kritovulos

• (bkz: kritovulos tarihi)
  
  kritovulos'un, sultan ıı. mehmed'in saltanatının ilk on yedi yılını anlattığı bu kitabının dünyada sadece tek bir nüshası vardır. topkapı sarayında gı 3 koduyla muhafaza edilen bu el yazması, uzun yıllar boyunca dikkatlerden kaçtıktan sonra 1870 yılında yayımlandı. ingilizceye ancak 1954'te çevrilen kitabın ilk çevrildiği dillerden biri de türkçeydi. izmir mebusu karolidis efendi, 1910'da osmanlıcaya çevirdiği kitabı, üyesi olduğu tarih-i osmanî encümeni'nin dergisinin eki olarak yayımladı.
  
  kitap, pavlos ve aleksandra kanellopoulos vakfı'nın katkılarıyla, çift sayılı sayfalarda el yazmasının renkli fotoğrafları, tek sayılı sayfalarda ise ari çokona'nın aslından yapılmış özenli türkçe çevirisi olmak üzere iki dilde yayımlandı.
  
  ilber ortaylı, kitap hakkında şöyle yazıyor:
  
  mihail kritovulos imrozlu'dur ve son devir bizans ve osmanlı'nın istanbul (konstantiniyye) döneminin ilk helen asıllı tarihçisi olup; büyük hükümdarın helen kültürüne ve tarihine olan yakın ilgisini ve bilgisini ondan öğreniyoruz ve aynı zamanda da fethin bir dönemi kapatıp öbürünü açtığını ama medeniyetlerin bir uzlaşma içinde devamlılık sağladığını bu parlak üslupla şahid oluyoruz. kritovulos döneminin olaylarını basit bir vakanüvis gibi değil, geriye gidişlerle ortaya koymaktadır. bu nedenle bizim için dönemin diğer tarihçisi tursun bey kadar önemlidir. "fatih sultan mehmed'in fethine dair tarih" adlı eseri, vazgeçilmez bir kaynaktır.