wilhelm barthold

• batı türkistan tarihinin tanınmış araştırmacılardan, rus antropolog, doğubilimci ve türkolog. 1887-1891 yılları arasında doğduğu şehrin üniversitesinde doğu dilleri fakultesinde tarih öğrenimi gördü. petersburg’da ünlü arapça uzmanı baron victor romanoviç rosen tarafından yetiştirildi.
  
  orta ve yakındoğu tarihinde ihtisas yapmak istediği için üniversite öğrenimi sırasında tarih öğreniminin yanısıra islam coğrafyasının klasik dillerini öğrenmek üzere arapça, türkçe, farsça derslerine devam etti. 1891’de almanya’ya gitti. strazburg üniversitesinde islam araştırmalarında önemli bir yere sahip olan teodore nöldeke(1836-1930) ile çalışma fırsatı buldu. öte yandan halle üniversitesinde f. müller ile e. meyer’in derslerine de devam etti.1892’de doğduğu şehre dönünce petersburg üniversitesinde doğu tarihi kürsüsüne kabul edildi. aynı yıl türkistan’a giderek burada araştırma ve incelemelerde bulundu. buralarda yapılan kazılara katıldı. adlarına tarihi kaynaklarda rastlanan birçok türkistan şehir ve kasabalarının yerini buldu. türkistan’a yaptığı bu ziyaret ve doğu tarihi kürsüsünde görev yaparken başlattığı araştırmalar, 1900 yılında neşr edilecek olan “moğol istilası devrinde türkistan”(turkestan v epokhu mongol’skogo nasestvija) adlı büyük eserinin temellerini teşkil edecekti.
  
  almanya’dan döndüğü 1892 senesinde doçent ünvanı alan batrhold,1901 de profesör, 1906’da ordinaryüs profesör, 1909’da doğu dilleri fakültesi’nin sekreteri, 1910’da ve 1913’te ilimler akademisine muhabir ve tam üye seçildi.7 yıl boyunca(1905-1912) rus arkeoloji derneği’nin doğu bölümünün sekreterliğini yaptı.bu arada hocası baron rosen’in yönetiminde yayınlanan rus arkeoloji kurumu doğu bölümünün yıllığını onun ölümünden sonra çıkarmaya devam etti.muhtelif yayımcılık görevlerinin yanı sıra şarkiyat derneğinin mir islama(islam dünyası 1912) adlı dergisini yayınladı.sonra da musul’manskii mir(müslüman dünya 1917) adlı dergiyi çıkardıysa da bu iki derginin yayımı çok kısa sürdü.
  
  barthold,rus arkeoloji kurumu doğu bölümü sekreterliğini yaptıktan sonra , 1918-1922 yılları arasında aynı kurumun başkanlığını da yaptı.orta ve doğu asya araştırmaları rus komitesi sekreterliği (1903-1921), asiatic museum’a bağlı müsteşrikler(oryantalist) komitesinin başkanlığı(1921-1930) ve (1925-1930) ve 1925-1930 yılları arasında bu kurumun yıllığı ile ayrıca “iran” adlı derginin editörlüğünü de yaptı.
  
  bunların yanısıra barthold’un katkısıyla kurulan yeni ilmi müesseseler de vardır. bunlardan bazıları şunlardır: taşkent’te orta asya üniversitesi, 1918 ‘de teşekkül eden radlow şarkiyat derneği, 1928-1930 arasında faal olan türkoloji merkezi, maddi kültür tarihi enstitüsü ve yaşayan doğu dilleri enstitüsü.
  
  bunların yanısıra barthold çeşitli zamanlarda değişik ilmi kurumlar adına 1893-1894, 1902, 1904, ve 1916’da batı türkistan’a giderek, oradaki yazmalar üzerine çalıştı. kafkasya’yı 1900’de, ani’yi 1908’de ziyaret etti. kendisine rusya dışında da seyahat imkanları veriliyordu.1895’te paris, londra, oxford ve hollanda’da; 1898, 1905 ve 1912’de almanya’da; 1905’te avusturya ve isviçre’de; 1908-1909’da italya, macaristan ve finlandiya’da; 1911‘de irlanda, abd ve fransa’da; 1913 ve 1914’te isveç ve noveç’te; 1914’te danimarka’da ingiltere’de cebelitarık boğazında, bulgaristan, romanya ve yunanistan’da bulundu. gittiği bu yerlerde çeşitli ve önemli konferanslar verdi.
  
  barthold, 1926’da istanbul üniversitesi türkiyat enstitüsü’nün davetlisi olarak türkiye’ye geldi.burada bir dizi konferans verdi. türk boylarının tarihi üzerine de konferanslar verdi. zeki velidi togan’ın çevirdiği bu konferansların türkçe’si ragıp hulusi özden tarafından kontrol edilerek”orta asya türk tarihi hakkında dersler” adıyla kitap haline getirilip 1927’de basılmiştır. kitap türkçeden almanca ve fransızca’ya da çevrildi.
  
  barthold’un ciddi ve sağlam metodu ilmi gerçekleri politika ve ideoloji karşısında sürekli bir şekilde savunması, sovyet otoriterlerince makbul karşılanmadı. bu dönemde eserlerini rusya’da bulmak gittikçe zorlaşıyordu. ve araştırmalarının neticeleri seçilerek, belirli bir görüşe uygun görüldükten sonra kullanılmaya izin veriliyordu. stalin döneminden sonra barthold lehine olumlu hava esmeye başladı ve sovyet ideologlarının gözünde yeniden itibar kazanmaya başladı. 1963’te moskova’da barthold’un külliyatı yeniden yayımlanmaya başlandı. batı’da araştırmacıların ulaşmada bir hayli zorluk çektikleri barthold’un birçok eseri bu teşebbüs sayesinde ilim adamlarının istifadesine sunuldu.
  
  1914’ten beri barthold ile ülkemizde türkistan tarihi araştırmaları konusunda yeni kuşaklar yetiştirecek olan zeki velidi togan arasında önemli ilişkiler başlamıştır. zeki velidi togan’ın rusya arkeoloji derneğ’inin “zapiski” adlı dergisinde çıkan makaleleri barthold’un dikkattini çekmişti. barthold, genç başkurt âlimini petrograd’a davet etti. böylece zeki velidi, rus arkeoloji ve coğrafya derneklerinin ve radlof derneğinin toplantılarına katılmaya ve barthold ile çalışmaya başladı. barthold’un türkistan hakkındaki eserlerinden basılmakta olanların tashihine zeki velidi bakıyordu. barthold da, zeki velidi’nin hazırladığı eserler için, rus arşivlerinden istifade izni almasına yardımcı olmuştur.
  
  (bkz: türkistan)