mary stuart

• calkantili yasamiyla, tarihciler kadar yazarlari ve bestecileri de etkilemis olan iskocya kralicesi mary stuart, 1542-1587 yillari arasinda yasamistir. iskocya'nin en son katolik kralicesi ünvanina sahip mary stuart, soyu stuart hanedanligindan gelen babasi 5.james'in ölümü üzerine daha dokuz aylikken kralice tacini giymis. 8.henry, ingiliz ve iskoc kralliklarini birlestirme emeliyle oglu edward ile mary'nin besikkertmeleri olmalarini önermisse de, bu teklif dönemin glasgow yüksekrahibi (archbishop) david beaton tarafindan onaylanmamis. bu rahip, soylu bir fransiz aileden gelen mary'nin annesi marie d'guise'nin iliskileri ve yardimlari araciligiyla, mary'nin ileride fransa krali olacak francis valois ile evlenmesini planlamis. kücük prenses, egitimi icin alti yasinda fransa'ya gönderilmis.
  
  onalti yasinda (1558) francis ile evlenen mary stuart, iki yil sonra kocasinin tahta gecmesiyle fransa kralicesi olmus. buyukannesi margaret tudor sayesinde 8.henry'nin cocuklarindan sonra ingiltere tahti icin hak iddia edebilecek ilk kisi olan mary, kocasi bir av sirasinda yakalandigi kulak iltihabinin ardindan hastalanip hayatini kaybedince dul kalmis ve fransa'nin siyasi ortaminin iyice karismasi üzerine ülkesi iskocya'ya geri dönmüs.
  
  geri dönüsünde, protestanlar'in siyasi nüfuzlarini iyice arttirdigi, latince mass okumanin yasaklandigi ve iskocya'daki fransiz askerlerinin artik istenmedigi bir ortamla karsilasan mary stuart, duruma ayak uydurmak zorunda kalmis ve protestanlar'in (yari öz kardesi james stuart) liderligindeki bir hükümetle calismayi kabul etmis. 1565 yilinda kuzeni katolik henry stuart (lord darnley) ile evlenince, moray dükü james stuart ve diger protestan soylularin düpedüz isyaniyla karsilasan mary, bunu zar zor bastirmayi basarabilmis. ancak kocasi (ve kuzeni) lord darnley, cok gecmeden kendi iktidar istekleriyle mary'nin karsisina dikilmis. tahta ortak olmak isteyen lord darnley, ayrica mary kendisine cocuk veremeyip ölürse taht varislerinin kendi varisleri olmasinda israr etmis ve mary'i böylece kendinden iyice sogutmaya baslamis.
  
  mary'nin sekreteri ve danismani, italyan diplomat david rizzio'dan pek hoslanmayan lord darnley, daha bir sene önce kraliceye karsi ayaklanan protestan lordlar ve moray düküyle isbirligi yaparak, rizzio'ya mary'nin malikhanesi holyrood satosunda suikast duzenlenmesine ön ayak olmus. mary stuart, rizzio'nin katlinden (bkz: mendelssohn senfoni no 3) sonra lord darnley ile birlikte, bothwell dükü james hepburn'ün yanina yerlesmis ve bu olaydan iki ay sonra, ileride 1.elizabeth'in ardindan ingiltere krali olacak olan oglu 6.james'i (lord darnley'den) dogurmus. bu sirada james hepburn ile yasak bir ask yasamaya baslayan mary stuart, kocasini, 1567 yili baslarinda, bir hastalik tedavisi bahanesiyle edinburgh'a götürmüs. o ne tesadüf ki, lord darnley, kaldigi evde gerceklesen bir bomba patlamasinda hayatini kaybetmis. rivayete göre bu aslinda, gizli asiklar bothwell dükü james hepburn ve mary stuart'in birlikte planladiklari bir cinayetmis. (mary'nin bothwell'e yazdigi mektup ve soneler sonralari cinayet delili olarak ortaya cikarilmis) bothwell dükü, usul icabi yargilanmis ve beraat etmis. bu olaydan üc ay sonra, bothwell dükü karisini bosamis ve mary stuart ile evlenmis. mary'nin bu evliligini onaylamayan iskoc soylulari tekrar ayaklanmislar. kraliyet ordusu, kralice ve bothwell dükü icin savasmayi reddedince, bothwell dükü iskocya'yi kacarak terketmis ve geride kalan mary stuart, soylularin zoruyla tahtini oglu 6.james'e birakmis. bir yila yakin bir süre lochleven adasinda hapse mahkum olan mary, sonunda kacmayi basarmis (1568) ve altibine yakin adam toparlayarak tekrar savasmis. ancak kralice, rakiplerini gene alt edememis ve kuzeni ingiltere kralicesi 1.elizabeth'den siginma talep etmis.
  
  kendisinden sonra ingiliz tahtina varis durumundaki kuzeni mary stuart'dan pek hazetmeyen 1.elizabeth, mary'i ondokuz yil sürecek bir hapse mahkum etmis. mary'nin usagi anthony babbington, elizabeth'e suikast girisimine karisinca, kraliceyi devirip tahta gecme emelleriyle süpheleri üzerine iyice ceken mary stuart, 25 ekim 1586 tarihinde idama mahkum edilmis ve idam, subat 1587'de infaz edilmis.
  
  mary stuart'in ilham kaynagi oldugu ve soprano leyla gencer'e de ün ve basari kazandiran gaetano donizetti operasinin adi maria stuarda'dir.