sokrates ve isa

• aslen ikisinin de yazili kaynak birakmamis olmalari en ilginc ortak yanlaridir fakat yine de sokrates, tarihin akisini isadan cok daha fazla etkilemistir.
  
  kulaga aptalca gelse de aslen hristiyanlik denen din, bugunku halini bildigim kadariyla aziz augustinus ve aquinolu thomas (tommaso)nun felsefelerine ve doktrinlerine borcludur. isa kardesimiz oldugunde, hz muhammedin aksine ne arkasinda guclu bir izleyici kitle birakmisti, ne bir devlet, ne de olusturdugu kulturun nesilden nesile aktarilmasini saglayacak bir doktrin veya ahlak sistemi. [gerci ahlak ogretisi, sana tokat atana obur yanagini uzat olarak dile getirilmis ama benim kastim, iyi birsey olmasa da, sonraki nesilleri etkileyebilecek kadar guclu ve iyi tanimlanmis bir doktrin]
  
  isa basit bir ascetic olarak yasadi ve oldu; yani elini etegini mumkun oldugu kadar dunyevi islerden ceken, komunist bir yasam pesinde kosan, tutku ve nefretten uzak bir karakter dusleyen biri olarak. tipki buddhanin sarayindan gercegi bulmak icin ciktiktan sonra gecirdigi ilk yillari gibi bir hayat. (nitekim sonradan ascetismin yanlis olduguna kanaat getirmistir)
  
  gelgelelim sokratesin da dunya tarihine etkisi platon sayesinde gerceklesmistir ama isanin ses getiren ardillarindan farkli olarak, platon sokratesin ogrencisiydi, aralarinda sadece bir nesil fark vardi ve birbirleriyle siki dosttular. ayrica platonun sokrates hakkinda anlattigi bircok sey baska yazarlar tarafindan da dogrulandigi icin, platonun agzindan duyduklarimizi (en azindan eserlerinin ilk yarisini) sokratesin felsefesi olarak yorumlamak ve bunlarin tarihe olan muthis etkisinin tamamini sokratesa atfetmek yerinde olacaktir. ayni seyi isa icin soylemek mumkun degil; zira hristiyanlik ogretisinin gelisimindeki aslan payi, , isadan cok sonralari gelmis ve bambaska ogretiler sunmus olan yukarda bahsettigim dinadamlarinindir.