lübnan hizbullahı

• 5 eylul 2006 lubnan a asker gitmesin mitingi'ne daha var. biz mitinge gitmeden önce lübnan hizbullahı üzerine ufaktan düsünmeye devam edelim. teybe de fairuzkoyalim lübnan havasina girelim..
  
  lübnan hizbullah'inin 1980'lerin ilk yarisina kadar geçirdiği dönüşüm süreci ve hareketin ortaya çikişinin dinamikleri konusunda bir fikir edinmiş olmalisiniz. edinemediyseniz boşuna konuşmuşuz. o durumda biraz daha kafa didikleyelim çünkü bu döneme ilişkin eksik biraktiğimiz şeyler var. önce bir parantez açip onlari tamamlayalim.
  
  sii emel örgütü kurucusu musa el sadr'in güney lübnan'da cafer'lere karşi musaviler ve hüseyniler olarak taninan aileler etrafinda oluşturduğu politik birliğin, iç savaş sürecinde bölünerek hizbullah hareketine dönüşümü süreci oldukça karmaşık dinamiklere sahip. elbette cafer ailesine değil yoksul şii kitlelere dayanmayı ve onlar arasında sendika, dayanisma vakiflari vb. kurmayi tercih eden sadr'in bu tercihinin doğrulugu ilerleyen yillarda iyice ortaya çıkacaktır. (lübnan'dan görünüm programi gibi oldu ya neyse). aslinda sadr emel hareketiyle yeni bir şey keşfetmedi. 1940'li yillardan itibaren misir'da örgütlenen müslüman kardeşler (ihvan hareketi, ihvan-i müslimin) de güçlü bir toplumsal zeminde örgütlenmişti. (türkiye'de islamci hareketinin böle bir girişime hiç yönel(e)memesinin tarihsel ya da iktisadi nedenleri önemli bir tartışma olurdu).. ihvan hareketi misir'da neredeyse alternatif bir ekonomi yaratacak kadar geniş bir hizmet, imalat ve dayanişma ağına sahipti. musa el sadr'da esas olarak müslüman kardeşlerin yarattiği deneyime yaslandi ve şii hareket içinde bunu yeniden üretti. unutmadan elbette o günün koşullarında doğan bir harekete, bugünkü siyasal islamci hareketin zihinde yarattığı çağrışımlarla ve siyasal deneyimlerle bakmamak gerektiğini gerektiğini söyleyelim. iran devrimi'ne nereden baksan 5 yil vardir ve mollalar iran'da güçlü de olsa siyasal muhalefet hareketinin dallarindan biri konumundadir. ve yine islami hareketin önemli güçlerinden biri olan cemiyet-i islami, hizb-i islami vs. nin 79 sovyet isgaline karsi direniş bayrağı açmasina da en az 5 yil vardir. libya islami hareket coğrafyasi içindedir ve dahasi misir'li müslüman kardeşler'in ortadoğu'daki etkisi doruk noktasindadir. ve musa el sadr liderliğindeki emel hareketi, ortadoğu'nun üç büyük şii cemaatinden (iran, irak, lübnan) birini barindiran bir ülkede doğmaktadir. irak'ta saddam rejimi, iran'da şah rejimi, lübnan'da maruniler ve sünniler tarafindan ezilen toplumun en yoksul kesimini oluşturmaktadirlar. siyasi temsil hakki (84 üyeli parlamento'da 14 şii kontenajani vardir. buna rağmen nüfusun yüzde 35-40'i şiidir) çok sınırlıdır ve tanınmış olan hak da cafer ailesi gibi büyük ve zengin ailelerin kontrolü altindadir. hristiyan maruniler yüzde 30'lük nüfus oranina rağmen mecliste 43 kişiyle temsil edilmektedirler.
  ve 1960'larin sonunda özellikle 1967 arap-israil savaşının tüm bölgede yarattiği siyasal hareketlenmeden de yararlanan sadr, lübnan'daki şii örgütlenme hareketinin liderliğini üstlendi. bu süreçte şii nüfusun özellikle göç ettikleri kentlerde hizli bir kentli orta sinif haline gelme süreci yaşadığını, beyrut'un ortadoğunun çekim merkezlerinnden biri olmasi nedeniyle bu bölgede şii zenginleri topluluğu oluşmaya başladiğini ve bunlarin da musa el sadr'in emel hareketini desteklediğini, geleneksel şii ailelere muhalefet eden bu hareketi beslediğini de ekleyelim.
  henüz hizbullah'a ve 1980'li yillara yeniden gelemedik ama lübnan hizbullahina da ciddi bir şekilde etki eden bu gelişmeler önemli. lübnan'da 1970'li yillarda filiistin direniş hareketiyle birlikte filistinli marksistlerin, baas tipi arap milliyetçilerinin ve bir ölçüde nasircilarin etkisi altina girmeye baslayan şii nüfusun içinde bu gelişmeyi engelleyen ve şiilik temelli dinsel-politik bir siyasal hareket halinde örgütlenme projesini (emel hareketi) yaratan musa el sadrin 1970'li yillarin ortalarina kadar şah rejiminden ciddi destek gördüğünü biliyoruz. (lübnan'in şiileştirilmesi, muhalif ya da iktidardaki şii gruplari için her dönem önemli bir proje olmuştur. muaviye döneminde şii liderlerin sürgün yeri olan cebel amil-güney lübnan bölgesi özellikle 16. yüzyilda şiiler için bir toplanma buluşma mekaniydi). şah'in istihbarat örgütü savak'in musa el sadr'a 1972 4-5 yil boyunca yilina kadar her yil 1 milyon sterline yakin bir destek sağladiği iddia ediliyor. 1972'de ise sadr'in şah rejimiyle ipleri kopardiği sürgündeki muhalif mollalarla (humeyni vb.) ilişki kurduğunu biliyoruz. bu süreç boyunca toplumun ezilen ve dışlanan, ikinci sınıf vatandaşı olarak görülen ve herhangi bir siyasi-ekonomik örgütlenmesi bulunmayan şii kitleleri örgütlemek için girişimlere başladı. 1967 yilinda arap -israil savaşınin rüzgarlari içinde hükümetten sünnilerden ayri olarak şiilere özel bir islam konseyi kurulmasi talebinde bulundu ve talebi kabul edildi. (hristiyan maruniler müslyüman nüfusun dinsel temelde bölünmesine yeşil ışık yaktılar). yüksek islami şia konseyi, lübnan'da hükümet nezdinde taninan ve lübnan'li şiileri biraraya getiren ilk ve en önemli adımı oluşturdu. dinsel temelde örgütlenmiş ve kendini diğerlerinden ayirdeden toplumsal-politik bir harekete doğru giden yolda atilan bu önemli adim 1974 yilina kadar tüm şii toplumuna nüfuz etti. 1974 yilinda ise emel'in temelini oluşturacak olan yoksunlar hareketi (yanilmiyorsam hareket'ül mahrumin) oluşturuldu ve özellikle beyrut gibi büyük kentlerin çeperinde yşaşayan yoksul kenti şii kitlelerle, güneydeki yoksul şii köylülerin ayni hareket içinde örgütlenmesine doğru çok önemli bir adim daha atilmiş oldu. ... 1975 yilinda patlak verecek olan iç savaş öncesinde isinan siyasi atmosfer el sadr ve taraftarlarını şiileri temsil edecek silahli birlikler oluşturmaya zorladi. önce fhkc'den yardim istendi, ama emel'le anlaşamayan bizim habaş kisa bir süre sonra sadr'in şiilerini bekaa'dan kapi dişari etti. sonra sadr el fetih'e yöneldi ve arafat'in suriye'ye de göz kirpan politikası sonucu bekaadaki kamplarda emel militanlarına eğitim verildi. 1975 yilinda iç savaş başladiğinda sadr'in yönetiminde şiilerin silahli lejyonlari (emel) hazirdi ve iç savaş süresince aktif kaldilar. 70'lerin sonlarina doğru emel bünyesine amerika ve suriye'de yüksek öğrenimlerini terkeden lübnan'li ve iran'li muhalif şiiler de katilmaya basladilar (çamran, berri, el hüseyni vs.) ...ve dünya, lübnan'da ilk kez şiilerin oluşturduğu güçlü bir silahli siyasal harekete merhaba dedi. ama hareketin baştan itibaren muhalif ve omurga sahibi bir hareket olduğu zannedilmesin. filistinlileri güney lübnan'dan uzaklaştırmak için israil'in kanatları altına giren, lübnan'daki eski fransiz konvansiyonuna muhalefet eden devrimcilerle ve birlik'le değil, suriye yanlisi yönetimle ittifaka giren, sunni'lere karşi marunilerle ve falanjistlerle, filistinlilere karşi israille, kaddafiyle flört eden ve her durumda pragmatist olmayi ve "şiilerin çıkarlarını ne pahasina olursa olsun kollamayi" tercih eden bir hareket olarak emel'in, ilerleyen dönemde ve nebih berri yönetiminde iyice suriye güdümüne girmesi bu bakimdan şaşırtıcı değil. neyse çok uzatmayalim. iç savaşın ilk üç yılında emel bir dengeler siyaseti izlemeyi ve iç savaş'tan uzak durmayi tercih etti. ancak dengeler her zaman olumlu sonuçlar doğurmaz, hem de ortadoğu'da. sadr'in 1978 yilinda libya ziyareti sirasinda "kayboluvermesi"nin gerisinde libya'nin ve kaddafinin hangi hesaplari ve dengeler olduğunun spekülasyonunu yapmayalim gece vakti. ama sadr'in ortadan kayboluşu 1979 iran devriminin etkisiyle birlikte lübnan hizbullah'inin oluşumu doğrultusunda güçlü bir ivme yaratti. sadr'in boş biraktiği yüksak şii islami meclisi koltuğunun ise iki adayı vardi. biri sadr'in yardimcisi koltuğunda oturan şeyh muhammed şemseddin ve ayetullah hüseyin fadlallah. işte bu ikincisi 1980'lerde hizbullah'in ruhani lideri olacaktir..
  
  parantezimizi kapatalim ve yukarda kaldiğimiz yerden devam edelim...