 nisan’da turkiye 31 buyuk sehirde haftasonlari sokağa cikma yasagi ilan etti.
  
  altindag ayrica sakarya (kocaeli) sehrinde yaşanan asiri olumlerin on izlerini de buldu. sakarya sokağa cikma yasagi ilan edilen sehirler arasinda.
  
  dr. koca gibi hukumet görevlileri turkiye’nin saglik sisteminin erdogan yönetimi altinda son 20 yildir oldukça genişlediğini ve hastalarin çabucak iyileştiğini, turkiye’nin zirve noktaya bir haftada erişeceğini vurguladı.
  
  ancak saglik uzmanlari turkiye’nin salginin yayilimini henüz kontrol edemediğine vurgu yapıyor. turk tabipler birligi’nden dr. sinan adiyaman ile yaptigimiz telefon görüşmesinde “subat ayinda virusun yayilmaya basladigini biliyorlardı, bir sey yapmadilar” dedi.
  
  saglikcilarin kişisel korunma ekipmanlari bazi bölgelerde eksikken test yapimi ancak nisan ayinda yeterli seviyelere erişti.
  
  turkiye sadece pozitif olarak test edilebilmiş vakalari covid-19 vaka sayilarina katiyor. dr. adiyaman’in aciklamalarina gore bu rakamlar klinik olarak covid-19 tanisi konulmuş hastalarin katilmadigini belirtiyor.
  
  “su anda sahip olduğumuz veriler salgini kontrol edip edemediğimiz konusunda yetersiz kaliyor” dedi dr. adiyaman.
  120,000 kisinin bulunduğu bagimsiz uzmanlarin oluşturduğu turk tabipler birligi, doktorlarin durumu daha iyi tayin edebilmesi için daha fazla seffaflik istedi. ttb, saglik bakanligi’na geçtiğimiz hafta 22 soru yöneltti. bunlar arasinda salgından etkilenenlerin demografik bilgileri ve salgından etkilenen saglik personeli konusunda sorular hala cevapsız durumda.
  
  dr. adiyaman, hukumetin bir araya getirdigi bir grup uzmanin oluşturduğu bilim kurulunun aldigi kararlarin kamuyla paylasilmadigini ve bu bilgiyi de hukumetin tabipler birliği ile paylasmadigi belirtildi.
  
  saglik bakanligi 1 nisan tarihinde 604 saglik calisaninin saglindan etkilendiğini duyurdu. ancak dr. adiyaman 1000’i ıstanbul’da olmak uzere en az 1500 saglik calisaninin hastalandigini belirtti. ıstanbulda bazi sendikalardan yayimlanan bilgilere gore 17 saglik calisani hayatini kaybetti.
  "