le dernier jour d'un condamne

• ` :bir idam mahkumunun son günü'nünyayımlanması, "notre dame'ın kamburu" :notre-dame de parisndan iki sene öncesine tekabül eder. :1829 senesi`. yazarın yaşı yirmi yedidir henüz, düşüncelerinin ilk kıvılcımları bu kitapta görülür. ilerleyen senelerde, edebiyat çevrelerinde ve dahi tüm dünyada, isminden sitayişle bahsettireceğini hissettirir victor hugo, bu eseriyle. okuyup da etkilenmedim demek için, insanın hislerini dondurucuya koyması ve ruhi-nesnel tasvirleri hayal etmeden okuması gerek. daha evvel çıkmış olan iki romanı mevcuttur. ( han d'islande` :izlanda hanı`` :1823 senesivebug-jargal`` :1826 senesi`) birçok şiiri ve manzum oyunlarını dahil etmez isek, işte bu üçüncü romanı ile notre-dame de paris'e ve otuz altı sene sonra ustalığını konuşturduğu les miserables` :sefiller`'a göz kırpar, greve meydanı'ndan. ilk kez "sefil" kelimesini sıkça kullanması da yine bu kitaba rastlar.
  
  "bir idam mahkumunun son günü" kısmına geçmeden önce "bir trajediyi konu alan bir komedi" kısmında` :kitap bu iki bölümden oluşuyor`, victor hugo; romantik bir şairin dile getirdiği, "beni, tanımadığım bir insanla` :tanımadığım bir insanın idamıyla` ilgilenmeye kimse zorlayamaz, buna kimsenin hakkı yok" fikrine cevaben bu kitabı yazmıştır, kanaatimce. kendisine karşı en yüksek itirazların bu damardan beslendiğini düşünüyorum. kısasa kısas gibi bir adalet anlayışının batı'da pek revaçta olmadığını düşünürsek, ellerinde kalan tek argümanın, başka bir insanın idamına kayıtsız kalmak olduğu görünüyor.
  
  o dönemlerde greve meydanında giyotinle kellelerin uçurulması, adeta bir tür şenlik atmosferinde karşılanır. her tarafta çatılar, balkonlar, yüksek kuleler seyircilerle dolar. yer bulamayanlar için, açıkgöz bazıları yer bile tutup, parayla satar o yeri. birisi ölüme yürürken, tezahüratlar, kahkahalar işitilir. açıkçası meselenin, victor hugo'ya ağır gelen yönü bilhassa burasıdır. toplumun devlet eliyle idam cezası vermesi gibi bir hususla doğrudan bir mücadelesi yoktur. acı çektiği husus, birinin öldürülme hadisesinin toplumun içine hiçbir sıkıntı vermemesi ve birinin ölüme yürümesinin yine aynı cemiyet tarafından adeta festival-eğlence tadında karşılanmasıdır. kalplerin bu denli katılaşmasına şaşkın gözlerle bakar, acır.
  
  hugo, "suç" ve "ceza" kavramına bakış açısıyla yaşadığı çağdan hayli mesafelidir. öyle ki içinde yaşattığı fikre, o devir veya o devrin insanları hiç aşina değildir. toplumun tepkisiyle karşılaşır. ama kendine ait olan, "hiçbir ordu, vakti gelmiş bir fikir kadar güçlü değildir" sözü gibi, dik durur. savunduğu ilkelerinden geri adım atmaz.
  
  --- spoiler ---
  
  devrin fransa'sında, idam cezasına mütekiben beklenen altı haftalık bir süre vardır. yargıtay'a gider dava yeniden, temyiz edilmek için başvurulur. suçlunun her gün her dakika kafasından atamadığı bir ölüm düşüncesi. altı hafta` :karardan infaza kadar geçen süre` boyunca defalarca öldüğüne değinir.
  
  mahkeme heyetinin tüm gece uyumadan hitama erdirdiği, güneşli bir paris sabahında, davalının hükmünü okumasından sonra; suçlunun içinden geçen düşünceler, "idam cezası kararı, gece yarısı, meşalelerin ışıkları altında, karanlık ve kederli bir salonda, yağmurlu ve soğuk bir kış gecesinde açıklanmıyor muydu ?" şeklindedir. şok anıdır ve dünya başına yıkılmıştır. güneş artık neş'e saçmıyordur. yıkılıştır bu. "idam cezasının okunmasına kadar nefes aldığımı, hareket ettiğimi, diğer insanlarla aynı ortam içinde yaşadığımı hissedebiliyordum. oysa şimdi benimle dünya arasında sanki bir duvar var. şimdi artık hiçbir şey bana eskisi gibi görünmüyor. bu aydınlık ve geniş pencereler, bu güzel güneş, bu berrak gökyüzü, bu hoş çiçek.. hepsi de soluk bir beyaza, kefen rengine sarınmışlardı." diyerek, gerçeğe uyanışını anlatır. ama kırık bir hayal gibidir, gerçek. hücresinde geçirdiği birkaç gün veya gece sonrasında, (yaşanan an'ın güne mi geceye mi ait olduğunun, ancak, kapının üstündeki kare şeklindeki ufacık bir delikten anlaşıldığı,` :gardiyan deliği kapamamışsa tabii` kapkaranlık bir beton yığınıdır, altı haftalık ikametgahı, yani hücresi.) insanın o kadim "kendini rahatlatma isteği" ağır basar. "bütün insanlar, günü meçhul bir infaza mahkumdurlar." sözünü hatırına getirir. "benimle ilgili hükmün açıklandığı andan itibaren, uzun bir ömür sürmeyi ümit eden kim bilir kaç kişi hayatını kaybetmiştir ! greve meydanı'nda idam edileceğim günü beklerken, genç olan, özgür ve sağlıklı olan, kaç kişi hayatını kaybetmiştir benden önce, kim bilir.. şu anda bile istediklerini yapabilen, açık havada özgürce dolaşıp soluk alan nice insan benden önce bu dünyadan göçüp gidecek.." tesellinin cümlelere dökülen hali, zira biçare bir mahkum. kendini teselli edemezse, acısı daha da dayanılamaz bir hale gelecek. ardından mahkum o anda yaşadığı ortamı dile getirerek, canını aldıkları takdirde ellerine geçen şeyin ne olduğunu tasvir eder. "zaten bu hayatta özlem duyacağım kadar beni üzebilecek ne kaldı ki ? aslında hapishanenin karanlık gündüzü ve kara ekmeği, kürek mahkumlarına çok az miktarda verilen çorbaya benzer yemek, horlandığımı görmem, o kadar eğitim almış birisi olmama rağmen gardiyan ve diğer mahkumlarca aşağılanmak, sohbet edebileceğim ve anlattıklarını dinleyebileceğim özellikte bir insan görememek, yapmış olduğum ve bana yapılacak olan şeylerden dolayı tedirgince ürpermek.. işte celladın alabileceği tüm servet'im budur." diyerek, elinde avucunda kalanın sadece bir hiçlik olduğunu; eğer buna yaşamak denebilirse, yaşamı kaybetmekle tasalanmaması gerektiğini kendine telkin eder.
  
  infaz günü, küçük kızını son kez görmesi için getiren dadısının elindeki kağıdı alarak kızının nasıl okumak istediğini öğrenmeye çalışır. kızı kekeleyerek okur. "k.. a. ka. r. a. r. rar... karar...". küçük kızın okuduğu kağıt, dadısına ulaştırılmış olan idam kararının tebliğidir. ne hazindir ki, küçücük kızının okumayı söktüğünü ispatladığı ilk cümlesi babasının idam kararıdır.
  
  giyotinle tanışacağı alana götürülürken, yanındaki mübaşirin kendisine ikram etmek üzere uzattığı sigara tablasının düşmesi sonucu, mübaşirin hayıflanmasına güler mahkum, "ben sizinkinden çok daha fazlasını kaybediyorum bugün" diyerek.
  
  --- spoiler ---
  
  hugo'nun, kitabı, tek insanın penceresinden işlediğini görürüz. katilin penceresinden. işlediği bir suç vardır, mahkumun. suçu sabittir. bir insanın canını almıştır. maktul ve ailesinin-sevdiklerinin gözünden hiçbir fikir yoktur kitapta, işlenmemiştir. belki onların en çok istedikleri karar idamdı, bilinmez bu. bu sebeple bakış açısının ne kadar göreceliği olduğu açıktır. yine de hugo'nun etkileme gücünü göstermesi hasebiyle, okunmasında fayda var. ölüme yürüyen bir insanı hayal gücüyle yaşamıştır victor hugo. sırf bu sebep dahi kendiliğinden "yeter şart"tır.